છેલ્લા ત્રણ વર્ષમાં રાજ્ય સરકારે ગ્રીન કવર વધારવા દિશામાં નોંધાવ્યો પ્રભાવશાળી વિકાસ
– વન વિસ્તારમાં 1.04 લાખ હેક્ટરનો વાવેતર વિસ્તાર
– MISHTI યોજનામાં દેશમાં અગ્રેસર ગુજરાત, મેન્ગ્રુવ વાવેતર 34,242 હેક્ટર
– સામાજિક વનીકરણ હેઠળ વન વિસ્તારની બહાર 10,213 હેક્ટર વાવેતર
– આદિવાસી સમુદાયોને 158 લાખ વાંસનું વિતરણ
– બન્ની વિસ્તારમાં 52.52 લાખ કિગ્રા ઘાસનો વિનામૂલ્યે પુરવઠો
– વન પર્યાવરણ માટે 2025-26 ના બજેટમાં ₹3,140 કરોડની જોગવાઈ
ગાંધીનગર:
ગુજરાત સરકારના મુખ્યમંત્રી શ્રી ભૂપેન્દ્ર પટેલના સુશાસનના ત્રણ વર્ષ 12 ડિસેમ્બરે પૂર્ણ થવા જઈ રહ્યા છે. આ અવધિ દરમ્યાન સરકાર દ્વારા “ગ્રીન ગુજરાત, વિકસિત ગુજરાત”ના સંકલ્પને સાકાર કરવાની દિશામાં પ્રશંસનીય પગલાં ભરવામાં આવ્યા છે. રાજ્યભરમાં વન વિસ્તાર વધારવા, મેન્ગ્રુવ સંરક્ષણ, સામાજિક વનીકરણ, ઘાસચારો વિકાસ, આદિવાસી સમુદાયોના કલ્યાણ સહિત પર્યાવરણ સમતોલતા જળવાઈ રહે તે માટે સરકાર સતત કાર્યરત રહી છે.
છેલ્લા ત્રણ વર્ષોમાં અનેક મહત્વપૂર્ણ પહેલો અમલમાં મુકાતાં ગુજરાતમાં ગ્રીન કવર નોંધપાત્ર રૂપથી વધ્યું છે. વન વિભાગ, પર્યાવરણ વિભાગ, ગ્રામ્ય વનીકરણ વિભાગ, દરિયાકાંઠા વિકાસ પ્રાધિકરણ અને વિવિધ સ્થાનિક સંસ્થાઓએ મળીને રાજ્યને વધુ હરિયાળું બનાવવા માટે વિશાળ અભિયાન હાથ ધર્યા છે.
વન વિસ્તારમાં વાવેતરનો રેકોર્ડઃ 1,04,270 હેક્ટર વિસ્તારમાં પૂર્ણ કામગીરી
પર્યાવરણ સંતુલન જાળવવા માટે સૌથી અગત્યનું કાર્ય છે — વન વિસ્તારનું સંવર્ધન. છેલ્લા ત્રણ વર્ષમાં વન વિભાગે રાજ્યના વિવિધ વનવિસ્તારોમાં 1,04,270 હેક્ટર વિસ્તારમાં વાવેતર પૂર્ણ કર્યું છે.
જ્યાં ખાલી વિસ્તારમાં વન પુનઃસ્થાપન, જૂના વિસ્તારમાં પુનર્વનીકરણ અને પર્યાવરણને અનુકૂળ જાતિના છોડનો વ્યાપક પ્રમાણમાં રોપાણ કરવામાં આવ્યું છે.
વિભાગના અધિકારીઓનું કહેવું છે કે —
“વનવિસ્તાર જેટલો વધશે એટલો જ આબોહવાની અનિશ્ચિતતા ઘટશે, વરસાદનું ચક્ર મજબૂત રહેશે અને જમીનનું ધરખમ ક્ષય અટકશે.”
MISHTI યોજનામાં ગુજારત અગ્રેસર: 34,242 હેક્ટર વિસ્તારમાં મેન્ગ્રુવ વાવેતર
MISHTI — Mangrove Initiative for Shoreline Habitat & Tangible Income, કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા દરિયાકાંઠા રાજ્યો માટે 2023માં શરૂ કરાયેલ મહત્વપૂર્ણ યોજના છે.
આમ તો ભારતમાં દરિયાકાંઠે આવેલા પ્રદેશોમાં મેન્ગ્રુવ્સ દરિયાઈ આફતો સામે કુદરતી ઢાલ તરીકે કાર્ય કરે છે. પરંતુ મેન્ગ્રુવ વિસ્તાર ઘણા સ્થળે ઘટતો ગયો હતો. MISHTI યોજનાના અમલ બાદ ગુજરાતે સૌથી ઝડપી કામગીરી દર્શાવી અને માત્ર ત્રણ વર્ષમાં 34,242 હેક્ટર વિસ્તારમાં મેન્ગ્રુવ વાવેતર પૂર્ણ કર્યું.
મેન્ગ્રુવ્સના ફાયદા —
-
દરિયાકાંઠાને ઇરોઝનથી બચાવે
-
વાવાઝોડા અને ચૂસક પવનની તીવ્રતા ઓછી કરે
-
દરિયાઈ માછલીઓ અને સજીવો માટે નર્સરી તરીકે કાર્ય કરે
-
કાર્બન શોષણમાં સૌથી અસરકારક ઝાડો
-
સ્થાનિક સમુદાયો માટે આર્થિક લાભ (હની, ફિશરી સહિત)
આ યોજનામાં ગુજરાતની કામગીરીને લીધે રાજ્યને “દરિયાકાંઠા ઇકોસિસ્ટમનું શ્રેષ્ઠ સંરક્ષણ કરનાર રાજ્ય” તરીકે પણ વખાણી રહ્યું છે.
વન વિભાગ દ્વારા સામાજિક વનીકરણના ક્ષેત્રે આગવું કામ
વન વિસ્તારની બહાર સામાન્ય જમીનો, ખેડૂત વિસ્તારો, ગામડાં, રસ્તાની બાજુના ખાલી પ્લોટો, સરકારી-ખાનગી સંસ્થાઓના કેમ્પસમાં પણ હરિયાળો વિસ્તાર વધે તે માટે રાજ્ય સરકાર દ્વારા સામાજિક વનીકરણ યોજના અમલમાં મૂકી છે.
છેલ્લા ત્રણ વર્ષમાં —
✔ 10,213 હેક્ટર વિસ્તારમાં ખાતાકીય વાવેતર
✔ ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં હજારો ગ્રામપંચાયતોમાં વૃક્ષારોપણ
✔ શાળાઓ, આંગણવાડીઓ, હોસ્પિટલ કેમ્પસમાં ગ્રીન ઝોનની રચના
✔ સામાન્ય નાગરિકોને લાખો છોડની નિઃશુલ્ક ઉપલબ્ધિ
આ યોજનાઓના કારણે રાજ્યમાં વન વિસ્તારની બહાર પણ ગ્રીન કવર વધારા પર છે.
કિસાનોમાં વન આધારિત ખેતી પ્રત્યે વધતી રસદારીઃ 1,09,425 હેક્ટર વિસ્તારમાં કૃષિ આધારિત વૃક્ષારોપણ
વન વિભાગ અને કૃષિ વિભાગની સહાયકારી યોજનાઓ અંતર્ગત ખેડૂતોમાં ઍગ્રી-ફોરેસ્ટ્રી (વન આધારિત ખેતી) પ્રત્યે રસદારી સતત વધી રહી છે.
છેલ્લા ત્રણ વર્ષમાં —
▪ 1,09,425.60 હેક્ટર વિસ્તારમાં ખેડૂતો દ્વારા વૃક્ષારોપણ કરવામાં આવ્યું
▪ યુકલિપ્ટસ, કાઠિયારી જાતો, લીંબડો, કાઠીયાર બોર, શીશમ, વાંસ વગેરેનું વાવેતર
▪ વન વિભાગ દ્વારા સહાય અને ટેકનિકલ માર્ગદર્શન
▪ બજારમાં લાકડાના વ્યાપક ઉપયોગને કારણે ખેડૂતોને વધારાની આવક
આ પ્રવૃત્તિથી ખેડૂતોની આવકમાં વધારો અને ગ્રામ્ય અર્થતંત્રને મજબૂત بنانے દિશામાં મહત્વપૂર્ણ યોગદાન થયું છે.
આદિવાસી સમુદાય માટે વિશેષ પહેલઃ 158 લાખ વાંસની વિતરણ યોજનાનો વ્યાપક લાભ
વન વિભાગ દ્વારા આદિવાસી વિસ્તારોમાં રહેનારા લોકોના જીવનમાર્ગને સહયોગ આપવા માટે વિશાળ પ્રમાણમાં વાંસ (Bamboo) નું વિતરણ કરવામાં આવ્યું છે.
છેલ્લા 3 વર્ષમાં — 158 લાખ વાંસનું વિતરણ.
આ યોજનાના મુખ્ય ફાયદા —
-
આદિવાસી પરિવારો માટે વધારાની આવક
-
હસ્તકલા અને બાંસથી બનતી રોજગારની તકોમાં વધારો
-
પર્યાવરણ સંરક્ષણ અને જમીનમાં આર્દ્રતા જાળવવામાં મદદ
-
બાંસની ઝડપથી વધતી જાતિને કારણે હરિયાળી ઝડપથી વધે છે
બન્ની ઘાસચારો વિકાસઃ 5000 હેક્ટર વિસ્તારમાં ઘાસ વાવેતર, 52.52 લાખ કિગ્રા ઘાસનું વિતરણ
કચ્છના બન્ની વિસ્તારમાં કુદરતી ઘાસચારો ગુજરાતની મૂલ્યવાન કુદરતી સંપત્તિ છે. છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં આ વિસ્તારમાં ઘાસચારો નાબૂદ થતો જતા પશુપાલકો મુશ્કેલીમાં મુકાયા હતા.
આ સ્થિતિને સુધારવા માટે —
▪ 5000 હેક્ટર વિસ્તારમાં ઘાસ વાવેતર
▪ 52.52 લાખ કિલો ઘાસનું વિનામૂલ્યે વિતરણ
▪ સ્થાનિક મલધારીઓને આર્થિક સહારો
▪ પર્યાવરણના તંતુઓનું પુનઃસંવર્ધન
આ કામગીરીએ બન્ની વિસ્તારને ફરી હરિયાળું બનાવવા દિશામાં મોટું યોગદાન આપ્યું છે.
પર્યાવરણ અને વન સંવર્ધન માટે ₹3,140 કરોડની બજેટ જોગવાઈ
રાજ્ય સરકાર દ્વારા વન અને પર્યાવરણ વિભાગ માટે 2025-26ના બજેટમાં ₹3,140 કરોડની જોગવાઈ કરવામાં આવી છે.
આ પ્રાવધાન હેઠળ —
-
ગ્રીન કવર વધારવાની વિસ્તૃત યોજના
-
વન કર્મચારીઓના સાધનોનું આધુનિકીકરણ
-
નવી નર્સરીઓની સ્થાપના
-
વન્યજીવ સંરક્ષણ અને ઈકો-ટુરિઝમને પ્રોત્સાહન
-
મેન્ગ્રુવ વિસ્તારના વિકાસ માટે વિશેષ સહાય
આ બજેટ જોગવાઈ રાજ્યના પર્યાવરણ સંરક્ષણ માટેની સરકારની પ્રતિબદ્ધતાનું પ્રતિબિંબ છે.
પર્યાવરણની રક્ષા એટલે ભાવિ પેઢીઓને સુરક્ષિત ભવિષ્યની ભેટ
ગુજરાત સરકારે “ગ્રીન કવર વધારો” અભિયાનને માત્ર એક પર્યાવરણ કામગીરી નહીં પરંતુ ભાવિ પેઢીઓને ટકાઉ ભવિષ્ય આપવાની દિશામાં લીધેલું મહત્વપૂર્ણ પગલું ગણાવ્યું છે.
વિશેષજ્ઞો જણાવે છે કે—
“વન વિસ્તારનું વધારું, મેન્ગ્રુવ સંરક્ષણ, ઘાસચારો વિકાસ, સામાજિક વનીકરણ સહિતની કામગીરીઓ જ આબોહવાની અનિશ્ચિતતા સામેનું સૌથી અસરકારક હથિયાર છે.”
મુખ્યમંત્રી શ્રી ભૂપેન્દ્ર પટેલના નેતૃત્વમાં છેલ્લા ત્રણ વર્ષમાં ગુજરાતે ગ્રીન કવર વધારવામાં પ્રભાવશાળી સફળતા નોંધાવી છે. MISHTI યોજના, વન વિસ્તાર વધારવાની વિશાળ કામગીરી, આદિવાસી વિસ્તારો માટે બાંસ વિતરણ યોજનાઓ, ઘાસચારો પુનઃસ્થાપન, સામાજિક વનીકરણ — આ તમામ પ્રયાસો ગુજરાતને હરિત, સ્વચ્છ અને ટકાઉ વિકાસ તરફ લઈ જઈ રહ્યા છે.
ગુજરાત હવે માત્ર વિકસિત નહીં, પરંતુ “ગ્રીન એન્ડ સસ્ટેનેબલ વિકાસનું મોડલ” બની રહ્યું છે.
