દ્વારકા જિલ્લામાં એરપોર્ટ વિકાસની યોજના છેલ્લા કેટલાક સમયથી ઝડપથી આગળ વધતી જોવા મળી રહી છે. જિલ્લાની વ્યૂહાત્મક સ્થિતિ, પ્રવાસન અને ધાર્મિક મહત્વને ધ્યાનમાં રાખીને તંત્ર દ્વારા દ્વારકા નજીક આધુનિક એરપોર્ટ ઉભું કરવા માટે અનેક પગલાં લેવાઈ રહ્યાં હતા. પરંતુ આ વિકાસયોજના સાથે જોડાયેલ સૌથી મોટો વિવાદ એ છે કે આ માટે 334 હેક્ટર જેટલી ખાનગી માલિકીની ફળદ્રુપ કૃષિ જમીન સંપાદિત કરવાની યોજના રજુ કરાઈ છે. વાસઈ, ગઢેચી, મેવાસા અને કલ્યાણપુર જેવા ગામોની સોંથી વધુ સર્વે નંબર ધરાવતી સીમાખંડો આ યોજનામાં આવતાં ખેડૂતોમાં ભારે આક્રોશ જોવા મળી રહ્યો છે.
આ યોજનાની અસર, ખેડૂતોની ચિંતા, સામાજિક-રાજકીય હલચલ અને ગ્રામ્ય સ્તરે ઉભી થયેલા આક્રોશના સ્વરો હવે જિલ્લા જ નહીં, સમગ્ર સૌરાષ્ટ્રમાં વ્યાપી રહ્યાં છે. નીચે આ સમગ્ર પ્રકરણનો વિસ્તૃત અને તથ્યસભર અહેવાલ રજૂ કરવામાં આવે છે.
એરપોર્ટ વિકાસનો પ્રસ્તાવ—તંત્રનો અભિગમ ઝડપથી આગળ
દ્વારકા જિલ્લાના તંત્ર દ્વારા એરપોર્ટ વિકસાવવા માટે સત્તાવાર રીતે તૈયારીઓ ગતિમાન કરી દેવાઈ છે. નકશા, ટેક્નિકલ સર્વે, જમીનનો માપણી અભ્યાસ અને જમીનની ગુણવત્તા વિશેના પ્રારંભિક રિપોર્ટ્સ સાથે રાજ્ય તંત્રને મોકલવામાં આવેલ પ્રસ્તાવમાં સ્પષ્ટ થઈ રહ્યું છે કે સમગ્ર પ્રોજેક્ટ માટે કુલ 334 હેક્ટર જેટલી જમીન જરૂરી ગણવામાં આવી છે.
મહત્ત્વનું એ છે કે આ જમીન અન્ય ઘણા જિલ્લાઓ જેવી પડતર કે બિનઉપજાઉ જમીન નથી, પરંતુ આ વિસ્તારની સૌથી વધુ ઉપજ આપતી, સિંચાઈ સુવિધા ધરાવતી, અને ખેડૂતો માટે જીવનરેખા સમાન માની શકાય એવી જમીન છે.
કહેવાય છે કે તંત્રના નકશામાં વાસઈ, ગઢેચી, મેવાસા અને કલ્યાણપુરનો મોટો હિસ્સો રનવે, સિક્યોરિટી ઝોન, વિસ્તૃત એરપોર્ટ પરિસર અને અન્ય ટેકનિકલ સુવિધાઓ માટે આવરી લેવાયો છે. આથી એટલે કે આવનારા સમયમાં જો સંપાદનનો નિર્ણય અમલમાં આવે તો આ ચારેય ગામોના ઘણા પરિવારો પોતાના ખેતરો ગુમાવવાના ખતરા સામે ઊભા છે.
ખેડૂતોમાં અસંતોષ: “જુઓ અમારી ધરતી—આ અમારું ભવિષ્ય છે”
સંપૂર્ણ વિસ્તારમાં આ પ્રસ્તાવની ખબર ફેલાતાંજ ખેડૂતોમાં ભારે બેચેની અને અસંતોષ વ્યાપી ગયો છે.
વાસઈ ગામના એક વૃદ્ધ ખેડૂત કહે છે:
“આ ધરતી અમને અમારા પૂર્વજોએ સંભાળી આપી છે. આ જમીન જ અમારું ઘર, આવક, રોટલો અને ભવિષ્ય છે. વિકાસનું અમને વિરોધ નથી પરંતુ અમારી ખેતરં ખેડૂત પાસે થી છીનવું એ વિકાસ નહીં વિનાશ છે.”
ખરેખર, આ વિસ્તારની જમીન વર્ષો જૂની છે, જેમાં જીરૂ, ઘઉં, કપાસ, ચણા, ડુંગળી સહિતની અનેક પાકોની ઉત્તમ ઉપજ થાય છે. ઘણા ખેડૂતો માટે આ જમીન માત્ર આવક નહીં પરંતુ એક વારસો, એક ઓળખ અને જીવનનો આધારસ્તંભ છે.
૨૫ નવેમ્બરની મીટીંગ—અને અચાનક રદ થવાથી ઉભું થયેલું ગૂંચવણભર્યું વાતાવરણ
તા. 25 નવેમ્બરે સંપાદન માટેની માહિતી આપવા અને સર્વે સાથે સંબંધિત વિગતો જણાવવા તંત્રની ટીમ સવારે 11 વાગ્યે ગામમાં આવવાની હતી. ગામના ખેડૂતો, યુવાનો અને વડીલો સૌ મીટીંગ માટે તૈયાર પણ હતા. પરંતુ મીટિંગના થોડા સમય પહેલા ગામના સરપંચ તથા અન્ય સભ્યોને મોબાઈલ દ્વારા જાણ કરવામાં આવી કે—
“આજે મીટીંગ કેન્સલ કરવામાં આવી છે.”
આ અચાનક નિર્ણયથી ખેડૂતોમાં એક ક્ષણે શંકા અને ગુસ્સો બંને ઉઠ્યો. ગામવાસીઓએ જણાવેલ કે:
“જ્યાં મહત્વનું પ્રશ્ન જમીનના સંપાદનનો છે, ત્યાં તંત્ર વારંવાર સ્પષ્ટતા કર્યા વગર મીટીંગ રદ કરે છે, તો અમારી શંકાઓ વધુ ઊંડી થવી સ્વાભાવિક છે.”
મીટિંગ રદ થયા છતાં ખેડૂતો સ્થળ પર ભેગા થયા અને તરત જ ખુદની સભા રાખવામાં આવી. આ સભામાં ભાવનાત્મક, તર્કસભર અને તાત્વિક ચર્ચાઓ થઇ, જેમાં દરેકની ચિંતા એક જ હતી—“અમારી ધરતી સુરક્ષિત રહેશે કે નહીં?”
ગામની સભામાં ઉઠેલા સવાલો—“ખેડૂતને વિનાશની કિનારે કોણ લઈ જાય?”
સભામાં અનેક સવાલો ઉઠ્યા:
1. ફળદ્રુપ જમીન જ કેમ?
ખેડૂતોનો મુખ્ય પ્રશ્ન હતો—જંગલ, સરકારી કે બિનઉપજાઉ જમીન જગ્યા પર ફળદ્રુપ જમીન જ વિકાસ માટે કેમ પસંદ કરવામાં આવી?
2. વળતર શું પૂરતું રહેશે?
ખેડૂતોનો મત હતો કે જેટલું વળતર સરકાર આપે છે તે જીવનભરના નુકસાનની સામે બહુ ઓછું રહેશે.
3. રોજગારીનો પ્રશ્ન શું?
જમીન જતા રહે તો ખેડૂતો, મજૂરો, પશુપાલકો અને આ જમીન પર નિર્ભર હજારો લોકોનું ભવિષ્ય જોખમમાં મુકાઈ જશે.
4. વિકલ્પો પર કોઈ ચર્ચા કેમ નથી?
ગામજનોનો આક્ષેપ હતો કે સરકાર વિકાસના વિકલ્પો અંગે કોઈ ખુલ્લી ચર્ચા કરતી નથી, અને સીધું જ સંપાદન તરફ આગળ વધી રહી છે.
5. “આંદોલન કરવું પડશે?”
ઘણા ખેડૂતોના મોઢે સ્પષ્ટ શબ્દોમાં વાત આવી—“જો જરૂરી બનશે તો અમે રસ્તા પર પણ લડીશું. પરંતુ જમીન છોડશું નહીં.”
ખેડૂતોનો સ્પષ્ટ સંકલ્પ—“વારસો કોઈપણ ભોગે નહીં દઈએ”
સભા દરમિયાન અનેક ખેડૂતોએ ભાવુકતા સાથે પોતાના વિચારો વ્યક્ત કર્યા. ગામના યુવાનોએ કહ્યું—
“આ ફક્ત જમીન નથી, આ અમારો પરિવાર છે. અમારા વડીલોની મહેનતનું ફળ છે, જેને અમે કોઈપણ કિંમતે ન ગમાવીએ.”
ગામની મહિલાઓએ પણ આંદોલનની તૈયારી દર્શાવી—
“ખેતર બચાવવા માટે અમે પુરુષો સાથે ખભે ખભો મિલાવીને ઊભા રહીશું.”
સામાજિક એકતા—ચારેય ગામોની વાણી એક થઈ
આ મુદ્દે સૌથી પ્રભાવશાળી બાબત એ રહી કે—ચારે ગામો એક જ મંચ પર એક જ મત સાથે ઉભા રહ્યા.
“વાસઈ, ગઢેચી, મેવાસા અને કલ્યાણપુર—બધાની માંગ એક જ છે: 334 હેક્ટર ફળદ્રુપ જમીનનું સંપાદન રદ્દ કરો.”
એકતા જેટલી મજબૂત હોય તેટલો વિરોધ સશક્ત બને છે, અને ખેડૂતોનો એકસમયનો સંકલ્પ સરકાર માટે અવગણવા જેવો નથી.
સ્થાનિક નેતાઓ અને ખેડૂત સંગઠનો પણ મેદાનમાં
સ્થાનિક જન પ્રતિનિધિઓ, કૃષિ સંગઠનો અને ખેડૂત મંડળો પણ ખેડૂતોએ કરેલા આ વિરોધને ન્યાયસંગત ગણાવી રહ્યા છે.
આ સંગઠનોનું માનવું છે કે જે જમીનથી હજારો લોકોની જીવનવ્યવસ્થા ચાલે છે, તે જમીન લઈ જનહિતની જગ્યાએ જાનહાનિ સર્જી શકે છે.
એક ખેડૂત સંગઠનના આગેવાને કહ્યું—
“વિકાસ જરૂરી છે, પરંતુ વિકાસનો અર્થ લોકોનો બલિદાન નથી. એટલા માટે ફળદ્રુપ જમીનના સંપાદનનો નિર્ણય ફરી વિચારવા વિનંતી કરીએ છીએ.”
આગામી કચાસો—“હવે જે આવશે, ગામ તૈયાર છે”
ગામના લોકોનું કહેવું છે કે મીટિંગ રદ થવાથી ભલે તંત્ર પાછળ ખસ્યાનું લાગે, પરંતુ જ્યારે પણ ટીમ આવશે ત્યારે આખું ગામ સાથે ઊભું રહેશે.
આગામી પગલાં વિશે ખેડૂતોની જાહેર જાહેરાત:
-
તંત્ર ફરી મીટિંગ માટે આવે ત્યારે સમગ્ર ગામ અડીખમ સંકલ્પ સાથે હાજર રહેશે.
-
વિકલ્પો અંગે ખુલ્લી ચર્ચા કરવાની માગણી કરવામાં આવશે.
-
સંપાદનનો નિર્ણય રદ્દ ન થાય ત્યાં સુધી સંઘર્ષ ચાલુ રાખવાની તૈયારી villageમેઢે જાહેર કરવામાં આવી.
-
જો જરૂરી બનશે તો જિલ્લા સ્તરે પણ વિરોધ કાર્યક્રમો કરવામાં આવશે.
ખેડૂતોનો અંતિમ સંદેશ—“વિકાસ સાથે સહમત, પરંતુ જીવનનો આધાર નહીં ગુમાવીએ”
ગામની સભાનો અંત એક જ બિંદુ પર થયો—
“વિકાસનો અમે વિરોધ નથી કરતા, પરંતુ વિકાસ નામે અમારી જીવનધારા છીનવી લેવાય તે અમાન્ય છે.”
ખેડૂતોએ એક જ વાક્યમાં પોતાની ભાવના વ્યક્ત કરી—
“ આ જમીન અમારો જન્મસિદ્ધ હક અને વારસો છે, એને કોઈપણ ભોગે નહીં છોડીશું.”
નિષ્કર્ષ
દ્વારકા નજીક એરપોર્ટ વિકાસની યોજના ભલે રાજ્ય તથા દેશના વિકાસ માટે મહત્વપૂર્ણ માનવામાં આવી રહી હોય, પરંતુ જ્યારે આવી યોજનાઓ ખેડૂતોના મૂળ જીવનાધાર—ફળદ્રુપ જમીનને સ્પર્શ કરે, ત્યારે વિરોધ સ્વાભાવિક રીતે જ ઉદ્ભવે છે.
વાસઈ, ગઢેચી, મેવાસા અને કલ્યાણપુરના ખેડૂતોની આ લડત જમીન માટેની લડત નહિ, પરંતુ જીવન માટેની છે.
આગામી દિવસોમાં તંત્ર અને ખેડૂતો વચ્ચેની ચર્ચા, સરકારનો અભિગમ અને લોકોનો વિરોધ—આ સમગ્ર પ્રકરણનું ભવિષ્ય નક્કી કરશે.
