મુંબઈ, દેશની આર્થિક રાજધાની, જ્યાં દરરોજ લાખો લોકોના સપનાંઓ સાકાર થાય છે — પરંતુ આ શહેર માટે સ્વચ્છતા હંમેશા એક મોટો પડકાર બની રહ્યો છે. મેટ્રો, મોલ અને ઊંચી ઇમારતો વચ્ચે પણ જો ક્યાંક ગંદકી, કાટમાળ અથવા પ્રદૂષણના દૃશ્યો દેખાય, તો તે માત્ર શહેરની સુંદરતા નહીં પણ નાગરિક સ્વાસ્થ્ય માટે પણ ખતરનાક બની શકે છે. આ જ સમસ્યાને ધ્યાનમાં રાખીને **બૃહન્મુંબઈ મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશન (BMC)**એ ૨૦૨૩ના જૂન મહિનામાં એક અનોખી પહેલ કરી હતી — વૉટ્સએપ આધારિત ગાર્બેજ હેલ્પલાઇન (૮૧૬૯૬૮૧૬૯૭).
આ હેલ્પલાઇન દ્વારા મુંબઈના નાગરિકો માટે પોતાના વિસ્તારની ગંદકી, કચરાનો ઢગલો, કાટમાળ, કે પ્રદૂષણ સંબંધિત સમસ્યાઓની તાત્કાલિક ફરિયાદ કરવાની સુવિધા ઉપલબ્ધ થઈ. અને ફક્ત ૨૮ મહિનાના સમયગાળા દરમિયાન આ પહેલે અસાધારણ પરિણામો આપ્યા છે.
📞 ૨૮ મહિનામાં ૨૭,૬૩૪ ફરિયાદો — નાગરિકોનો સ્વચ્છતા પ્રત્યે જાગૃત અભિગમ
BMCના અધિકારીઓ દ્વારા આપવામાં આવેલી માહિતી મુજબ, ૨૦૨૩ના જૂનથી લઈને ૨૦૨૫ના ઑક્ટોબર સુધીના ૨૮ મહિનામાં કુલ ૨૭,૬૩૪ ફરિયાદો નોંધાઈ છે.
આ આંકડો દર્શાવે છે કે મુંબઈના નાગરિકો માત્ર ફરિયાદ કરતાં લોકો નથી, પરંતુ તેઓ પોતાના શહેરને સ્વચ્છ રાખવા માટે સક્રિય ભાગીદાર બન્યા છે.
મોટાભાગની ફરિયાદો ગંદકી અને કચરાના ઢગલાઓ, રસ્તાઓ ઉપર પડેલા કાટમાળ, અનધિકૃત રીતે કચરો ફેંકનારાઓ તથા પરિસરની દુર્ગંધ અને પ્રદૂષણ વિશે નોંધાઈ હતી.
અધિકારીએ જણાવ્યું કે, “નાગરિકોનું પ્રતિસાદ ખૂબ જ સકારાત્મક રહ્યું છે. લોકો પોતે ફોટા અને વીડિયો સાથે વૉટ્સએપ દ્વારા ફરિયાદ કરે છે, જેથી અમારી ટીમ તાત્કાલિક એક્શન લઈ શકે.”
🧹 ૮૯ ટકા ફરિયાદોનો સફળ ઉકેલ — BMCની કાર્યક્ષમતા સામે શહેરનો વિશ્વાસ
કુલ ૨૭,૬૩૪ ફરિયાદોમાંથી ૨૭,૩૦૮ ફરિયાદોનો ઉકેલ લાવવામાં આવ્યો છે, જે આશરે ૮૯ ટકા સફળતા દર દર્શાવે છે. માત્ર ૩૨૬ ફરિયાદો હાલ પ્રક્રિયામાં છે કે વધુ તપાસ હેઠળ છે.
આ આંકડો BMCના સ્વચ્છતા વિભાગની પ્રતિબદ્ધતા અને વ્યવસ્થિત તંત્રની અસરકારકતા સાબિત કરે છે.
એક અધિકારીએ ઉમેર્યું કે, “પહેલાં લોકોને કચરાની ફરિયાદ માટે મ્યુનિસિપલ કચેરી સુધી જવું પડતું હતું. હવે માત્ર એક ફોટો અને મેસેજથી ફરિયાદ નોંધાઈ જાય છે. હેલ્પલાઇન શરૂ થયા બાદ ટીમે ‘રિસ્પોન્સ ટાઇમ’ ઘટાડ્યો છે. મોટાભાગની ફરિયાદો ૨૪ કલાકની અંદર ઉકેલી દેવામાં આવે છે.”
🏙️ સૌથી વધુ ફરિયાદો ધરાવતા વૉર્ડ્સ – પશ્ચિમ ઉપનગરો આગળ
ગાર્બેજ હેલ્પલાઇન પર મળેલી માહિતી મુજબ, સૌથી વધુ ફરિયાદો નીચેના વૉર્ડ્સમાંથી મળી:
-
K-વેસ્ટ વૉર્ડ (અંધેરી-પશ્ચિમ): ૨,૭૧૭ ફરિયાદો
-
P-સાઉથ વૉર્ડ (ગોરેગાંવ): ૨,૩૭૩ ફરિયાદો
-
S વૉર્ડ (બાંદ્રા-પૂર્વ/ચાંદિવલી): ૨,૦૫૭ ફરિયાદો
-
G-નૉર્થ વૉર્ડ (દાદર-મહિમ): ૧,૭૪૮ ફરિયાદો
-
K-ઈસ્ટ વૉર્ડ (અંધેરી-પૂર્વ): ૧,૫૪૮ ફરિયાદો
આ વિસ્તાર એવા છે જ્યાં વસતી ઘનત્વ વધુ છે, અને વ્યાપારી પ્રવૃત્તિઓ પણ ભારે પ્રમાણમાં થાય છે. તેથી અહીં કચરાનું ઉત્પાદન પણ વધારું રહે છે.
બીજી તરફ, સૌથી ઓછી ફરિયાદો નીચેના વિસ્તારોમાંથી મળી:
-
T વૉર્ડ (મુલુંડ): ૨૧૯ ફરિયાદો
-
A વૉર્ડ (ફોર્ટ, કોલાબા, ગિરગાંવ વિસ્તાર): ૨૯૨ ફરિયાદો
આ વિસ્તારોમાં વસતી ઓછી હોવાથી અથવા સ્વચ્છતા તંત્ર વધુ અસરકારક રીતે કાર્યરત હોવાથી ફરિયાદોની સંખ્યા નાની રહી છે.
♻️ નાગરિકોની ભાગીદારી અને ટેક્નોલૉજીનો ઉપયોગ
ગાર્બેજ હેલ્પલાઇન વૉટ્સએપ આધારિત હોવાથી લોકો માટે તેનો ઉપયોગ સરળ બન્યો. નાગરિકો પોતાના વિસ્તારની ગંદકીનો ફોટો લઈ સીધો મોકલી શકે છે, જેનાથી
-
ફરિયાદ તરત નોંધાય,
-
સંબંધિત વૉર્ડ ઑફિસમાં એલર્ટ જાય,
-
ટીમ સ્થળ પર પહોંચી સફાઈ કરે, અને
-
પછી ફોટા સાથે “કામ પૂરું” નો મેસેજ મોકલે છે.
આ પ્રક્રિયા ટ્રાન્સપરન્સી અને જવાબદારી બંને વધારતી થઈ છે.
એક નાગરિકે કહ્યું, “અમે પહેલાં વિચારતા કે ફરિયાદ કરવાથી કંઈ ફરક નહીં પડે, પરંતુ હવે હેલ્પલાઇન દ્વારા ફરિયાદ કરતાં જ સફાઈ થઈ જાય છે. આ BMC માટે ગર્વની વાત છે.”
🌱 કચરામાંથી ઉર્જા અને કમ્પોસ્ટ બનાવવાના પ્રયાસો
BMCએ ગાર્બેજ મેનેજમેન્ટને માત્ર સફાઈ પૂરતું નહીં રાખીને સસ્ટેઇનેબલ ડેવલપમેન્ટ સાથે જોડ્યું છે. અનેક વૉર્ડોમાં કચરાનું સેગ્રેગેશન (ભીનું-સુકું કચરું અલગ પાડવું) ફરજિયાત બનાવવામાં આવ્યું છે.
-
D વૉર્ડમાં સ્થાનિક સ્તરે ૧૬ મિની કચરા પ્રોસેસિંગ યુનિટ્સ કાર્યરત છે.
-
E વૉર્ડમાં દરરોજ ૨૦ ટન ભીનું કચરું કમ્પોસ્ટમાં રૂપાંતરિત થાય છે.
-
M વૉર્ડમાં પ્લાસ્ટિક રિસાયકલ માટે યુવા સ્વયંસેવકો જોડાયા છે.
આ રીતે, હેલ્પલાઇનથી મળેલી માહિતી માત્ર ફરિયાદ ઉકેલવા માટે જ નહીં, પરંતુ લાંબા ગાળાની નીતિગત યોજનાઓ બનાવવા માટે પણ ઉપયોગમાં લેવાય છે.
👷 BMCના કર્મચારીઓની ભૂમિકા અને પડકારો
મ્યુનિસિપલ સફાઈ વિભાગના હજારો કર્મચારીઓ રોજ સવારે ૪ વાગ્યાથી મેદાનમાં હોય છે. ભારે વરસાદ, ટ્રાફિક અને તહેવારોમાં વધતા કચરાના ઢગલાઓ વચ્ચે પણ તેઓ કામ ચાલુ રાખે છે.
એક કર્મચારી કહે છે, “ગંદકી દૂર કરવી એ ફક્ત અમારી ફરજ નથી, એ શહેરની સન્માનની બાબત છે. લોકો સહકાર આપે, તો મુંબઈ ખરેખર સ્વચ્છ બની શકે.”
🧭 આગામી લક્ષ્યો – ૨૦૨૬ સુધી ૧૦૦ ટકા ઉકેલનો ધ્યેય
BMCએ લક્ષ્ય નક્કી કર્યું છે કે ૨૦૨૬ સુધીમાં ગાર્બેજ હેલ્પલાઇન પર મળતી દરેક ફરિયાદનો ૧૦૦ ટકા ઉકેલ લાવવા માટે તંત્રને ડિજિટલ રૂપે વધુ મજબૂત બનાવાશે.
આ માટે નવા “AI આધારિત રિસ્પોન્સ સિસ્ટમ” વિકસાવવામાં આવી રહી છે, જે આપમેળે ફરિયાદોનું પ્રાથમિક વર્ગીકરણ કરશે અને સંબંધિત વિભાગને મોકલી દેશે.
🚮 નાગરિકો માટે સંદેશ – “તમે કહો, અમે કરીશું સફાઈ”
BMCનું સૂત્ર છે — “તમે કહો, અમે કરીશું સફાઈ.”
ગાર્બેજ હેલ્પલાઇન (૮૧૬૯૬૮૧૬૯૭)નો ઉપયોગ કરીને નાગરિકો પોતાના વિસ્તારને વધુ સ્વચ્છ બનાવી શકે છે.
BMCએ નાગરિકોને અપીલ કરી છે કે તેઓ ગંદકી જોતા તેની તસવીર સાથે હેલ્પલાઇન પર મેસેજ કરે અને પોતાના વિસ્તારને “સ્માર્ટ વૉર્ડ” બનાવવા યોગદાન આપે.
🔍 સારાંશ: મુંબઈ બદલાઈ રહ્યું છે, બદલાવના સાક્ષી આપણે છીએ
૨૮ મહિનામાં નોંધાયેલી ૨૭,૬૩૪ ફરિયાદો એ કોઈ નકારાત્મક ચિત્ર નહીં, પરંતુ જાગૃત નાગરિકતાનો પ્રતીક છે. ૮૯ ટકા ઉકેલ દર્શાવે છે કે જો તંત્ર અને જનતા સાથે મળી કાર્ય કરે, તો “સ્વચ્છ મુંબઈ”નું સ્વપ્ન હકીકત બની શકે છે.
BMCની આ પહેલે સાબિત કર્યું છે કે ટેક્નોલૉજી, જવાબદારી અને જનસહભાગિતાનો સંયોજન શહેરના રૂપને સંપૂર્ણપણે બદલવાની શક્તિ ધરાવે છે.
