સૌરાષ્ટ્રના કૃષિ આધારિત જીવને આજે ફરી એક વાર અનિશ્ચિતતાની કિનારે ધકેલો ખાધો છે. કમોસમી વરસાદે ખેડૂતોના હોઠ પર રહેલો કોળિયો તો પહેલેથી જ છીનવી લીધો હતો, અને હવે જ્યારે શિયાળુ પાકમાં આશાની નાની કિરણ દેખાઈ રહી હતી ત્યારે ભાદર કેનાલ પર શરૂ કરાયેલા માર્ગ વિભાગના પુલ-નિર્માણ કાર્યો ખેડૂતો માટે નવા સંકટ તરીકે સામે આવ્યા છે.
આ સમગ્ર મુદ્દો માત્ર એક રોડ-કન્સ્ટ્રક્શનનો નથી, પણ હજારો ખેડૂતોના ભવિષ્યનો છે. ભાદર કેનાલ, 72 કિમી લાંબી આ જીવનદાયી પાણીની નાડી, જેતપુર-બગસરા રોડ નજીક ડાયવર્ઝન માટે માટી નાખીને અવરોધિત કરી દેાતા શિયાળુ પાકને મળવાના પિયતના પાણી પર સીધો પ્રહાર થયો છે. જેના કારણે 46 ગામના ખેડૂતોમાં રોષ, ભય, ચિંતાઓ અને અનિશ્ચિતતાનું વાતાવરણ છવાઈ ગયું છે.
ચોમાસાના કમોસમી વરસાદે ખેડૂતને કરી દીધો કંગાલ
છેલ્લાં કેટલાંક વર્ષથી મોસમની મિજાજી પરિસ્થિતિઓ સાઉરાષ્ટ્રના ખેડૂતો માટે વિપદાનું રૂપ ધારણ કરી રહી છે. ઉતરાયણ પહેલાં ભારે વરસાદ, વાવાઝોડું, અચાનક થતી છૂટછાટ અને વિમુખ થઈ ગયેલી આભૌમ પરિસ્થિતિઓએ ખેડૂતોને ધક્કા પર ધક્કા આપ્યા છે. આ વર્ષે પણ એ જ હાલત રહી.
ઘણા ખેડૂતોના તૈયાર પડેલા મગફળી, કપાસ, તલ, જુવાર, અને હળદરના પાકો કમોસમી વરસાદને કારણે આંખો સામે પાણીમાં ગરકાવ થઈ ગયા.
ઘણા ખેડૂતો કરજ ઉપર આધાર રાખીને ખેતી કરતા હોય છે. ચોમાસામાં નુકસાન થતાં તેઓએ શિયાળુ પાકને એક છેલ્લો સહારો સમજી વાવેતર કર્યું.
જે ખેડૂતોની નસોમાં પાક સાથે મ્હેનતનો રસાબચો વહે છે, તેમણે આકાંક્ષા રાખી કે ભાદર કેનાલનું પાણી આ વખતે સમયસર મળશે, ત્યારે જ શિયાળુ પાકમાં નવજીવન આવશે. પરંતુ તેમની આ امید પર પાણી ફેરે તેવી પરિસ્થિતિ ઊભી થઈ છે.
ભાદર કેનાલ—હજારો ખેડૂતનો પ્રાણવાયુ
ભાદર કેનાલનું મહત્વ સૌરાષ્ટ્રના કૃષિ જીવનમાં અગત્યનું છે.
-
72 કિમી લાંબી કેનાલ
-
17100 હેક્ટર વિસ્તાર પિયત
-
બે જિલ્લામાં 46 ગામનો સીધો લાભ
આ આંકડા માત્ર આંકડા નથી, પરંતુ હજારો પરિવારની જીવનરેખા છે.
આ કેનાલ ચોમાસા પછી શિયાળુ પાક માટે પાણી છોડે છે, અને આ પાક જ ખેડૂતોને વર્ષભરનું ગુજરાન આપે છે. કમોસમી વરસાદના કારણે પહેલેથી જ નુકસાન ઝીલેલા ખેડૂતો હવે માત્ર ભાદરના પાણીની રાહ જોઈ રહ્યા હતા.
માર્ગ અને મકાન વિભાગનું પુલ-નિર્માણ: કેટલાંક મહિનાથી ચાલુ કામમાં પેદા થયું મોટું સંકટ
જેતપુર–બગસરા રોડના નવીનીકરણનું કામ એક વર્ષથી વધુ સમયથી ચાલી રહ્યું છે. આ માર્ગ પર આવેલા અનેક પુલો તોડી ફરીથી બનાવવામાં આવી રહ્યા છે. તેમાં ભાદર કેનાલ પર આવેલ પુલ પણ સમાવેશ થાય છે.
સમસ્યા ક્યાં ઉભી થઈ?
ગતરોજ પુલ તોડવામાં આવ્યો અને ટ્રાફિક માટે તાત્કાલિક વ્યવસ્થા તરીકે કેનાલની બાજુમાં ડાયવર્ઝન બનાવવા માટે કેનાલમાં માટી નાખી ભરે દેવામાં આવી. પરિણામે કેનાલનો પ્રવાહ સંપૂર્ણ રીતે અટકી ગયો.
આ સમયે જ કેનાલ છોડવાની સંભાવના સૌથી વધારે હોવાથી ખેડૂતો આશ્ચર્ય, રોષ અને વ્યથામાં મૂકાઈ ગયા.
ખેડૂતોનો પ્રશ્ન યોગ્ય છે:
“જો કેનાલમાં ડાયવર્ઝન મૂકવાનું હતું તો સિંચાઈ વિભાગે અમને પૂર્વ સૂચના કેમ ન આપી? અમે વાવેતરમાં થોડું મોડી કરી શકતા, પરંતુ હવે તો પાક સૂકી જવાની ભીતિ છે.”
ખેડૂતોની ચિંતા સચોટ અને વાજબી
ખેડૂતોમાં અનેક પ્રશ્નો ઊભા થયા છે:
-
પિયતનો પાણી નહીં મળે તો વાવેલું શિયાળું પાક કેમ બચશે?
-
કમોસમી વરસાદે ચોમાસાનું બધું બગાડી દીધું, હવે શિયાળું પણ જતું રહ્યું તો કરજ ભરશું કેવી રીતે?
-
નિયત તારીખો ક્યારેય સાચવી નથી શકાતી—સરકારી વિભાગો પર ભરોસો રાખી શકાય?
ઘણા ખેડૂતો કહે છે:
“પાણી વગર પાક સૂકાઈ જશે. એક તરફ બેંક, સોસાયટી, મહાજનની ઉઘરાણી અને બીજી તરફ પાકનું નુકસાન—જો અમને પિયત નહીં મળે તો કેટલાંક પરિવારો આર્થિક અને માનસિક સંકટમાં ધકેલી દેવાશે.”
ઘણા ખેડૂતોને તો હૃદયરોગના હુમલા આવ્યા. આર્થિક તાણને કારણે કેટલાંક દુઃખદ ઘટનામાં આત્મહત્યા કરવાના બનાવ પણ જોવા મળ્યા.
માર્ગ અને મકાન વિભાગનો દાવો: “30 નવેમ્બર સુધીમાં કામ પૂર્ણ કરીશું”
ઈજનેર અભય બર્નવાલે કહ્યું:
“અમે 30 નવેમ્બર સુધીમાં પુલના કામને પૂર્ણ કરી દઈશું. અને કેનાલમાંથી ડાયવર્ઝન દૂર કરી દેવામાં આવશે.”
પરંતુ ખેડૂતોનો સવાલ છે:
-
સરકારી કામ ઘણીવાર માથી મોડું કેમ થાય છે?
-
30 નવેમ્બર હાજર તો રહે તે પણ પાકની વૃદ્ધિ માટે પાણી હમણાં જોઈએ છે, 15 દિવસ પછી નહીં.
સિંચાઈ વિભાગનું કહેવું: “અમને લેખિત બાંહેધરી મળી છે”
સિંચાઈ વિભાગના ઈજનેર દીપ ડોબરીયાએ જણાવ્યું:
“માર્ગ વિભાગ તરફથી અમને લેખિત ખાતરી મળી છે કે 30 નવેમ્બરે કામ પૂરું થશે. જો કામ સમયસર નહીં પૂરું થાય તો સિંચાઈ વિભાગ પોતે જઈને ડાયવર્ઝન દૂર કરીને પાણી છોડશે.”
પરંતુ પ્રશ્ન અહીં પણ ઊભો થાય છે—
શું પાકની જરૂરિયાત મુજબ પાણી સમયસર છોડાશે?
જમીનમાં વાવેલા બીજને પાણી સમયસર મળે તો જ તે રોપું બને. જો પાણી મોડું પડે તો આખા મહિના મહેનત પર પાણી ફરી વળે.
ખેડૂતોમાં અસંતોષનું મોજું
કેટલાંક ખેડૂતો现场 પર જઈને અધિકારીઓને રજૂઆત કરી.
સરકારી વિભાગની ઉદાસીનતા કારણે ખેડૂતોમાં ગંભીર નારાજગી છે.
તેઓ કહે છે:
“કોઈપણ કામ પિયતની સિઝનમાં નહિ કરવું જોઈએ. કેમાલ જ બંધ કરી દેવી એ તો અસ્થિરતા સર્જવાનું કામ થયું.”
ખેડૂત વર્ગની ભાવના અને સંઘર્ષ
આગામી દિવસોમાં ખેડૂતોના જીવનમાં ઘણાં ફેરફારો જોવા મળી શકે છે:
-
પિયતના અભાવે પાક નાશ પામે તો ખેડૂતોને બેંક/સોસાયટીમાં કરજની રકમ ભરવામાં મુશ્કેલીઓ આવશે
-
ઘણા ખેડૂતો પહેલેથી જ આર્થિક રીતે તૂટી ગયા છે
-
મહિલાઓ ઘરખર્ચ માટેના સોનાની બચત વેચવામાં મજબૂર થઈ રહી છે
-
યુવાનો પાક બગડતાં રોજગાર માટે શહેરોમાં પ્રવેશી રહ્યા છે
ખેડૂતોની હાલત વેદના, ચિંતા અને ભારોભાર દબાણથી ભરેલી છે.
ખેડૂતોની એકજ માંગ — “કેનાલ તાત્કાલિક ખોલો”
ખેડૂતોનો મુખ્ય આવાજ એ છે:
-
કેનાલમાંથી ડાયવર્ઝન તાત્કાલિક દૂર કરવામાં આવે
-
પાણી ખેતી માટે તરત છોડવામાં આવે
-
સરકારી વિભાગો ખેડૂતોને પૂર્વ સૂચના આપતાં શીખે
સરકારી વહીવટની ખામી કે અણસમજ?
આ ઘટનાએ અનેક પ્રશ્નો ઉભા કર્યા છે:
-
શું માર્ગ વિભાગ અને સિંચાઈ વિભાગ વચ્ચે યોગ્ય સમન્વય છે?
-
શું કૃષિ સિઝનનો વિચાર કર્યા વગર પુલ તોડવાનો નિર્ણય લેવાયો?
-
ખેડૂતોને અગાઉથી જાણ કેમ નહીં?
-
શું આ કામ મોસમ સિવાયના સમયગાળામાં નહીં થઈ શકતું?
ભવિષ્યનું ચિત્ર—ચિંતા અને અનિશ્ચિતતાથી ઘેરાયેલું
જો 30 નવેમ્બરે ડાયવર્ઝન દૂર નહીં થાય તો—
● શિયાળુ પાક સૂકાઈ જશે
● ખેડૂતોના કરોડો રૂપિયાનું નુકસાન થશે
● કરજ ભરવાની સમસ્યા ઊભી થશે
● માનસિક તાણ વધશે
● ખેતીમાંથી વિચારપૂર્વક પલાયન વધશે
આ પરિસ્થિતિ માત્ર એક ગ્રામ કે તાલુકાની નહીં, પરંતુ આખા સૌરાષ્ટ્રની કૃષિ નીતિ માટે ચેતવણીરૂપ છે.
અહેવાલ: માનસી સાવલીયા, જેતપુર
