“જાહેર સેવા કે ગુલામી? જામનગરમાં SIR કામગીરી વચ્ચે બીએલઓ પર કામનો અભૂતપૂર્વ ત્રાસ – મધરાતે ફોન કોલ્સ, રજાઓ પર પ્રતિબંધ અને અધિકારીઓના ટાર્ગેટના દબાણે શિક્ષકોની હાલત વણસી”

૧. જામનગરમાં SIR કામગીરીનો દબાણ : ‘સુધારણા’ના નામે અસહ્ય ભાર

જામનગર જિલ્લામાં ચાલી રહેલી મતદાર યાદીની Special Intensive Revision (SIR) કામગીરી મૂળભૂત રીતે મતદાર યાદી વધુ ચોક્કસ, સાચી અને સુધારેલી રહે તે માટેની વ્યવસ્થિત પ્રક્રિયા છે. પરંતુ મેદાન પર આ પ્રક્રિયા કેવી રીતે અમલમાં મૂકાઈ રહી છે તેની હકીકતો બહાર આવે છે ત્યારે સમજાય છે કે આ કામગીરી જનતાને નહીં, પરંતુ મેદાનમાં ઉતારેલા બીએલઓ (Booth Level Officers) – તેમામાં મોટા ભાગે શિક્ષકો – માટે અસહ્ય બોજ બની ગઈ છે.

સરકારની કોઈપણ પ્રશાસકીય કામગીરીમાં મેદાની કર્મચારીઓ સૌથી મહત્વપૂર્ણ, પરંતુ સૌથી ઓછું સાંભળવામાં આવતા તબક્કા હોય છે. જામનગરમાં ખાસ કરીને મહિલાઓ સહિતના બીએલઓની હાલત દયનીય બની ગઈ છે. મંત્રણા, માર્ગદર્શન અને સહકારની જગ્યાએ ઉપરનાં અધિકારીઓની વૃત્તિ કૉર્પોરેટ કંપનીઓના માર્કેટિંગ ટાર્ગેટ જેવી બની ગઈ છે – “ટાર્ગેટ પૂરો કરો નહીં તો રાત્રે પણ ડેટા અપલોડ કરો”.

૨. બીએલઓના મોબાઈલ નંબર જાહેર થતાં મહિલાઓની હાલત ખરાબ – મધરાતે કોલ, વોટ્સએપ મેસેજ, અવિરત પ્રશ્નો

SIR કામગીરી માટે મતદારને આપવામાં આવતા ફોર્મમાં બીએલઓનો વ્યક્તિગત મોબાઈલ નંબર જાહેર કરાયો છે. તેનો સીધો અર્થ એ થયો કે:

મતદારો કોઈપણ સમયે ફોન કરે છે
રાત્રે ૧૨થી ૨ વાગ્યા સુધી કોલ આવવાની પરિસ્થિતિ
અતિ બિનજરૂરી વિગતો પૂછાઈ
વોટ્સએપ પર સતત મેસેજ
વ્યક્તિગત જીવન અને ગોપનીયતા પર આઘાત

ખાસ કરીને મહિલા બીએલઓ માટે તો પરિસ્થિતિ વધુ ગંભીર છે. એક મહિલા શિક્ષિકા કહે છે:
“અમે રાત્રે પરિવાર સાથે સુતા હોઈએ ત્યારે અચાનક મતદારો ફોન કરે છે. કોઈ કહે ફોર્મમાં શું ભરવું, કોઈ કહે મારી દીકરીનું નામ ઉમેરવું છે, તો કોઈ ફક્ત તપાસવા ફોન કરે છે. આ સીમા વટાવી નાખી છે.”

આ સ્થિતિ માત્ર શારીરિક થાક જ નહીં, પણ માનસિક ત્રાસ ઉભો કરે છે. શિક્ષણ જેવી સંવેદનશીલ સેવા બજાવતા શિક્ષકોને સરકારની ચૂંટણી કાર્યમાં જોડવામાં કોઈ વાંધો નથી, પરંતુ તેમના વ્યક્તિગત મોબાઈલ નંબર જાહેર કરવાનું પગલું ગોપનીયતા અને સુરક્ષા સામેનું ગંભીર જોખમ છે.

૩. “ટાર્ગેટ પૂરો કરો, નહીંતર મુશ્કેલી પડશે” – વોટ્સએપ ગ્રુપ દ્વારા અધિકારીઓના કડક મેસેજ

જામનગર સહિત અનેક જિલ્લાઓના ગ્રુપ ચેટના સ્ક્રીનશૉટ્સ દર્શાવે છે કે સુપરવાઈઝર, સહાયક કલેક્ટર અને અન્ય અધિકારીઓ દ્વારા ખૂબ જ કડક, ધમકીને સરખા મેસેજ મોકલવામાં આવે છે.

જેવા કે:

“આજે રાત સુધીમાં ડિજિટાઇઝેશન પૂર્ણ કરો નહીં તો કાર્યવાહી કરવી પડશે.”
“આ છેલ્લીવાર કહું છું. કિસ્સો 2 પ્રમાણે કામ ન કરશો તો ભોગવવું પડશે.”
“કોઈ રજા નહિ, કોઈ બહાનું નહિ – કામ પૂર્ણ થયા સિવાય કોઈને મુકિત નહિ.”

આ ભાષા પ્રશાસકીય માર્ગદર્શન નથી, પરંતુ શિસ્ત-નિયમોના નામે બદનામી અને દુર્વ્યવહાર સમાન છે. શિક્ષકોની સેવા હંમેશાં શાંતિપૂર્ણ અને શિસ્તબદ્ધ હોય છે, તેથી આવા મેસેજનો તેઓ પર વધારે અસરો પડે છે.

૪. ફિલ્ડમાં ફોર્મ ભરવાની, પાછા મેળવાનો અને ડેટા અપલોડ કરવાની ત્રિ-ગુંથણી

બીએલઓ તરીકે શિક્ષકોને ત્રણ મોટાં તબક્કા પાર કરવા પડે છે:

૧. ઘર-ઘર જઈને ફોર્મ ભરાવાં

ઘણા મતદારો ઘરે નથી મળતા, બદલાયેલા સરનામાં, જૂના દસ્તાવેજો, અથવા જાણકારી ન આપતા લોકોથી કામ અટવાય છે.

૨. ફોર્મ પાછાં મેળવવું અને ચકાસણી કરવી

એક-એક વિગત ચકાસવી પડે છે – નામ, જન્મતારીખ, આધાર, સરનામું, પરિવારના સભ્યો વગેરે.

૩. સાઈટ પર ડેટા અપલોડ કરવું

ચૂંટણી પંચની સાઈટ ઘણી વખત સ્લો રહે છે, રાત્રે જ કાર્ય શક્ય બને છે અને
મધરાતથી સવારે ૩-૪ વાગ્યા સુધી શિક્ષકો ડેટા અપલોડ કરતા જોવા મળે છે.

એક શિક્ષક કહે છે:
“દિવસે ફિલ્ડ અને રાત્રે ડેટા એન્ટ્રી… અમે 24 કલાક નોકરી કરી રહ્યા હોઈએ એમ લાગે છે.”

૫. રજાનો પ્રશ્ન – પારિવારિક આપત્તિમાં પણ મંજૂરી નહિ

મહિલા શિક્ષિકા હોવ કે પુરુષ શિક્ષક –
પરિવારમાં અચાનક માંદગી, બાળકોની સંભાળ, વૃદ્ધ માતા-પિતાની જવાબદારી –
આ બધું છતાં રજા મેળવવી લગભગ અશક્ય બની ગઈ છે.

એક બીએલઓ કહે છે:
“મારા ઘરે તાત્કાલિક મેડિકલ ઇમરજન્સી હતી. છતાં સુપરવાઈઝરે કહ્યું – રજા મંજૂર થશે નહિ, કામ પૂરું કરો. હું રડતો થયો.”

આ વૃત્તિ માનવીય સંવેદનાને પડકારતી છે.

૬. કાર્યભાર શિક્ષક-વિદ્યાર્થી પરની અસર – શિક્ષણની ગુણવત્તામાં સીધી અસર

બીએલઓ તરીકે નિયુક્ત મોટાભાગના કર્મચારી શિક્ષણ વિભાગના શિક્ષકો છે.
જેના કારણે સ્કૂલોમાં:

પાઠયક્રમનું નુકસાન
વિદ્યાર્થીઓના અભ્યાસ પર પ્રતિકૂળ અસર
ક્લાસરૂમ સમય ઘટી જવો
શિક્ષકોનો માનસિક થાક વધવો

વિશ્વાસપૂર્વક કહી શકાય કે SIR કામગીરી દરમ્યાન શૈક્ષણિક કાર્યની ગુણવત્તા અસરગ્રસ્ત થાય છે.

૭. મહિલાઓ માટે બેવડું બોજ – પરિવાર, નોકરી અને બીએલઓનું ફિલ્ડવર્ક

ઘણી મહિલા બીએલઓ શિક્ષિકાઓ માટે હાલત વધુ કઠિન છે—

મધરાત્રિના ફોનથી માનસિક તણાવ
બાળકોની સંભાળ વચ્ચે ફિલ્ડવર્ક
સવારથી સાંજ સુધી સ્કૂલ + મતદાર કામગીરી
રાત્રે ડેટા અપલોડ
ઘરકામનું બોજ
મુસાફરી દરમિયાન સુરક્ષાના પ્રશ્નો

એક મહિલા બીએલઓ કહે છે:
“મને રાત્રે ૧ વાગ્યે ફોન આવ્યો. પતિએ જણાવ્યું – ‘આ શું છે? આ તો નોકરી નહીં ગુલામી છે.’ હું કંઈ કહી શકી નહીં.”

૮. અધિકારીઓની વૃત્તિ – ‘જોડાયેલા કર્મચારીઓ પણ માનવી છે’ તે ભૂલાઈ ગયું છે

ઉપરનાં અધિકારીઓ દ્વારા:

કાર્ય પૂર્ણ કરવાની ઉતાવળ
અયોગ્ય ભાષા
ઠપકો
તાકીદ
ટારગેટની ધમકી
રજાઓ રોકી મૂકવાની માનસિકતા

આ બધું જણાવી રહ્યું છે કે સિસ્ટમ એવી બની ગઈ છે કે મેદાનમાં કામ કરતા કર્મચારીઓ માત્ર આંકડા પૂરા કરવાના સાધન બની ગયા છે. કોઈ પણ કામગીરીમાં “માનવતા” મુખ્ય હોવી જોઈએ, પરંતુ અહીં તે સંપૂર્ણ ખોવાઈ ગઈ છે.