ખેતી એ માત્ર જીવિકોપાર્જનનો સાધન નથી, પરંતુ તે માનવજીવન સાથે સીધો જોડાયેલો એક સંસ્કાર છે. ભારત જેવા કૃષિપ્રધાન દેશમાં ખેડૂતોને “અન્નદાતા” કહેવાય છે. પરંતુ છેલ્લા ઘણા દાયકાઓથી ખેતીમાં રાસાયણિક ખાતરો અને ઝેરી દવાઓના વધેલા ઉપયોગને કારણે જમીનની ફળદ્રુપતા ઘટી રહી છે, પાકોના ગુણોત્તરમાં ઘટાડો થઈ રહ્યો છે અને માનવ આરોગ્ય ઉપર પણ ગંભીર અસર પડી રહી છે.
આ સંજોગોમાં ખેતી માટે “પ્રાકૃતિક ખેતી” એક વિકલ્પ નહીં પરંતુ આવશ્યકતા બની ગઈ છે. જામનગર તાલુકાના ખીમલીયા ગામના શિવાભાઈ હરસોરા એ આ બાબતને વહેલી તકે સમજ્યા અને છેલ્લા બે વર્ષથી પોતાના દસ વીઘા ખેતરમાં પ્રાકૃતિક ખેતી અપનાવી.
આ લેખમાં આપણે શિવાભાઈ હરસોરાની પ્રેરણાદાયી યાત્રા, પ્રાકૃતિક ખેતીની પદ્ધતિ, સરકારના પ્રયત્નો, સમાજ અને ભવિષ્યની પેઢીને થનાર લાભો, તેમજ અન્ય ખેડૂતો માટેના સંદેશ અંગે વિગતવાર જાણીએ.
શિવાભાઈ હરસોરાની પ્રેરણા અને શરૂઆત
શિવાભાઈ પરંપરાગત રીતે મગફળી અને કપાસની ખેતી કરતા હતા. પરંતુ વધતા રાસાયણિક ખર્ચ, પાકમાં આવતી અવનવી જીવાતો અને આરોગ્યને થતાં નુકસાનને કારણે તેઓ ચિંતિત હતા.
-
ડિજિટલ માધ્યમનો ઉપયોગ: યુટ્યૂબ વિડિઓ અને વોટ્સએપ ગ્રુપમાં મળતી માહિતી દ્વારા તેમને પ્રાકૃતિક ખેતીની પદ્ધતિઓ વિશે જાણકારી મળી.
-
સ્થાનિક ખેડૂતની પ્રેરણા: તેમના ગામના દિલીપભાઈ સંઘાણી નામના ખેડૂત વર્ષોથી પ્રાકૃતિક ખેતી કરતા હતા. તેમની સફળતા જોઈને શિવાભાઈએ પણ આ માર્ગ અપનાવવાનો નક્કી કર્યો.
-
સરકારી તાલીમ: “આત્મા પ્રોજેક્ટ” હેઠળ જુનાગઢ ખાતે યોજાયેલી તાલીમમાં ભાગ લઈને તેમને વ્યવહારુ જ્ઞાન પ્રાપ્ત થયું.
પ્રાકૃતિક ખેતીનું સ્વરૂપ
પ્રાકૃતિક ખેતી એટલે દેશીગાય આધારિત ખેતી, જેમાં પાકને જરૂરી પોષક તત્વો ઘરમાં જ ઉપલબ્ધ સાધનો વડે પૂરા પાડવામાં આવે છે.
-
જીવામૃત: ગૌમૂત્ર, ગોબર અને છાસના ઉપયોગથી બને છે, જે જમીનમાં જીવાણું અને પોષક તત્વો પૂરા પાડે છે.
-
અગ્નિહસ્ત્ર: હળદર, હિંગ, અજમો વગેરે વડે બનતું દ્રાવણ, જે ઈયળોનો નાશ કરે છે.
-
ઉકાળો દવા: ધતુરો, લીમડો, મરચી, આદુ, લસણનો ઉકાળો કરીને પાકમાં છંટકાવ કરવામાં આવે છે, જે જીવાતોથી રક્ષણ આપે છે.
આ પદ્ધતિઓનો ઉપયોગ કરીને શિવાભાઈએ પોતાના મગફળી, કપાસ અને શાકભાજીના પાકને રાસાયણિક દવાઓ વગર સફળતાપૂર્વક ઉગાડ્યા છે.
સ્વાસ્થ્ય અને જમીન માટેના લાભો
શિવાભાઈ જણાવે છે:
“પ્રાકૃતિક ખેતીથી મારા પરિવારનું સ્વાસ્થ્ય સારું રહ્યું છે, કારણ કે અમે ઝેરમુક્ત શાકભાજી અને અનાજ ખાઈએ છીએ. ઉપરાંત જમીનની ફળદ્રુપતા વધતી જાય છે.”
-
માનવ આરોગ્ય: ઝેરમુક્ત પાક ખાવાથી જીવનશૈલી સંબંધિત રોગો ઘટે છે.
-
જમીનની ગુણવત્તા: સુક્ષ્મજીવાણુઓ સક્રિય થતા જમીન વધુ ઉપજાઉ બને છે.
-
ખર્ચમાં બચત: ખાતર અને દવાઓ ઘરમાં જ બનતા હોવાથી ખેડૂતનો ખર્ચ ઘટે છે.
આર્થિક ફાયદા
પ્રાકૃતિક ખેતીમાં પ્રથમ વર્ષ થોડું મુશ્કેલ રહે છે, પરંતુ પછીથી જમીન પોતે જ પોષક તત્વોથી ભરપૂર બનવા લાગે છે.
-
ઉત્પાદનમાં વધારો: શિવાભાઈના મગફળી અને કપાસના પાકે સરેરાશ કરતાં વધારે ઉપજ આપી.
-
બજારમાં માંગ: ઓર્ગેનિક અને પ્રાકૃતિક પાકની બજારમાં વધારે કિંમત મળે છે.
-
રોજગાર: શાકભાજી અને ફળોની ખેતીથી રોજિંદી આવક શરૂ થઈ.
સરકારના પ્રયત્નો : આત્મા પ્રોજેક્ટ
પ્રાકૃતિક ખેતી પ્રોત્સાહિત કરવા માટે સરકાર દ્વારા “આત્મા” પ્રોજેક્ટ ચલાવવામાં આવે છે.
-
ખેડૂતોને તાલીમ આપવામાં આવે છે.
-
પ્રાકૃતિક ખેતી માટે જરૂરી સાધનો અને સામગ્રી બનાવવા માટે માર્ગદર્શન આપવામાં આવે છે.
-
ખેડૂતોને પ્રોત્સાહન રૂપે સહાય પણ મળે છે.
શિવાભાઈનો સંદેશ અન્ય ખેડૂતોને
“પ્રાકૃતિક ખેતી પદ્ધતિ એકદમ સરળ છે. આપણે ઘરમાંથી જ ઉપયોગી વસ્તુઓ મેળવી શકીએ છીએ. જમીનનો જીવંત પન પાછો આવે છે. સૌથી મહત્વની વાત એ છે કે આ ખેતીથી મારી આવનારી પેઢીને પણ ફાયદો મળશે.”
સામાજિક મહત્વ
શિવાભાઈના આ પ્રયોગથી ગામમાં પણ ચર્ચા થઈ છે. અન્ય ખેડૂતોએ પણ રસ દાખવ્યો છે.
-
ગામના લોકો હવે ઝેરમુક્ત શાકભાજી મેળવતા થયા છે.
-
બાળકોને પોષણયુક્ત ખોરાક મળે છે.
-
પર્યાવરણમાં પ્રદૂષણ ઘટ્યું છે, કારણ કે રાસાયણિક દવાઓનો ઉપયોગ બંધ થયો છે.
ભવિષ્યની દિશા
જો વધુ ખેડૂતો પ્રાકૃતિક ખેતી અપનાવે તો :
-
જમીન ફરીથી જીવંત બનશે.
-
ભારત ઓર્ગેનિક પાકોના ક્ષેત્રમાં અગ્રેસર બની શકશે.
-
ખેડૂતોની આવક સ્થિર અને સુરક્ષિત બનશે.
-
માનવ આરોગ્ય સુધરશે.
ઉપસંહાર
જામનગરના ખીમલીયા ગામના શિવાભાઈ હરસોરાની કથા એ સાબિત કરે છે કે જો ઇચ્છા મજબૂત હોય તો ડિજિટલ માધ્યમ, સ્થાનિક પ્રેરણા અને સરકારી તાલીમનો યોગ્ય ઉપયોગ કરીને ખેડૂત પોતાની ખેતી પદ્ધતિ બદલી શકે છે.
પ્રાકૃતિક ખેતી એ માત્ર ખેતી પદ્ધતિ નહીં, પરંતુ એક જીવનશૈલી છે – જે માણસ, જમીન અને પ્રકૃતિ ત્રણેય માટે ફાયદાકારક છે.
આવો, આપણે સૌ મળીને શિવાભાઈ જેવા ખેડૂતોના પ્રયાસોથી પ્રેરણા લઈએ અને ધરતી માતાને સ્વસ્થ રાખવાનો સંકલ્પ કરીએ.
WhatsApp link-
https://chat.whatsapp.com/L18FV1R9B1r42hmCOLc6QL
FACEBOOK LINK –
https://www.facebook.com/SamaySandesh…
Instagram link –
https://t.me/joinchat/g1_gPdcFxtM1NDZl
TELEGRAM LINK –
https://t.me/joinchat/uIljpkLp6VViYjRl
જનતાના અવાજને અમે કરીશુ ઉજાગર…
સંપર્ક કરો. +91 88660 66060
