પાટણ જિલ્લામાં આવેલા શહેરા તાલુકાની ધરોલાખૂર્દ ગ્રામપંચાયતમાં વી.સી.ઈ. (વિલેજ કમ્પ્યુટર એન્ટ્રી ઑપરેટર) ની નિયુક્તિને લઈ મોટો વિવાદ સર્જાયો છે. પ્રાથમિક નજરે તો આ વિવાદ માત્ર “એક નિમણૂંક”નો લાગતો હોય, પરંતુ સ્થાનિક સ્તરે તે પારદર્શિતા, ન્યાય, લાયકાત અને ગ્રામ્ય શાસન પ્રત્યેના વિશ્વાસ જેવી અનેક બાબતોને સ્પર્શે છે. સત્તાનો દુરુપયોગ, સંબંધવાદ, અને લાયક ઉમેદવારો સાથે અન્યાયની આ ઘટના હવે પુરે તાલુકામાં ચર્ચાનો વિષય બની ગઈ છે.
આ સમગ્ર બનાવની શરૂઆત ત્યારે થઈ જ્યારે ધરોલાખૂર્દ ગ્રામપંચાયત હેઠળ વી.સી.ઈ.ની ખાલી જગ્યાને પૂરવા માટે ઉમેદવારી ફોર્મ ભરાવા માંડ્યા. આ પદ પુરૂં પાડવા માટે ૪ ઉમેદવારોએ અરજી કરી હતી. જેમાં અરજદાર ચૌહાણ નરેન્દ્રસિંહ સ્વરૂપસિંહ—એક ગ્રેજ્યુએટ અને કમ્પ્યુટર જાણકાર—પણ ઉમેદવાર હતા. પરંતુ, સરપંચ દ્વારા પોતાના કુટુંબના જ એક 12મુ પાસ સગાને આ પદ માટે પસંદગી આપી દેતા પ્રશ્નો અને નારાજગીની લહેર ફાટી નીકળી.
વી.સી.ઈ. પદની મહત્વતા અને નિમણૂક પ્રક્રિયાની નિયમાવલી
વી.સી.ઈ. એટલે કે વિલેજ કમ્પ્યુટર એન્ટ્રી ઑપરેટર, ગ્રામપંચાયતનું એક ખૂબ જ મહત્વનું પદ છે. આસમાન્ય માણસો માટે ગ્રામ્ય સ્તરે આવકનો દાખલો, જન્મ-મૃત્યુના પ્રમાણપત્રો, આરોગ્ય કાર્ડ અપડેશન, પેન્શન અરજીઓ, PM-Kisanનાં અપડેટ, ઘરકુલ યોજનાઓ, વિવિધ સર્ટિફિકેટો વગેરે કામો વી.સી.ઈ. દ્વારા સંચાલિત થાય છે. ગામની દરેક વ્યક્તિને સીધી અસર પાડતા આ પદ માટે લાયકાત, પ્રામાણિકતા અને તકનીકી ક્ષમતાઓ અગત્યની મનાય છે.
નિયમો પ્રમાણે—
-
વી.સી.ઈ.ની પસંદગી પહેલાં લખિત પરીક્ષા,
-
કમ્પ્યુટર પ્રાવિણ્ય ટેસ્ટ,
-
અને મેરિટ આધારિત મૂલ્યાંકન ફરજિયાત છે.
આ તમામ પ્રક્રિયા પારદર્શી રીતે કરવી પડે છે અને બધા ઉમેદવારોને સમાન તક આપવી આવશ્યક છે.
પરંતુ ધરોલાખૂર્દમાં આ તમામ કાયદેસર પ્રક્રિયા બાજુ પર રાખી એકદમ પર્દા પાછળ નિર્ણય લેવાયો હોવાનો આક્ષેપ અરજદારે કર્યો છે.
અરજદાર નરેન્દ્રસિંહ – લાયકાત ધરાવતા છતાં વંચિત
અરજદાર ચૌહાણ નરેન્દ્રસિંહ સ્વરૂપસિંહ, એક સ્નાતક યુવાન, ઘણા વર્ષોથી સરકારી ભરતી, કોમ્પ્યુટર ઓપરેશન તથા ಗ್ರಾಮ વિકાસ સંબંધિત કાર્યોમાં રસ ધરાવતા યુવાન ગણાય છે. તેમના કહેવા મુજબ—
-
તેઓ ગ્રેજ્યુએટ છે,
-
સરકાર મંજૂર કોર્સથી કમ્પ્યુટર ડિપ્લોમા ધરાવે છે,
-
અને વી.સી.ઈ. પદ માટે જરૂરી તમામ લાયકાત પુરતી હતી.
તેમ છતાં, યોગ્ય પ્રક્રિયા વિના, માત્ર સરપંચની મનપસંદી અને સંબંધના આધારે 12મું પાસ વ્યક્તિને પસંદ કરવાથી નરેન્દ્રસિંહ તથા અન્ય ઉમેદવારોએ આ નિર્ણયને “અન્યાયપૂર્ણ અને ગેરવ્યવહાર” ગણાવ્યો.
વિવાદની શરૂઆત – સરપંચનો નિર્ણય અને ગામમાં ચર્ચા
ગ્રામ પંચાયતના સરપંચે પોતાના સગા ને પસંદ કરતા ગામમાં ચર્ચાઓ શરૂ થઈ કે—
-
શું પદ માટે “લાયકાત કરતાં સંબંધ” વધુ મહત્વનું બન્યું છે?
-
શું સરપંચ પોતાના અધિકારનો દુરુપયોગ કરી રહ્યા છે?
-
શું ઉમેદવારોને યોગ્ય પરીક્ષા અને પ્રોસેસથી દૂર રાખી ગેરરીતિ કરવામાં આવી?
ખાસ કરીને, પરીક્ષા અને કમ્પ્યુટર ટેસ્ટ જેવી ફરજિયાત પ્રક્રિયાઓને અનુસર્યા વગર સીધી નિમણુંક કરવાનું પગલું કાયદેસર રીતે પણ પ્રશ્નાસ્પદ ગણાય છે.
ગામના વડીલો અને યુવાનોમાં પણ ચર્ચા ફાટી નીકળી—
“જો આજના યુગમાં ગ્રેજ્યુએટ અને લાયકાત ધરાવતો યુવાન પણ પાત્રતા હોવા છતાં ન્યાય ન મેળવી શકે, તો નિઃશિક્ષિત લોકોની સરખામણીમાં અભ્યાસ કરેલા યુવાઓને લાભ શું મળે?”
શહેરા તાલુકા વિકાસ અધિકારી સમક્ષ લેખિત રજુઆત
ગુરુવારના રોજ અરજદાર નરેન્દ્રસિંહ પોતાના સ્વજન અને ગામના કેટલાક વડીલો સાથે શહેરા તાલુકા પંચાયત કચેરી પહોંચ્યા. અહીં તેમણે તાલુકા વિકાસ અધિકારી (TDO) સમક્ષ વિગતવાર લેખિત રજુઆત કરી.
રજુઆતમાં કરવામાં આવેલા મુખ્ય મુદ્દાઓ—
-
નિયમો વિરુદ્ધ નિમણૂક કરવામાં આવી છે.
-
લાયક ઉમેદવારોને ઈન્ટરવ્યુ, પરીક્ષા અને કમ્પ્યુટર ટેસ્ટનો મોકો આપવામાં આવ્યો નથી.
-
સરપંચે સત્તાનો દુરુપયોગ કર્યો છે.
-
પસંદ કરાયેલી વ્યક્તિ સરપંચની સગાઈ ધરાવે છે—તેથી સંબંધવાદનો સ્પષ્ટ દાખલો છે.
-
નિમણૂક રદ કરી ફરીથી નિયમસર પ્રક્રિયા હાથ ધરવી જોઈએ.
-
આ મામલે ન્યાયિક તપાસ કરાવી સાચી હકીકત બહાર લાવવી.
અધિકારી સમક્ષ રજુઆત દરમિયાન અરજદારે આક્ષેપ કર્યો કે—
“મને અને અન્ય ઉમેદવારોને કોઈપણ પ્રકારની પરીક્ષા કે ઇન્ટરવ્યુનો અવકાશ આપવામાં આવ્યો નથી. સીધી નિમણુંક કરીને લાયક ઉમેદવારો પર અન્યાય કરવામાં આવ્યો છે.”
તાલુકા વિકાસ અધિકારીએ લેખિત અરજી સ્વીકારી અને પ્રાથમિક તપાસ શરૂ કરવાની ખાતરી આપી.
ગામના લોકોની પ્રતિક્રિયા – ‘લાયકાત કરતાં સંબંધ વધારે?’
આ ઘટના બાદ ધરોલાખૂર્દ તથા આજુબાજુના ગામોમાં લોકો ચર્ચા કરવાની માંડ્યા છે. ગામના ઘણા યુવાનોનો આક્ષેપ છે કે—
“અમે અભ્યાસ કરીએ, તાલીમ લઈએ, કૌશલ્ય શીખીએ… છતાં સંબંધોની સામે અમારી લાયકાતનો કોઈ અર્થ જ રહેતો નથી.”
ગામના કેટલાક વડીલોનું માનવું છે—
“સરપંચને અધિકાર છે, પરંતુ અધિકારનો યોગ્ય ઉપયોગ ન થાય તો વિકાસની પ્રક્રિયા પર અસર પડે છે.”
ખાસ કરીને એવા પદ પર, જ્યાં ગામના દરેક વસ્તીને સેવાઓ આપવાની હોય, ત્યાં લાયકાત તથા ઈમાનદારી અગત્યની ગણાય છે.
વી.સી.ઈ. પદના કાર્યમાં લાયકાત જરૂરી કેમ?
વી.સી.ઈ.ના દૈનિક કાર્યોમાં ડિજિટલ સિસ્ટમ્સ સાથે સંપર્કમાં રહેવું પડે છે—
-
જન્મ/મૃત્યુ નોંધણી,
-
પ્રમાણપત્રો,
-
સરકારી યોજનાઓની એન્ટ્રીઓ,
-
પોર્ટલ પર અપડેટ,
-
ઇ-ગવર્નન્સ સેવાઓ,
-
અને નાગરિકોની માહિતી સુરક્ષિત રીતે હેન્ડલ કરવી.
આ કાર્યો માટે કમ્પ્યુટર, ઈન્ટરનેટ અને ડિજિટલ સિસ્ટમ્સની સારી જાણકારી જરૂરી છે. 12મું પાસ વ્યક્તિ પાસે ક્ષમતા હોવી શક્ય છે, પરંતુ નિયમો મુજબ મેરિટ અને પ્રક્રિયાને અનુસરવી ફરજિયાત છે.
સંબંધવાદ અને સત્તાનો દુરુપયોગ – ગ્રામ્ય શાસન માટે ખતરનાક સંકેત
ગ્રામપંચાયત સ્તરે જો પદો પર સંબંધવાદને પ્રોત્સાહન મળશે, તો—
-
લાયક યુવાનોમાં નિરાશા વધશે,
-
પારદર્શિતાનો અભાવ ઊભો થશે,
-
સેવાઓની ગુણવત્તા ઘટી શકે,
-
અને આખી પંચાયત પર વિશ્વાસ ખોવાઈ શકે.
લાયક ઉમેદવારની જગ્યાએ સગાને મૂકવાથી ગામનાં લોકોના કામકાજની ગતિ પણ પરોક્ષ રીતે પ્રભાવિત થઈ શકે છે.
તાલુકા વિકાસ અધિકારી શું પગલાં લઈ શકે?
TDO પાસે આવી રજુઆત આવ્યા બાદ તેઓ—
-
પ્રાથમિક તપાસ શરૂ કરી શકે,
-
સરપંચનો જવાબ માંગી શકે,
-
નિયુક્તિ પ્રક્રિયાની તમામ નોંધો તપાસી શકે,
-
નિયમોના ભંગના પુરાવા મળી આવે તો નિમણૂક રદ કરી શકે,
-
અને જિલ્લા વિકાસ અધિકારી દ્વારા ઉચ્ચ સ્તરીય તપાસ પણ શરૂ થઈ શકે.
જો ગેરરીતિ સાબિત થાય તો સરપંચ સામે વહીવટી કાર્યવાહી પણ થઈ શકે છે.
આગળનું દૃશ્ય – શું લાયક ઉમેદવારને ન્યાય મળશે?
હવે સમગ્ર મામલો વિકાસ અધિકારી અને જિલ્લા પંચાયતની તપાસ પર આધારિત છે.
-
જો તપાસમાં ગેરરીતિ સાબિત થાય, તો નિમણુંક રદ થઈ શકે અને તમામ ઉમેદવારોને ફરી સમાન તક મળી શકે.
-
જો સરપંચનો નિર્ણય યોગ્ય સાબિત થાય, તો વર્તમાન નિમણૂક યથાવત રહેશે.
આ મુદ્દે સમગ્ર તાલુકામાં લોકોની નજર શહેરા તાલુકા કચેરી પર ટકેલી છે.
અંતિમ ટિપ્પણી : ગ્રામ્ય શાસનમાં પારદર્શિતા એ વિકાસની કુંજી
ધરોલાખૂર્દની આ ઘટના માત્ર એક ગામની સમસ્યા નથી—પરંતુ એ આખા રાજ્યના ગ્રામ્ય શાસન માટે એક ચેતવણી સમાન છે. જ્યારે લાયકાત, મેરિટ અને નિયમોની અવગણના થાય છે, ત્યારે વિશ્વાસ તૂટે છે અને સિસ્ટમ પર પ્રશ્નો ઉભા થાય છે.
સત્તાનો ઉપયોગ વિકાસ માટે થવો જોઈએ, ન કે સંબંધોને લાભ આપવા માટે—આ સત્યને સમજીને જ ગ્રામપંચાયતો સાચા અર્થમાં વિકસિત બની શકે.
