દેવભૂમિ દ્વારકા — જે ધર્મ, ભક્તિ અને આધ્યાત્મિકતાનું પ્રતિક સ્થાન છે, ત્યાં ભગવાન શ્રીકૃષ્ણના દ્વારકાધીશ મંદિરે દરરોજ હજારો ભક્તો પૂજા-અર્ચના કરવા, દર્શન કરવા અને આત્મિક શાંતિ મેળવવા માટે આવતા હોય છે. પરંતુ છેલ્લા કેટલાક સમયથી આ પવિત્ર સ્થાનની પવિત્રતા અને સ્વચ્છતા સામે ગંભીર સમસ્યા ઉભી થઈ હતી — મંદિર આસપાસ તમાકુ, ગુટખા, પાનમસાલા તથા અન્ય નશીલા પદાર્થોનું સેવન કરતા લોકો દ્વારા થૂંકીને ગંદકી ફેલાવવામાં આવતી હતી, જેના કારણે મંદિરનો પવિત્ર પરિસર અશુદ્ધ થતો હતો અને ભક્તોના મનમાં અપ્રસન્નતા ફેલાતી હતી.
આ પરિસ્થિતિ સામે હવે દેવભૂમિ દ્વારકા જિલ્લા વહીવટી તંત્રે કડક વલણ અપનાવ્યું છે. અધિક જિલ્લા મેજિસ્ટ્રેટ દ્વારા જાહેરનામું પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવ્યું છે, જેના આધારે હવે દ્વારકાધીશ જગતમંદિરની આસપાસ 100 મીટરની ત્રિજ્યામાં તમાકુ, ગુટખા, પાનમસાલા વગેરેનું વેચાણ, સેવન, તેમજ થૂંકવા જેવી પ્રવૃત્તિઓ પર કડક પ્રતિબંધ ફરમાવવામાં આવ્યો છે. આ જાહેરનામું લાગુ પડતાની સાથે જ મંદિર આસપાસ સ્વચ્છતા અને આધ્યાત્મિક વાતાવરણ જાળવવા માટે કાયદેસર પગલાં લેવાશે.
✦ પવિત્રતા જાળવવા માટે કાયદેસર પગલું
દ્વારકા નગરપાલિકા, પોલીસ વિભાગ અને જિલ્લા વહીવટી તંત્રના સંકલિત પ્રયાસો બાદ આ પ્રતિબંધ લાગુ કરવાનો નિર્ણય લેવામાં આવ્યો છે. જાહેરનામામાં સ્પષ્ટ જણાવાયું છે કે મંદિર આસપાસની પવિત્ર હદમાં કોઈપણ વ્યક્તિ જો તમાકુ અથવા ગુટખાનું સેવન કરશે, થૂંકશે અથવા પાનમસાલાની રેપર્સ અને કચરો ફેંકશે, તો તેના સામે દંડાત્મક કાર્યવાહી હાથ ધરાશે. નિયમનો ભંગ કરનાર વ્યક્તિને રૂ. 500 થી રૂ. 2,000 સુધીનો દંડ ફટકારવામાં આવશે અને પુનરાવર્તિત ગુનાઓ માટે વધુ કડક પગલાં લેવામાં આવશે.
✦ ભક્તોની ભીડ અને પરિસરની ગંદકીની સમસ્યા
દરરોજ દ્વારકાધીશના દર્શન માટે હજારોની સંખ્યામાં ભક્તો આવતા હોય છે. કેટલાક ભક્તો અથવા સ્થાનિક લોકો પાનમસાલા, ગુટખા કે તમાકુનું સેવન કરી મંદિરસમિપની દિવાલો, સીડી, રસ્તાઓ અથવા ખૂણાઓમાં થૂંકીને અસ્વચ્છતા ફેલાવતા હતા. પ્રવાસન દ્રષ્ટિએ આ એક અતિ નકારાત્મક દૃશ્ય રચતું હતું. દેશ-વિદેશથી આવતા યાત્રાળુઓને પણ આ ગંદકી જોઈ અણગમો અનુભવાતો હતો. આથી, સ્વચ્છ ભારત મિશનના સંકલ્પને આગળ ધપાવતા દ્વારકાધીશ મંદિર આસપાસ સ્વચ્છતાનો માહોલ જાળવવા વહીવટી તંત્રે કડક પગલું ભર્યું છે.
✦ અધિક જિલ્લા મેજિસ્ટ્રેટનો જાહેરનામો : 100 મીટરની ત્રિજ્યામાં સંપૂર્ણ પ્રતિબંધ
જાહેરનામા અનુસાર, દ્વારકાધીશ જગતમંદિરના મુખ્ય દ્વારથી 100 મીટરની ત્રિજ્યા સુધી તમાકુના તમામ પ્રકારના ઉપયોગ અને વેચાણ પર પ્રતિબંધ રહેશે. તેમાં નીચેની પ્રવૃત્તિઓનો સમાવેશ થાય છે –
-
તમાકુ, ગુટખા, પાનમસાલા, ખૈની વગેરેનું વેચાણ કે ખરીદી.
-
આવા પદાર્થોનું સેવન કે ચાવવું.
-
થૂંકીને જાહેર સ્થળો ગંદા કરવાં.
-
રેપર્સ, ખાલી પેકેટ્સ અથવા કચરો ફેંકવો.
આ વિસ્તારમાં કાયદેસર નિરીક્ષણ માટે સ્થાનિક પોલીસ તંત્ર અને નગરપાલિકા કર્મચારીઓ સતત પેટ્રોલિંગ કરશે.
✦ સ્વચ્છ દ્વારકા – ભક્તિપૂર્ણ વાતાવરણનો સંકલ્પ
દ્વારકા માત્ર એક ધાર્મિક સ્થળ નથી, પરંતુ તે ભારતની સાંસ્કૃતિક ધરોહર છે. અહીંના દરિયાકાંઠે, ગોમેતી ઘાટ પર અને મંદિર આસપાસનો વિસ્તાર ભક્તિની ઉર્જાથી સ્ફૂર્તિ આપે છે. પરંતુ જો આવા પવિત્ર સ્થાનો ગંદકીથી ભરાઈ જાય, તો તેની ભક્તિભાવ પર અસર પડે છે. આથી વહીવટી તંત્રે ‘સ્વચ્છ દ્વારકા – પવિત્ર દ્વારકા’ના મંત્ર સાથે આ નિર્ણય અમલમાં મૂક્યો છે.
આ નિર્ણયની પ્રશંસા સ્થાનિક સંતો, પુજારીઓ અને ભક્તો દ્વારા પણ થઈ રહી છે. દ્વારકાધીશ મંદિરના મુખ્ય પુજારી દ્વારા જણાવાયું હતું કે, “આ પગલું મંદિરની પવિત્રતાને જાળવવામાં માઇલસ્ટોન સાબિત થશે. ભગવાનના દ્વાર પાસે ગંદકી ફેલાવવી એ અણમાફી લાયક બાબત છે.”
✦ પોલીસ અને નગરપાલિકા દ્વારા કડક અમલ
દ્વારકા પોલીસ સ્ટેશનના અધિકારીઓએ જણાવ્યું છે કે, હવે કોઈપણ વ્યક્તિ જો મંદિર પરિસરમાં તમાકુ કે ગુટખા સેવન કરતાં જોવા મળશે તો તેને તાત્કાલિક રોકી દંડ ફટકારવામાં આવશે. નગરપાલિકા દ્વારા ખાસ સફાઈ ટીમો પણ ગોઠવવામાં આવી છે, જે મંદિર આસપાસ સતત સફાઈ રાખશે. તેમજ CCTV કેમેરા દ્વારા દેખરેખ રાખવામાં આવશે જેથી કોઈ વ્યક્તિ નિયમનો ભંગ કરે તો તુરંત કાર્યવાહી થઈ શકે.
✦ યાત્રાળુઓ માટે જાગૃતિ અભિયાન
પ્રશાસન દ્વારા આ પ્રતિબંધના અમલ સાથે જ જાગૃતિ અભિયાન પણ શરૂ કરવામાં આવ્યું છે. મંદિર તરફ જતા માર્ગો, પાર્કિંગ એરિયા અને રહેણાંક વિસ્તારોમાં બેનરો અને બોર્ડ લગાવવામાં આવ્યા છે જેમાં લખ્યું છે —
“તમાકુ-ગુટખા મુક્ત દ્વારકા, સ્વચ્છતા એ જ ભક્તિનો પહેલો પગથિયો.”
સ્થાનિક શાળાઓ, એનજીઓ, યુવક મંડળો તથા મહિલા મંડળો પણ આ અભિયાનમાં જોડાઈ રહ્યા છે.
✦ ધાર્મિક પર્યટનને પ્રોત્સાહન
દ્વારકા દર વર્ષે લાખો પ્રવાસીઓ માટે આકર્ષણનું કેન્દ્ર છે. ગુજરાત ટૂરિઝમ વિભાગ મુજબ દર વર્ષે લગભગ 20 લાખથી વધુ ભક્તો અહીં દર્શનાર્થે આવે છે. સ્વચ્છતા અને શિસ્ત જાળવવામાં આવશે તો આ વિસ્તાર ધાર્મિક પર્યટન માટે વધુ આકર્ષક બનશે. સ્વચ્છતા સાથે સાથે અહીંના વેપારીઓ માટે પણ આ પગલું ફાયદાકારક બનશે, કારણ કે સ્વચ્છ પરિસર વધુ પ્રવાસીઓને ખેંચી શકશે.
✦ સ્થાનિકોની પ્રતિભાવ
સ્થાનિક વેપારીઓ અને રહેવાસીઓએ પણ પ્રશાસનના આ પગલાનું સ્વાગત કર્યું છે. એક વેપારીએ જણાવ્યું કે, “પહેલા તો સવારે દુકાનો ખોલતા પહેલાં રસ્તાઓ લાલ થૂંકથી ભરાયેલા દેખાતા હતા. હવે આ પ્રતિબંધથી આશા છે કે શહેર સ્વચ્છ બનશે.”
✦ ભવિષ્યમાં વધુ કડક નિયમોની શક્યતા
અધિકારીઓએ સ્પષ્ટ કર્યું છે કે જો આ નિયમનું ઉલ્લંઘન ચાલુ રહેશે તો ભવિષ્યમાં મંદિર પરિસર આસપાસ નશીલા પદાર્થો તથા પ્લાસ્ટિકના વપરાશ પર પણ સંપૂર્ણ પ્રતિબંધ મૂકવાની યોજના છે. આથી, દ્વારકા ખરેખર “સ્વચ્છ, નિષ્કલંક અને પવિત્ર” બનશે.
✦ અંતિમ સંદેશ : સ્વચ્છતા એ જ ભક્તિનો અવિભાજ્ય ભાગ
ભગવાન દ્વારકાધીશના પવિત્ર સ્થાનની પવિત્રતા જાળવવી એ દરેક ભક્તનું નૈતિક અને ધાર્મિક કર્તવ્ય છે. જો દરેક ભક્ત પોતાના વર્તનમાં થોડો બદલાવ લાવે, તો દ્વારકા માત્ર ધાર્મિક કેન્દ્ર નહીં પરંતુ સ્વચ્છતા અને શિસ્તનું પ્રતિક બની શકે.
દેવભૂમિ દ્વારકા તંત્રનો આ નિર્ણય માત્ર દંડ અને પ્રતિબંધ પૂરતો નથી, પરંતુ તે એક સંદેશ છે — “ભક્તિ સાથે સ્વચ્છતા એ જ સાચો ધર્મ.”
“તમાકુ-ગુટખા મુક્ત દ્વારકા, સ્વચ્છતા એ જ દ્વારકાધીશને સાચી અર્પણા.”
