મુંબઈ – ભારતના નાગરિકતાના કાયદા મુજબ કોઈ વ્યક્તિ એક જ દેશની નાગરિકતા રાખી શકે છે. પરંતુ આ નિયમો અને કાયદાઓને ધજાગરા ઉડાવતો ચોંકાવનારો બનાવ તાજેતરમાં પ્રકાશમાં આવ્યો છે. મુંબઈ એરપોર્ટ પર ઇમિગ્રેશન અધિકારીઓએ એક એવી મહિલાને પકડી છે, જે છેલ્લા ત્રણ દાયકાથી ભારત અને નેપાલ – બન્ને દેશોની નાગરિક તરીકે જીવતી હતી. માત્ર જીવતી જ નહીં, પરંતુ છેલ્લા ૨૦ વર્ષથી બન્ને દેશોમાં મતદાન પણ કરતી હતી.
આ મહિલા છે શાંતિ થાપા ઉર્ફે ચંદા રેગ્મી, મૂળ નેપાલની રહેવાસી. તે વર્ષ ૧૯૯૬થી પોતાના પતિ સાથે મહારાષ્ટ્રના કલ્યાણ વિસ્તારમાં વસવાટ કરી રહી છે. ઇમિગ્રેશન વિભાગે જ્યારે તેને ૨૪ ઑક્ટોબરના રોજ કાઠમાંડુથી મુંબઈ આવતી વખતે એરપોર્ટ પર રોકી, ત્યારે આખું કૌભાંડ બહાર આવ્યું.
✈️ એરપોર્ટ પરથી શરૂ થયેલી શંકાસ્પદ કહાની
૨૪ ઑક્ટોબરના રોજ મુંબઈ આંતરરાષ્ટ્રીય એરપોર્ટ પર નેપાલ એરલાઇન્સની ફ્લાઇટથી આવી રહેલી એક મહિલાએ ઇમિગ્રેશન કાઉન્ટર પર પોતાનું બોર્ડિંગ પાસ અને ભારતીય વોટર આઈડી કાર્ડ રજૂ કર્યું. સામાન્ય રીતે પ્રવાસીઓ પાસપોર્ટ બતાવે છે, પરંતુ આ મહિલાએ માત્ર મતદાર ઓળખપત્ર બતાવતાં જ અધિકારીને શંકા આવી.
અધિકારીએ પૂછ્યું કે – “તમારી પાસે પાસપોર્ટ ક્યાં છે? તમે કયા હેતુથી નેપાલ ગઈ હતી?” તેના જવાબો અસ્પષ્ટ અને ગુંચવાયેલા હતા. વધુ પૂછપરછ કરતા અધિકારીઓને લાગ્યું કે કંઈક તો ગડબડ છે. ત્યારબાદ તપાસ હાથ ધરી અને ચોંકાવનારો સત્ય સામે આવ્યું.
🧾 ૧૯૯૬થી ભારતમાં વસવાટ – ખોટા દસ્તાવેજોના સહારે
તપાસ દરમિયાન જાણવા મળ્યું કે શાંતિ થાપા ૧૯૯૬માં ભારત આવી હતી અને ત્યારથી મહારાષ્ટ્રના કલ્યાણ વિસ્તારમાં પોતાનો કાયમી વસવાટ બનાવી લીધો હતો. સ્થાનિક સ્તરે ખોટા દસ્તાવેજો બનાવી તેણે ભારતીય નાગરિક તરીકેની ઓળખ બનાવી લીધી હતી.
પોલીસને તપાસમાં તેના પાસેથી ભારતીય વોટર કાર્ડ, આધાર કાર્ડ અને પૅન કાર્ડ મળી આવ્યા. ત્રણેય દસ્તાવેજો ખરેખર દેખાતાં હતાં – પરંતુ એ ખોટા હતા. શાંતિ થાપાએ સ્થાનિક એજન્ટોની મદદથી આ દસ્તાવેજો તૈયાર કરાવ્યા હતા.
વધુ તપાસમાં જાણવા મળ્યું કે નેપાલમાં પણ તે પોતાની ઓળખ ચંદા રેગ્મી તરીકે આપે છે અને ત્યાં પણ તે મતદાર યાદીમાં નોંધાયેલ છે. એટલે કે, આ મહિલા બે દેશોમાં અલગ ઓળખ સાથે નાગરિક તરીકે જીવતી હતી – જે ભારત અને નેપાલ બન્ને દેશોના કાયદા હેઠળ ગંભીર ગુનો છે.
🗳️ બે દેશોમાં મતદાન – “ડ્યુઅલ સિટિઝનશિપ” વગરની ડબલ નાગરિકતા
ભારત અને નેપાલ વચ્ચે “ડ્યુઅલ સિટિઝનશિપ”ની કોઈ જોગવાઈ નથી. એટલે કે કોઈ વ્યક્તિ એક સાથે બન્ને દેશોની નાગરિક બની શકતી નથી. પરંતુ શાંતિ થાપાએ ખોટા દસ્તાવેજો વડે આ સિસ્ટમને ચૂંથવી હતી.
નેપાલમાં તે ચંદા રેગ્મી તરીકે મત આપે છે, જ્યારે ભારતમાં શાંતિ થાપા નામે મત આપે છે. છેલ્લા ૨૦ વર્ષથી તે બન્ને દેશોની ચૂંટણીમાં ભાગ લઈ રહી હતી. આ પ્રકારનું કૌભાંડ માત્ર કાનૂની રીતે ગુનો જ નથી, પણ રાષ્ટ્રીય સુરક્ષાના દૃષ્ટિકોણથી પણ ગંભીર છે.
🕵️♀️ ઇમિગ્રેશન અધિકારીઓની ચુસ્તતા – પર્દાફાશનો મુખ્ય કારણ
જો ઇમિગ્રેશન અધિકારી તેની વાત પર અંધવિશ્વાસ રાખી લેતાં, તો કદાચ આ કૌભાંડ હજુ બહાર આવ્યું ન હોત. પરંતુ ચુસ્ત ચકાસણીને કારણે સત્ય બહાર આવ્યું. અધિકારીઓએ તેની દસ્તાવેજોની વેરિફિકેશન શરૂ કરી, અને તરત જ ડેટાબેઝમાં તફાવત જોવા મળ્યો.
CRS (Centralized Registration System) અને UIDAIના રેકોર્ડ્સ મુજબ તેના આધાર કાર્ડનો નંબર ખોટો હતો. એ ઉપરાંત વોટર આઈડીના ડેટા પર તપાસ કરતાં તે અલગ સરનામે રજીસ્ટર્ડ હોવાનું જણાયું. પૅન કાર્ડની ડેટાબેઝમાં પણ તેનું રેકોર્ડ મળ્યું નહીં.
👮♀️ ધરપકડ અને ગુનાનો દાખલો
ઇમિગ્રેશન વિભાગે તરત જ મુંબઈ સહાર પોલીસને જાણ કરી. પોલીસ ટીમે મહિલાને કસ્ટડીમાં લઈને પુછપરછ શરૂ કરી. પૂછપરછમાં તેણે સ્વીકાર્યું કે વર્ષો પહેલાં તે નેપાલમાંથી ભારત આવી હતી અને અહીં રોજગારી માટે વસવાટ શરૂ કર્યો હતો. સમય જતાં તેણે સ્થાયી થવાનો નિર્ણય કર્યો અને ખોટા દસ્તાવેજો બનાવી લીધા.
પોલીસે તેની પાસેથી નીચે મુજબનાં દસ્તાવેજો જપ્ત કર્યા:
-
ભારતનું વોટર આઈડી કાર્ડ (શાંતિ થાપા નામે)
-
આધાર કાર્ડ
-
પૅન કાર્ડ
-
કેટલાક રજિસ્ટ્રેશન ફોર્મ અને સરનામાંના પુરાવા
પોલીસે તેના વિરુદ્ધ ભારતીય દંડ સંહિતાની કલમ ૪૨૦ (છેતરપિંડી), ૪૬૫ (ખોટા દસ્તાવેજ બનાવવાનો ગુનો) અને ૪૬૮ (જાણતા ખોટા દસ્તાવેજોનો ઉપયોગ) હેઠળ ગુનો નોંધ્યો છે.
નેપાલમાં પણ શરૂ થશે તપાસ
આ બનાવની માહિતી નેપાલની હોમ મિનિસ્ટ્રીને મોકલવામાં આવી છે. નેપાલ સરકાર પણ તપાસ કરશે કે તે કેવી રીતે પોતાના દેશમાં મતદાર તરીકે નોંધાઈ શકી. જો સાબિત થશે કે તેણે ખોટી માહિતી આપી હતી, તો નેપાલમાં પણ તેના વિરુદ્ધ કાર્યવાહી થઈ શકે છે.
આ કૌભાંડ ભારત-નેપાલ વચ્ચેની દસ્તાવેજ ચકાસણીની સિસ્ટમમાં loopholes દર્શાવે છે. બંને દેશો વચ્ચેની સરહદ ખુલ્લી હોવાથી આવા કેસો પર કડક નિયંત્રણ રાખવાની જરૂર છે.
💬 કલ્યાણ વિસ્તારમાં રહેલા પાડોશીઓ પણ ચોંકી ઉઠ્યા
શાંતિ થાપા રહેતી હતી તે કલ્યાણ વિસ્તારમાં લોકો આ ઘટનાથી આશ્ચર્યચકિત થઈ ગયા છે. પાડોશીઓ કહે છે કે તે સામાન્ય સ્ત્રીની જેમ જીવન જીવતી હતી. કોઈને એ ખબર નહોતી કે તે ભારતીય નાગરિક નથી. “તે અહીં વર્ષોથી રહે છે, ગુજરાતી અને હિન્દી બરાબર બોલે છે, અને ક્યારેક તો ભારતીય રાજકારણ પર પણ ચર્ચા કરતી હતી,” એવા પડોશીઓએ જણાવ્યું.
🔍 દસ્તાવેજ ચકાસણીમાં ગંભીર ખામીઓ
આ બનાવે એક ગંભીર પ્રશ્ન ઉભો કર્યો છે – જો એક વિદેશી મહિલા ત્રણ દાયકાથી ખોટા દસ્તાવેજો સાથે ભારતમાં જીવી શકે છે, તો દસ્તાવેજ ચકાસણીની સિસ્ટમમાં કેટલી નબળાઈ છે?
સ્થાનિક સ્તરે વોટર કાર્ડ કે આધાર કાર્ડ માટે ઓળખ પુરાવા તરીકે ભાડાનું કરાર અથવા સ્થાનિક પ્રમાણપત્ર પૂરતું માનવામાં આવે છે. આવી નરમાઈના કારણે આવા ખોટા દસ્તાવેજો સરળતાથી બનતા હોય છે.
⚖️ કાયદાકીય નિષ્ણાતોની ટિપ્પણીઓ
કાયદાકીય નિષ્ણાતો કહે છે કે આ કેસ ભારતની નાગરિકતા કાયદાની ગંભીર ઉલ્લંઘના રૂપમાં જોવો જોઈએ. વકીલ સંજય મંડલના શબ્દોમાં – “ભારતનું નાગરિકતા અધિનિયમ સ્પષ્ટ કહે છે કે કોઈ વ્યક્તિ બીજી નાગરિકતા રાખીને ભારતીય નાગરિક રહી શકતી નથી. આ કેસમાં ખોટા દસ્તાવેજો બનાવીને બે દેશોમાં મતદાન કરવું એ ગંભીર દંડનીય ગુનો છે.”
🔒 સુરક્ષાના દૃષ્ટિકોણથી ચિંતાજનક
રાષ્ટ્રીય સુરક્ષાના નિષ્ણાતો આ બનાવને ચેતવણી તરીકે લઈ રહ્યા છે. કોઈપણ વિદેશી વ્યક્તિ ખોટા દસ્તાવેજો વડે ભારતની ચૂંટણી પ્રક્રિયામાં ભાગ લે છે, તે માત્ર કાનૂની નહીં પણ સુરક્ષા માટે પણ જોખમરૂપ છે. જો આવા કેસો સમયસર ન પકડાય, તો તે વિદેશી હિતો માટે પણ ઉપયોગમાં આવી શકે છે.
📢 પોલીસની કાર્યવાહી ચાલુ
મુંબઈ સહાર પોલીસની તપાસ હજી ચાલુ છે. શાંતિ થાપા પાસેથી માહિતી મેળવીને પોલીસે એજન્ટોની શોધ શરૂ કરી છે જેમણે તેને ખોટા દસ્તાવેજો પૂરાં પાડ્યા હતા. કેટલાક એજન્ટો ભારત-નેપાલ સરહદ પર આવા ફ્રોડમાં સંકળાયેલા હોવાનું પણ પ્રાથમિક અનુમાન છે.
🚨 ઉપસંહાર: સિસ્ટમને ચકાસવાની જરૂર
શાંતિ થાપાનો કેસ માત્ર એક વ્યક્તિનો નથી – તે એ સિસ્ટમ પર સવાલ છે જેનાથી વિદેશી નાગરિકો સરળતાથી ભારતીય ઓળખ મેળવી શકે છે. આ બનાવ પછી સરકારે દસ્તાવેજ ચકાસણી પ્રક્રીયા વધુ કડક બનાવવાની જરૂર છે.
નાગરિકતા એ માત્ર એક કાગળનો દસ્તાવેજ નથી – એ દેશની ઓળખ અને સ્વાધીનતાનો આધાર છે. તેથી આવા કૌભાંડો રોકવા માટે બંને દેશોની એજન્સીઓએ સંકલિત રીતે કામગીરી કરવી જરૂરી છે.
