યુનેસ્કોની ‘માનવતાના અમૂર્ત સાંસ્કૃતિક વારસા’ યાદીમાં સ્થાન મળતા ભારત ખુશીના માહોલમાં

ભારતીય પરંપરા અને સંસ્કૃતિ માટે આજે ઐતિહાસિક દિવસ બની રહ્યો છે. યુનેસ્કોએ (UNESCO) ભારતના સૌથી પ્રાચીન, સૌથી લોકપ્રિય અને વિશ્વવ્યાપી ઉજવાતા તહેવાર દિવાળીને માનવતાના અમૂર્ત સાંસ્કૃતિક વારસાની યાદીમાં સમાવેશ કર્યો છે. યોગ, કુંભમેળો અને દુર્ગા પૂજા પછી દિવાળી હવે ૧૬મી ભારતીય પરંપરા બની છે જેને યુનેસ્કોની આ પ્રતિષ્ઠિત યાદીમાં સ્થાન મળ્યું છે.

આ નિર્ણય વિશ્વ પાયે ભારતીય સંસ્કૃતિના વધતા પ્રભાવ અને વૈશ્વિક સ્વીકારને નવી દિશા આપે છે. લાખો વર્ષથી ઉજવાતો “પ્રકાશનો તહેવાર” હવે માત્ર ભારતમાં નહીં, પરંતુ આખા વિશ્વમાં માનવતાનો એક વૈશ્વિક વારસો ગણાશે.

ભારત માટે ગૌરવનો પળ, વૈશ્વિક માન્યતાનો સન્માન

સંસ્કૃતિ અને પર્યટનમંત્રી ગજેન્દ્રસિંહ શેખાવતે આ અવસરે આનંદ વ્યક્ત કરતાં કહ્યું કે—
“આ ભારત માટે એક ઐતિહાસિક દિવસ છે. દિવાળીને યુનેસ્કોની માનવતાના અમૂર્ત સાંસ્કૃતિક વારસાની યાદીમાં સત્તાવાર રીતે સ્થાન મળ્યું છે. માનનીય વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીના કાર્યકાળ દરમિયાન ભારતની સાંસ્કૃતિક ઓળખને અભૂતપૂર્વ વૈશ્વિક સ્વીકૃતિ મળી છે. આ સન્માન સમગ્ર વિશ્વ માટે દિવાળીના સંદેશ—નિરાશા પર આશા, અંધકાર પર પ્રકાશ અને દ્વેષ પર એકતા—ની ઉજવણી કરે છે.”

આ નિવેદન માત્ર રાજકીય નહીં પરંતુ સાંસ્કૃતિક દૃષ્ટિએ પણ મહત્વપૂર્ણ છે કારણ કે દિવાળી આજે વિશ્વભરના 100 થી વધુ દેશોમાં ઉજવાય છે. ભારતીય વંશજોની મોટી વસતિ ધરાવતા દેશોમાં દિવાળી હવે રાષ્ટ્રીય તહેવાર જેવી ઉજવાય છે.

નવા દિલ્હીમાં યોજાઈ રહેલી વૈશ્વિક સમીક્ષામાં થયો સમાવેશ

દિવાળીને યુનેસ્કોની યાદીમાં સામેલ કરવાનો નિર્ણય નવી દિલ્હીમાં 8 થી 13 ડિસેમ્બર દરમ્યાન historic લાલ કિલ્લામાં ચાલી રહેલી 20મી ઇન્ટરગવર્મેન્ટલ મિટિંગ ઑન કન્સર્વેશન ઑફ ઇન્ટેન્જિબલ કલ્ચરલ હેરિટેજ દરમિયાન લેવાયો.

આ પહેલીવાર છે જ્યારે ભારત યુનેસ્કોની આ મહત્ત્વપૂર્ણ સમિતિની હોસ્ટ દેશ તરીકે ભૂમિકા નિભાવી રહ્યું છે.
આ સત્રમાં 79 દેશોના 67 સાંસ્કૃતિક પ્રસ્તાવો પર ચર્ચા થઈ રહી છે. દિવાળીને મળેલો સમાવેશ આ સમગ્ર પ્રક્રિયામાં ભારત માટે વિશેષ સિદ્ધિ છે.

દિવાળીનો સાંસ્કૃતિક, તત્ત્વજ્ઞાનિક અને આધ્યાત્મિક અર્થ

યુનેસ્કોએ દિવાળીને ત્રણ મુખ્ય આધારે માનવતાનાં વારસામાં સામેલ કર્યું છે—

① સાર્વત્રિક મૂલ્યોનો તહેવાર

દિવાળી દર્શાવે છે કે

• અજ્ઞાન પર જ્ઞાન,

• અંધકાર પર પ્રકાશ,

• દુષ્ટ પર સદગુણની જીત,

• નિરાશા પર આશાનું વિજય

આ માનવતા માટે સાર્વત્રિક મૂલ્યો છે અને કોઈ પણ જાતિ, ધર્મ અથવા દેશની સીમાઓમાં બંધાયેલા નથી.

② સમાજોને જોડવાની શક્તિ

દિવાળી પરિવાર, મિત્રો, પડોશી અને સમાજને એકસાથે લાવે છે.
વિશ્વના વિવિધ દેશોમાં રહેલા ભારતીયો દિવાળીને સ્થાનિક પરંપરાઓ સાથે સંકલિત કરીને ઉજવે છે, જે વૈશ્વિક સંસ્કૃતિના મિલનને મજબૂત કરે છે.

③ અર્થવ્યવસ્થામાં યોગદાન

માત્ર ભારત જ નહીં પરંતુ વિશ્વભરના માર્કેટ્સ માટે દિવાળી આર્થિક રીતે અત્યંત મહત્વપૂર્ણ તહેવાર છે.
ફેશન, લાઇટિંગ, મીઠાઈ, સોનાચાંદી, ઘરેલું સજાવટ, પ્રવાસન—બધા ક્ષેત્રો દિવાળીના કારણે વિશાળ વૃદ્ધિ જુએ છે.

યુનેસ્કોની ‘અમૂર્ત સાંસ્કૃતિક વારસા’ યાદીમાં સમાવવાનો અર્થ શું?

યુનેસ્કો વિશ્વના એવા તહેવારો, પરંપરાઓ, ગાયકીઓ, નૃત્યો, કૌશલ્ય, લોકજ્ઞાન જેવી ‘જીવંત સંસ્કૃતિને’ રક્ષણ આપે છે જે પેઢી દર પેઢી આગળ વહેંચાય છે.

દિવાળીને યાદીમાં સામેલ કરવાથી—

• તેને વૈશ્વિક સંરક્ષણ મળશે,

• શૈક્ષણિક અને સાંસ્કૃતિક સંસ્થાઓમાં તેના પર વધુ અભ્યાસ થશે,

• વિશ્વ સ્તરે સંસ્કૃતિ વિનિમયની તકો વધશે,

• પ્રવાસન, આર્થિક લાભ અને સાંસ્કૃતિક ગૌરવમાં વધારો થશે.

યુનેસ્કો યાદીમાં સામેલ થયેલી ભારતની 15 અન્ય પરંપરાઓ

દિવાળીએ ભારતી સંસ્કૃતિની 15 ઐતિહાસિક કળાઓ અને પરંપરાઓની યાદીમાં પોતાનું નામ ઉમેર્યું છે. આ પરંપરાઓનું યુનેસ્કોની નજરે વિશેષ મહત્વ છે:

1. કુંભમેળો

2. રામલીલા પરંપરા

3. યોગ

4. નવરોઝ ઉત્સવ

5. કુડિયાટ્ટમ

6. કાલબેલિયા નૃત્ય (રાજસ્થાન)

7. ચૌહા નૃત્ય

8. બૌદ્ધ ચૈત્ય નૃત્ય

9. આયુર્વેદિક તબીબી પરંપરાઓ

10. રણજિતગઢ ઢોલ સંસ્કૃતિ

11. ગરબા (ગુજરાત)

12. સૈત લોકનાટ્ય

13. મુદીયેટ્ટુ (કેરલા)

14. છાઉ માસ્ક કલા

15. દુર્ગા પૂજા ઉત્સવ (કોલકાતા)

હવે દિવાળી 16મી ભારતીય પરંપરા બની છે જેને વિશ્વનું આ અનોખું સન્માન મળ્યું છે.

દિવાળી વિશ્વમાં કેવી રીતે ઉજવાય છે?

વિશ્વના અનેક દેશોમાં દિવાળી હવે સરકારના સત્તાવાર કેલેન્ડરમાં સામેલ છે.

• અમેરિકા, કેનેડા, બ્રિટન, ઑસ્ટ્રેલિયા, મોરિશ્યસ, નેપાળ, સિંગાપુર—સર્વત્ર દિવાળીના જાહેર કાર્યક્રમો યોજાય છે.

• વ્હાઇટ હાઉસ, યુકે પાર્લામેન્ટ, ઑસ્ટ્રેલિયન પાર્લામેન્ટમાં દર વર્ષે દિવાળી ઉજવણી થાય છે.

• ન્યુયોર્કની પ્રખ્યાત ટાઇમ્સ સ્ક્વેર પર દિવાળી ગાલા વિશ્વની સૌથી મોટી ભારતીય ફેસ્ટિવલ ઇવેન્ટ ગણાય છે.

આ વિશાળ વૈશ્વિક સ્વીકૃતિને કારણે જ યુનેસ્કોએ દિવાળીને માનવતા માટે મહત્વપૂર્ણ સાંસ્કૃતિક પ્રતીક માન્યું છે.

ભારતના સંસ્કૃતિક શક્તિનિર્માણની વૈશ્વિક યાત્રા

વિશેષજ્ઞોના મતે દિવાળીને મળેલું યુનેસ્કો સન્માન ભારતની ‘સોફ્ટ પાવર’ને વૈશ્વિક સ્તરે વધુ મજબૂત બનાવશે. ભારતની સંસ્કૃતિ, આધ્યાત્મ અને અધ્યાત્મિક મૂલ્યોમાં સમગ્ર વિશ્વનો રસ વધી રહ્યો છે.

પીએમ મોદીના કાર્યકાળ દરમ્યાન—

• યોગને આંતરરાષ્ટ્રીય દિવસ મળ્યો

• કુંભમેળો અને દુર્ગા પૂજા વૈશ્વિક ધરોહરમાં સમાવાયા

• ભારતીય હસ્તકલા, પરંપરાઓ અને નૃત્યકલાઓનું મહત્વ વધ્યું

હવે દિવાળી આ યાદીમાં ઉમેરાતા ભારતની સાંસ્કૃતિક ઓળખને વધુ ભવ્યતા મળી છે.

દિવાળી: માત્ર તહેવાર નહીં, એક જીવનદર્શન

દિવાળીનો સમાવેશ માત્ર એક સન્માન નથી—
તે એક સંદેશ છે કે પ્રકાશ હંમેશા જીતે છે,
આશા હંમેશા બળવત્તર બને છે
અને માનવતા અંધકાર ઉપર વિજય મેળવતી રહે છે.

Author: samay sandesh