એક જ સમયે બે ચક્રવાતનું નિર્માણ આબોહવાની ખરાબ થતી સ્થિતિનો મોટો સંકેત
બંગાળની ખાડીમાં આ અઠવાડિયે સર્જાયેલ હવામાન પરિવર્તનની અતિ દુર્લભ ઘટના માત્ર ભારત જ નહીં, પરંતુ સમગ્ર દક્ષિણ એશિયાના હવામાનવિદ્યાધિકારીઓને ચેતી જવા મજબૂર કરી રહી છે. એક જ સમયે બનેલા બે શક્તિશાળી વાવાઝોડાં — દિત્વાહ અને સેન્યાર — હવામાન વૈજ્ઞાનિકોના મતે માત્ર કુદરતી આપત્તિ નહીં, પરંતુ આબોહવાની બદલાતી સ્થિતિના સંકેતો છે. છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં બંગાળની ખાડી વાવાઝોડાંની ફેક્ટરી સમાન બની રહી છે અને હવે તો એક જ સમયે બે વિકટ વાવાઝોડાં ઉદ્ભવવાથી મોટો પ્રશ્ન ઊભો થયો છે કે શું ગ્લોબલ વૉર્મિંગ હવે દક્ષિણ એશિયા માટે ગંભીર ચેતવણી આપી રહ્યું છે?
દિત્વાહ વાવાઝોડું : છેલ્લા વર્ષોમાં શ્રીલંકાને પડેલો સૌથી મોટો આંચકો
દિત્વાહ વાવાઝોડું શ્રીલંકાના દક્ષિણ ભાગ તરફ મોહર કરીને ત્રાટક્યું હતું. આ વાવાઝોડું એટલું વિકરાળ સ્વરૂપ ધારણ કર્યું કે ભારે વરસાદ, તોફાની પવન અને સતત વરસતા જળપ્રલય જેવી સ્થિતિ સર્જાઈ. શ્રીલંકાના કેટલાંક વિસ્તારોમાં પૂર અને ભૂસ્ખલનને કારણે 100 કરતાં વધુ લોકોના મોત નિપજ્યા અને હજારો લોકો ઘરવિહોણા બન્યા.
સ્થાનિક પ્રશાસન અને રાહત એજન્સીઓ સતત કામગીરીમાં લાગી હતી, પરંતુ વાવાઝોડાની તીવ્રતા એટલી વધુ હતી કે ઘણાં વિસ્તારોમાં પહોંચવું પણ મુશ્કેલ બન્યું હતું. ઘણાં વિસ્તારોમાં પુલો તૂટ્યા, રસ્તાઓ ખાબક્યાં અને વિજ પુરવઠો ખોરવાઈ ગયો.
દિત્વાહ આગળ વધતાં હવે તામિલનાડુમાં ભારે વરસાદની આગાહી
દિત્વાહ શ્રીલંકા પરથી પસાર થયા પછી ઉત્તર દિશામાં આગળ વધ્યું છે અને તેનો સીધો અસરકારક ફાળો તામિલનાડુના અનેક જિલ્લાઓમાં જોવા મળી રહ્યો છે. ચેન્નાઈ, ચેંગલપેટ, કાચીપુરમ અને કડલુર સહિતના વિસ્તારોમાં ભારે વરસાદ સાથે 40–60 કિમી પ્રતિ કલાકની ઝડપે પવન ફૂંકાઈ રહ્યો છે.
સ્થાનિક મેટ વિભાગે ચેતવણી આપી છે કે દરિયાકાંઠે રહેતા લોકો સાવચેત રહે, માછીમારોને દરિયામાં ન જવા સૂચના આપવામાં આવી છે અને નીચાણવાળા વિસ્તારોમાં પૂર જેવી સ્થિતિ સર્જાઈ શકે છે.
સેન્યાર વાવાઝોડું : ઇન્ડોનેશિયા તરફથી વિકરાળ ચક્રવાતનું આગમન
બંગાળની ખાડીના પૂર્વ તરફ, મલક્કા સામુદ્ર ધુનીની પાસે સેન્યાર નામનું શક્તિશાળી વાવાઝોડું ઉદ્ભવ્યું. આ વાવાઝોડું ઇન્ડોનેશિયા તરફ આગળ વધતું જતાં ત્યાંના અનેક ટાપુઓમાં ભારે વરસાદ અને પૂર જેવી વિકટ પરિસ્થિતિ સર્જાઈ. અનેક વિસ્તારોમાં સ્કૂલ-કૉલેજબંધ કરવાની ફરજ પડી અને હજારો લોકોને સલામત જગ્યાએ ખસેડાયા.
જ્વારભાટા વધવાથી દરિયાકાંઠે ગામોમાં મોટાપાયે નુકસાન થવાની ભીતિ ઉભી થઈ છે. હવામાન વિભાગે ચેતવણી આપી છે કે ઇંડોનેશિયામાં આગામી 48 કલાક સુધી ભારે વરસાદ અને તોફાની પવન ચાલુ રહી શકે છે.
બંગાળની ખાડીમાં એક જ સમયે બે વાવાઝોડાં? નિષ્ણાતો કહે છે – ખૂબ દુર્લભ ઘટના
ચેન્નાઈના હવામાન નિષ્ણાત શ્રીકાંત મુજબ,
“બંગાળની ખાડીમાં સામાન્ય રીતે એક વાવાઝોડું બને ત્યારે બીજું અરબી સમુદ્ર તરફ જોવા મળે છે. પરંતુ બંગાળની ખાડીમાં જ બે અલગ-અલગ વાવાઝોડાંનું એકસાથે નિર્માણ થવું અત્યંત દુર્લભ છે. આ હવામાન પરિવર્તનનો મોટો સંકેત છે.”
બે વાવાઝોડાંનું એક જ સમયે નિર્માણ હવામાનશાસ્ત્રીય દ્રષ્ટિએ અત્યંત મહત્વનું છે કારણ કે સામાન્ય રીતે એક ચક્રવાત બીજા ચક્રવાતના નિર્માણને દબાવી દેતો હોય છે. પરંતુ આ વખતે બંને વાવાઝોડાંનું ઉદ્ભવવું અને બંનેનું જોર કોઈપણ ઘટાડા વિના ચાલુ રહેવું અચંબો જગાવે છે.
ગ્લોબલ વૉર્મિંગનું મોટું કારણ : દરિયાની સપાટીના તાપમાનમાં સતત વધારો
નિષ્ણાતો સ્પષ્ટ કહી રહ્યા છે કે આ અસ્વાભાવિક પરિસ્થિતિનું મુખ્ય કારણ ગ્લોબલ વૉર્મિંગ છે. બંગાળની ખાડીનું સમુદ્રી તાપમાન છેલ્લા દાયકા દરમિયાન ઝડપથી વધી રહ્યું છે. સામાન્ય 26–27 ડિગ્રી સેલ્સિયસની સરખામણીએ હાલ 30–31 ડિગ્રી સુધી તાપમાન પહોંચી ગયું છે.
વાવાઝોડાંને ઉર્જા મળે છે ગરમ દરિયાના પાણીમાંથી.
જીતલું વધારે તાપમાન — તેટલું વધારે વાવાઝોડું શક્તિશાળી.
વિજ્ઞાનીઓએ જણાવ્યું છે કે :
-
દરિયાની સપાટી ગરમ બનવાથી વાવાઝોડાં ઝડપથી જન્મે છે
-
વાવાઝોડાંની તીવ્રતા બે ગણી વધી જાય છે
-
વરસાદનું પ્રમાણ અત્યંત વધી જાય છે
-
વાવાઝોડાં દરિયાકાંઠા તરફ ધસી આવતા વધુ નુકસાન કરે છે
દિત્વાહ અને સેન્યાર વાવાઝોડાંની સાથે જોવા મળતી હવામાનિક અસ્થિરતા એ સ્પષ્ટ સૂચવે છે કે આબોહવા પરિવર્તન હવે સીધે નજરીયામાં દેખાઈ રહ્યું છે.
બે વાવાઝોડાં બનવાથી દક્ષિણ એશિયા પર શું અસર પડી શકે?
1. ભારે વરસાદ અને પૂરનો ખતરો
શ્રીલંકા, તામિલનાડુ, આંધ્રપ્રદેશ અને ઓડિશામાં ભારે વરસાદની આગાહી છે. નીચાણવાળા વિસ્તારોમાં પૂર આવી શકે છે.
2. માછીમારો માટે જોખમ
બંગાળની ખાડીમાં સમુદ્ર ઉછળેલો છે. માછીમારોને આગામી કેટલાક દિવસો સુધી દરિયામાં ન જવાની સૂચના આપવામાં આવી છે.
3. ખેતી પર ભારે અસર
ભારે વરસાદથી પાકને નુકસાન થવાનો ખતરો છે. ખાસ કરીને ધાન, મકાઈ અને શાકભાજી પર અસર પડી શકે છે.
4. દરિયાકાંઠે વસાહતો પર જોખમ
જ્વારભાટા વધવાથી તટીય વિસ્તારોમાં પાણી ઘૂસવાની શક્યતા વધી છે.
આગામી દિવસોમાં ભારત માટે શું ચેતવણી?
ભારતના હવામાન વિભાગ મુજબ, આગામી 3–4 દિવસમાં બંગાળની ખાડીમાં પવનની દિશા બદલાતી રહેશે અને તેની અસર તામિલનાડુ, આંધ્રપ્રદેશ, કર્ણાટક અને ઓડિશામાં જોવા મળી શકે છે.
-
ભારે વરસાદ
-
ઝાપટાદાર પવન
-
દરિયાકાંઠે ઊંચા મોજાં
-
શહેરી પૂરની પરિસ્થિતિ
જાહેરાત ઉદ્યોગ, પ્રવાસન ક્ષેત્ર અને બંદરોને વિશેષ સાવચેતી રાખવાની સૂચના આપવામાં આવી છે.
આખરે પ્રશ્ન : શું આબોહવા પરિવર્તનનું આ જ નવું ભવિષ્ય છે?
નિષ્ણાતો કહે છે કે :
“દક્ષિણ એશિયાના સમુદ્રી વિસ્તારોમાં આવી પરિસ્થિતિઓ હવે વારંવાર જોવા મળશે. તાપમાન વધતાં વાવાઝોડાં શક્તિશાળી બનશે અને તેમની સંખ્યા વધી જશે.”
વિશ્વ બેંક અને UNOના હવામાન રિપોર્ટ મુજબ, આગામી 20 વર્ષમાં બંગાળની ખાડીમાં વાવાઝોડાંની સંખ્યા 30% સુધી વધવાની શક્યતા છે.
આ દર્શાવે છે કે દક્ષિણ એશિયાને આવનારા સમયમાં વધારે સજ્જ અને સતર્ક રહેવાની જરૂર છે.
સારમાં — બંગાળની ખાડીનું બે વાવાઝોડાંનું દૃশ্য માત્ર ચેતવણી નહીં, પર્યાવરણની ક્ષિતિજ પર દેખાતું જોખમ છે
દિત્વાહ અને સેન્યાર વાવાઝોડાં માત્ર બે ચક્રવાત નહીં, પરંતુ ગ્લોબલ વૉર્મિંગનું જીવંત ઉદાહરણ છે. એક જ અઠવાડિયામાં આવા વિકટ ચક્રવાતોની રચના એ દર્શાવે છે કે કુદરત હવે માનવ જાત પાસેથી પોતાની કિંમત વસૂલવામાં લાગી છે.
હવામાન નિષ્ણાતોની ચેતવણી સ્પષ્ટ છે —
“આવતા સમયમાં આવી પરિસ્થિતિ સામાન્ય બની જશે જો આપણે પર્યાવરણને બચાવવા ગંભીર પગલાં નહીં લઈએ.”
