ગુજરાતમાં દારૂબંધી માત્ર કાગળ પર?

48 હજાર ફરિયાદ છતાં કાર્યવાહી શૂન્ય!
બુટલેગરોના બેફામ રાજ પર ખાખી-સરકારની છત્રછાયા હોવાનો સંગીન આરોપ”

ગુજરાતમાં દારૂબંધી રાજ્ય કાયદા મુજબ સંપૂર્ણ રીતે લાગુ છે—પરંતુ હકીકત એ છે કે છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં રાજ્યના દરેક મોટા શહેરોથી લઈને નાના ગામડાં સુધી દારૂના જથ્થાબંધ વહેંચાણ અને બુટલેગિંગનો ધંધો એટલો બેફામ થયો છે કે કાયદો માત્ર કાગળ પર છે એમ કહેવું લોકોને મજબૂર કરી રહ્યું છે. પોલીસ અને તંત્રની સખત કાર્યવાહીના દાવા વચ્ચે હકીકતના આંકડા એ કહી રહ્યાં છે કે દારૂબંધીને લઈને સરકાર અને કાયદો બંનેની અસરક્ષમતા પર ગંભીર પ્રશ્નો ઊભા થયા છે. તાજેતરનાં જેમાં સૌથી ચોંકાવનારા આંકડા સામે આવ્યા છે તે એ છે કે છેલ્લા ત્રણ વર્ષમાં રાજ્યભરમાં 48,000થી વધુ ફરિયાદો દારૂના અડ્ડા અને બુટલેગરો વિરુદ્ધ નોંધાઈ છે, છતાં આ ફરિયાદોનું પરિણામ શૂન્ય કે અત્યંત નગણ્ય જોવા મળે છે.

 બુટલેગરોનો રાજ : શહેરી વિસ્તારોમાં ખુલ્લેઆમ વેચાણ

ગુજરાતના મોટાભાગના શહેરોમાં—અમદાવાદ, વડોદરા, સુરત, રાજકોટ અને ભાવનગર સહિત—બુટલેગરો ખુલ્લેઆમ રાત્રી દરમિયાન નહીં પરંતુ દિવસ દરમિયાન પણ દારૂની ડિલિવરી કરતી વાઘા જેવી સાહસિકતા દાખવી રહ્યા છે. મોબાઈલ પર ઓર્ડરથી લઈને ઘર સુધી સપ્લાય જેવા ડોર-ટુ-ડોર લિકર મોડલ સુધીના નેટવર્ક ચાલે છે. પોલીસને નેટવર્કની જાણ હોવા છતાં કાર્યવાહી દેખાવડી રહે છે.

સ્થાનિક વિસ્તારોમાં રહેલાં નાગરિકોનો સૌથી મોટો આક્ષેપ એ રહ્યો છે કે જે વિસ્તારોમાં લોકોને દારૂના અડ્ડા હોવાની જાણ છે, ત્યાં સ્થાનિક પોલીસને પણ જાણીતી હોય છે—પરંતુ કાર્યવાહી થતી નથી. આ પ્રશ્ન માત્ર ગુનાહી પ્રવૃત્તિનો નથી, પરંતુ તેમાં પોલીસ સિસ્ટમની વિશ્વસનીયતા, કાયદો-વ્યવસ્થાની સ્થિતિ અને રાજકીય સંરક્ષણ જેવા બહુ મોટા પ્રશ્નો છુપાયેલા છે.

છેલ્લાં ત્રણ વર્ષમાં 48,000 ફરિયાદ—પણ પરિણામ ક્યાં?

રાજ્યમાં છેલ્લા ત્રણ વર્ષમાં દારૂના અડ્ડા, ગુપ્ત વેરહાઉસ અને બુટલેગરો વિરુદ્ધ આપવામાં આવેલી ફરિયાદોની સંખ્યા 48 હજારને વટાવી ગઈ છે. આ આંકડો પોતે કહે છે કે દારૂબંધી હોવા છતાં રાજ્યમાં દારૂ કેટલો જોરશોરથી વહે છે. વિપરીત રીતે, કાર્યવાહી અને દંડ-દંડની બાબતમાં આંકડા નગણ્ય છે.

• ફરિયાદો : 48,000+

• કાર્યવાહી : અત્યંત ઓછી

• મોટા નેટવર્ક પર ઝુંબેશ : લગભગ શૂન્ય

• થોડા નાના બુટલેગરોની અટકાયતમાં સમાપ્ત થતી કાર્યવાહી

આ રીતે, ફરિયાદોનો પહાડ ઊભો થાય છે પરંતુ બુટલેગિંગના નેટવર્ક પર સીધી અસર ન દેખાતાં નાગરિકોમાં આગ્રહ, ગુસ્સો અને તંત્ર પ્રત્યે的不信 વધે છે.

ખાખી-સરકારની છત્રછાયા? ગંભીર આરોપો ઉછળતા

સામાન્ય નાગરિકો, સ્થાનિક સમાજ સંસ્થાઓ અને મોહલ્લા મંડળો દ્વારા સૌથી વધુ ઉછળેલો આરોપ એ છે કે બુટલેગરો અને ડ્રગ્સ માફિયાઓને રાજકીય અને પોલીસ છત્રછાયા પ્રાપ્ત છે.
કેટલાંક અડ્ડાઓ વર્ષોથી એક જ જગ્યાએ ચાલુ હોવા છતાં તે બંધ ન થવાનાં કારણો તરીકે લોકો ખુલ્લેઆમ કહે છે:

• “પોલીસને હપ્તો આપવામાં આવે છે.”

• “રાજકીય નેતાઓનું સીધું સંરક્ષણ છે.”

• “અડ્ડા બંધ થાય તો બીજા દિવસે ફરી ખુલ્લા થઈ જાય છે.”

• “મોટા આરોપીઓને ક્યારેય હાથ પણ લગાડાતાં નથી, માત્ર નાના ડિલિવરી બૉય પકડાય છે.”

આવા આરોપો જો સાચા હોય તો દારૂબંધી કાયદો માત્ર લોકો માટે છે—નેટવર્ક માટે નહીં, તેવી જ્વલંત સ્થિતિ ઉભી થાય છે.

 બુટલેગિંગ સાથે જ વધી રહ્યો છે ડ્રગ્સ માફિયા

દારૂના નેટવર્કની સાથે છેલ્લા કેટલાંક વર્ષોમાં ગુજરાતમાં ડ્રગ્સ માફિયાઓ પણ સક્રિય થયા છે. છેલ્લા સમયમાં મેરિન પોલીસ, કસ્ટમ્સ અને ATS દ્વારા દરિયાઈ માર્ગેથી લાખો કરોડનાં ડ્રગ્સ પકડાયાં છે. આ તમામ પકડ એ દર્શાવે છે કે ગુજરાત ડ્રગ્સ ટ્રાન્સિટ રૂટ તરીકે આંતરરાષ્ટ્રીય મફિયાઓ માટે પ્રિય સ્થાન બની રહ્યું છે.

જ્યાં દારૂબંધી જેવી વ્યવસ્થા કાયદાકીય રીતે બનાવવામાં આવી છે, ત્યાં જો દારૂ જેવા નિયંત્રિત નશા પર જ નિયંત્રણ નથી—તો હીરોઇન, આઈસ, ચારસ, બ્રાઉન શુગર જેવી કઠોર નશીલા પદાર્થો પર નિયંત્રણ શક્ય કેવી રીતે?

 દારૂબંધી તો છે… પણ વાસ્તવિકતા શું કહે છે?

દારૂબંધીના સમર્થનમાં સરકાર અને મંત્રીઓનું વલણ હંમેશા સકારાત્મક રહ્યું છે. સરકાર દ્વારા વારંવાર જણાવવામાં આવે છે કે:

• “દારૂબંધી આપણા રાજ્યનું મહત્વપૂર્ણ મૂલ્ય છે.”

• “દારુ સમાજ માટે વિનાશક છે.”

• “દરેક બુટલેગર વિરુદ્ધ કડક કાર્યવાહી થશે.”

પરંતુ વાસ્તવિકતા એ છે કે:

• બુટલેગરોની સંખ્યા ઘટવાને બદલે વધી રહી છે

• શહેરોમાં તેમજ ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં નવી પેઢીના ડિલિવરી મેન જોડાઈ રહ્યા છે

• છોકરાઓ સુધી દારૂ પહોંચતો થઈ ગયો છે

• ઘરેઘરે ડિલિવરીની જેમ નેટવર્ક કામ કરે છે

• મોટા કિંગપિનને ક્યારેય સ્પર્શવામાં આવતું નથી

 દારૂબંધીના નામે રાજકીય ફાયદો?

બહુ નિષ્ણાતો જણાવે છે કે દારૂબંધી રાખવી એ એક રાજકીય રીતે “સંવેદનશીલ” અને “લોકપ્રિય” નિર્ણય છે. પરંતુ વાસ્તવિક નિયંત્રણ ન હોય તો તે ફક્ત એક રાજકીય ટેગલાઇન બની રહે છે.

અન્ય રાજ્યોમાં દારૂ કાયદેસર વેચાતો હોય છે, પરંતુ ગુજરાતમાં પ્રતિબંધ હોવા છતાં કાળા ધંધાનું વ્યાપન એટલું છે કે દર વર્ષે બુટલેગરોનો ટર્નઓવર સો-સો કરોડ રૂપિયા સુધી પહોંચે છે.

 સમાજ પર અસર : નશાના કારણે તૂટતા પરિવારો

દારૂ અને ડ્રગ્સના કારણે સૌથી વધુ પ્રભાવીત થતો વર્ગ છે—ગરીબ અને નીચલા મધ્યમવર્ગના પરિવારો. બુટલેગરો મુખ્યત્વે એવા વિસ્તારોમાં જ નેટવર્ક ચલાવે છે જ્યાં લોકોની આવક ઓછી હોય. નશાની લત લાગતાં:

• ઘરેલુ હિંસા વધે છે

• કરજ વધે છે

• બાળકોના ભવિષ્યને નુકસાન થાય છે

• સમાજમાં અપરાધો વધે છે

દારૂના નશામાં ઝઘડાઓ, તલાક, માનસિક તણાવ અને આત્મહત્યા જેવા કેસો પણ વધી રહ્યા છે.

 હવે પ્રશ્ન એ છે—દારૂબંધી અમલમાં કેમ નથી આવતી?

જ્યાં 48,000 ફરિયાદો હોય પરંતુ કાર્યવાહી ન હોય ત્યાં પ્રશ્નો ઉભા થવા સ્વાભાવિક છે:

1. બુટલેગરોના નેટવર્ક અત્યંત મજબૂત છે?

2. પોલીસ-રાજકીય સંરક્ષણ છે?

3. જમીનસ્તર પર કાયદો અમલ કરવાની ઇચ્છા નથી?

4. દરેક કાર્યવાહી ‘નાના પ્યાદા’ સુધી મર્યાદિત કેમ?

5. કેમ વર્ષોથી ચાલતા અડ્ડા બંધ થતા નથી?

આ પ્રશ્નોના સ્પષ્ટ જવાબ આજે પણ અત્યંત અકબંધ છે.

લોકોની માંગ : statewide clean-up drive

નાગરિકો, સમાજના આગેવાનો, યુવા મંડળો અને કેટલીક એનજીઓ દ્વારા રાજ્ય સરકારને તાકીદ કરવામાં આવી છે કે:

• દારૂબંધીનો અમલ કડક રીતે થાય

• statewide બુટલેગરો વિરુદ્ધ સ્પેશિયલ ટાસ્ક ફોર્સ બનાવવામાં આવે

• દરિયાઈ માર્ગે આવતા ડ્રગ્સ-દારૂના નેટવર્ક પર ચાબુક ચલાવવામાં આવે

• મોટા કિંગપિનને પકડવામાં આવે

• પોલીસના ભ્રષ્ટ તત્વો પર કાર્યવાહી થાય

જ્યારે સુધી આવી ઝુંબેશ નહીં થાય, ત્યાં સુધી દારૂબંધી ફક્ત એક કાગળ પરનો કાયદો બની રહેશે.

 અંતમાં : ગુજરાતમાં દારૂબંધીનું ભવિષ્ય—પ્રશ્નચિહ્ન હેઠળ

48 હજાર ફરિયાદ… પણ કોઈ મોટી કાર્યવાહી નહીં—
બુટલેગરોનો બેફામ રાજ…
પોલીસ અને રાજકીય સંરક્ષણના ગંભીર આરોપ…
ડ્રગ્સ માફિયાની વધતી સક્રિયતા…

આ તમામ પરિસ્થિતિ એ સ્પષ્ટ કરે છે કે ગુજરાતમાં દારૂબંધી કાયદો ગંભીર પુનર્વિચાર માંગે છે.
કાયદો છે, પરંતુ અમલ નથી—
અને જ્યાં અમલ નથી, ત્યાં સમાજને તેનો કોઈ લાભ મળવાનો પ્રશ્ન જ નથી.

Author: samay sandesh