4 ડિસેમ્બર નૌસેના દિવસનો ઇતિહાસ, મહત્વ અને પ્રેરણાદાયી વારસા
ભારતનું ત્રિ-સેના દળ—સ્થળ સેના, હવાઈ સેના અને નૌસેના—ત્રણે પોતાના ક્ષેત્રમાં દેશની સુરક્ષા માટે સમર્પિત છે. પરંતુ દરિયાઈ સીમાઓને સુરક્ષિત રાખવાનો, જળમાર્ગોની દેખરેખ કરવાનો અને દુશ્મન દેશોની સમુદ્રી ચાળવીઓને નિષ્ફળ બનાવવાનો જીવલેણ અને અત્યંત મહત્વનો હિસ્સો ભારતીય નૌસેનાને સોંપવામાં આવ્યો છે. દરિયાનો અવિરત ઘોંઘાટ, વિશાળ નીલગિરિ સમુદ્ર અને તેના હ્રદયમાં દેશ માટે કાર્યરત બંને હાથે જહાજોને સંભાળતા, આંખોમાં દેશપ્રેમની જ્યોત ધરાવતા નૌકાસૈનિકોની હિંમતને આ દિવસ યાદ કરે છે.
દર વર્ષે 4 ડિસેમ્બર એ દિવસ છે જ્યારે આખો દેશ ભારતીય નૌકાદળના શૌર્ય, સમર્પણ અને નિષ્ઠાને સલામ કરે છે. આ માત્ર એક ઉજવણી નથી, પરંતુ ભારતના સમુદ્રી ઇતિહાસના સુવર્ણ પાનાંને સ્મરણ કરવાનો અવસર છે.
4 ડિસેમ્બર કેમ મનાવવામાં આવે છે નૌસેના દિવસ?
નૌસેના દિવસની ઉજવણી પાછળ 1971ના ભારત-પાકિસ્તાન યુદ્ધમાં થયેલા ઐતિહાસિક “ઓપરેશન ટ્રાઇડેન્ટ”નું સ્મરણ છે. 1971માં પૂર્વ પાકિસ્તાન (આજનું બાંગ્લાદેશ) પર થયેલા અત્યાચાર અને રાજકીય અસ્થિરતાની સ્થિતિને કારણે યુદ્ધ અનિવાર્ય બન્યું. આખરે 3 ડિસેમ્બર 1971ની સાંજે પાકિસ્તાને ભારતીય એરફોર્સના એરબેઝ પર અચાનક હુમલો કર્યો.
આ હુમલાનો જવાબ ભારતે એવી રીતે આપ્યો કે જેને લઈ આખી દુનિયા આશ્ચર્યચકિત થઈ ગઈ. 4 ડિસેમ્બરની રાત્રે ભારતીય નૌસેનાએ અરેબિયન સમુદ્રમાં ઐતિહાસિક દરિયાઈ હુમલો શરૂ કર્યો—જેને “ઓપરેશન ટ્રાઇડેન્ટ” નામ આપવામાં આવ્યું.
ઓપરેશન ટ્રાઇડેન્ટ: ભારતીય નૌસેનાની લોહ અને બહાદુરીની અમર ગાથા
આ ઓપરેશન દરમિયાન
-
ભારતીય નૌસેનાના મિસાઈલ બોટ્સે કરાચી બંદર પર તાબડતોડ હુમલો કર્યો,
-
પાકિસ્તાની નૌકાદળના ચાર મોટા જહાજોને સમુદ્રમાં ડૂબાડી દીધા,
-
પોર્ટ પર રહેલા તેલના ટાંકટોપોમાં ભડકતી આગ લાગી અને 500થી વધુ પાકિસ્તાની નૌસૈનિકો ઠાર થયા,
-
અને કરાચી બંદર લગભગ સંપૂર્ણ રીતે નિષ્ફળ થઈ ગયું.
આ હુમલાએ પાકિસ્તાનના રાષ્ટ્રરક્ષા માળખાના પાયા હચમચાવી મૂક્યા. નૌસેનાએ માત્ર શૌર્ય જ દેખાડ્યું નહીં, પરંતુ વ્યૂહરચના, સમયની સમજ, દિશા-નિર્ધારણ અને જોખમ વચ્ચે જિંદગીની બાજી લગાવવાની ક્ષમતા પણ સાબિત કરી.
આ ઐતિહાસિક વિજયને યાદ રાખવા અને નૌકાસૈનિકોના યોગદાનને સન્માન આપવા માટે દર વર્ષે 4 ડિસેમ્બર નૌસેના દિવસ તરીકે ઉજવવાનું નક્કી કરવામાં આવ્યું.
નૌસેનાના દિવસની ઉજવણીનો ઈતિહાસ
નૌસેના દિવસની ઉજવણીનો પ્રારંભ મે 1972માં યોજાયેલી વરિષ્ઠ નૌકાદળ અધિકારીઓની પરિષદમાં થયો હતો. અહીં નક્કી કરવામાં આવ્યું કે ભારતીય નૌકાદળના યોગદાનને જનમાનસ સુધી પહોંચાડવું જરૂરી છે.
4 ડિસેમ્બર એ એવો દિવસ હતો જ્યારે 1971ના યુદ્ધમાં નૌસેનાએ ઐતિહાસિક વિજય મેળવ્યો, અને તેથી આ દિવસને નૌસેનાને સમર્પિત કરવામાં આવ્યો.
ભારતીય નૌસેનાનો ઇતિહાસ: 1612થી શરૂ થતો 400થી વધુ વર્ષનો સફર
ભારતીય નૌસેણાનો ઇતિહાસ અત્યંત સમૃદ્ધ છે.
-
1612માં ઇસ્ટ ઈન્ડિયા કંપનીએ પ્રથમ વખત દરિયાઈ સુરક્ષાની જરૂરિયાતને ધ્યાનમાં રાખીને નૌકાદળ સ્થાપ્યું, જેમાં મુખ્ય ઉદ્દેશ વેપારી જહાજોને સુરક્ષિત રાખવાનો હતો.
-
બ્રિટિશ શાસન દરમિયાન તેને “રોયલ ઇન્ડિયન નેવી” નામ આપવામાં આવ્યું.
-
સ્વાતંત્ર્ય પછી 26 જાન્યુઆરી 1950ના રોજ, જ્યારે ભારત રિપબ્લિક ઘોષિત થયું, ત્યારે તેને નવા નામ સાથે “ઇન્ડિયન નેવી” તરીકે સત્તાવાર રીતે પુનઃસંગઠિત કરવામાં આવી.
આજનું ભારતીય નૌકાદળ વિશ્વના સૌથી શક્તિશાળી નૌકાદળોમાં ગણી શકાય છે. અદ્યતન ટેકનોલોજી, પરમાણુ સબમરીન, એરક્રાફ્ટ કેરિયર, ફાઇટર જેટ અને આધુનિક જહાજોથી સજ્જ ભારતીય નૌસેના માત્ર દક્ષિણ એશિયા જ નહીં, પરંતુ ઇન્ડિયન ઓશન ક્ષેત્રની મુખ્ય શક્તિ છે.
ભારતીય નૌસેનાના દિવસનું મહત્વ
4 ડિસેમ્બર માત્ર એક “દિવસ” નથી, પણ આ દિવસ…
-
નૌકાસૈનિકોની હિંમત,
-
તેમના જીવનનું જોખમ લઈને કરેલા ત્યાગ,
-
દેશની દરિયાઈ સરહદોની 24×7 દેખરેખ,
-
દુશ્મનની દરેક હરકત પર રાખેલી તીક્ષ્ણ નજર,
-
અને રાષ્ટ્રપ્રેમની અટૂટ પ્રતિબદ્ધતા
આ બધાનો સન્માન છે.
નૌસેના દિવસ આપણને સમજાવે છે કે—
“સમુદ્ર માત્ર એક જળસ્રોત નથી; તે દેશની વયોવૃદ્ધ civilizational legacy, વેપારના માર્ગો અને રાષ્ટ્રીય રણનીતિનું કેન્દ્ર છે.”
ભારતીય નૌસેના વિવિધ જળમાર્ગોમાં
-
વ્યાપારી જહાજોને સુરક્ષા આપે છે,
-
દરિયાઈ ચોરી અને સ્મગલિંગને અટકાવે છે,
-
માનવતાવાદી ઓપરેશન્સ કરે છે,
-
કુદરતી આફતો વખતે બચાવ કામગીરી કરે છે,
-
અને દેશની સમુદ્રી શક્તિને મજબૂત બનાવે છે.
નૌસેના દિવસની ઉજવણી કેવી રીતે થાય છે?
પ્રત્યેક વર્ષે મુંબઈના ગેટવે ઓફ ઇન્ડિયા ખાતે ‘બીટિંગ ધ રીટ્રીટ’ નું ભવ્ય આયોજન કરવામાં આવે છે.
આ કાર્યક્રમમાં—
-
નૌકાસૈનિકો દ્વારા બેન્ડ પરફોર્મન્સ,
-
પ્રકાશ સાથેના પ્રદર્શન,
-
વીર સૈનિકોને સન્માન,
-
અને ઓપરેશન ટ્રાઇડેન્ટની યાદમાં ખાસ શો યોજાય છે.
આ કાર્યક્રમ દેશભક્તિની ભાવનાથી ઓતપ્રોત હોય છે.
કોઈ પણ યુવાન માટે આ કાર્યક્રમ જોવું એ અદભૂત, પ્રેરણાદાયી અને ગર્વનો અનુભવ છે.
ભારતીય નૌસેનાની વિશેષ સિદ્ધિઓ
અહીં અમુક મહત્વના ક્ષણોનો ઉલ્લેખ કરીએ:
-
INS વિકલાંત, INS વિક్రమાદિત્ય જેવા એરક્રાફ્ટ કેરિયર્સ,
-
Arihant-class પરમાણુ સબમરીન,
-
ભારતનું પોતાનું મિસાઈલ સિસ્ટમ,
-
“Mission SAGAR” દ્વારા માનવતાવાદી સહાય,
-
અને વિશ્વના સૌથી ખતરનાક દરિયાઈ વિસ્તારમાં ભારતીય હાજરી.
ભારત આજે વિશ્વને સંદેશ આપે છે કે—
“ભારતીય નૌસેના માત્ર સમુદ્રને સંભાળતી નથી, પણ વિશ્વના દરિયાઈ સુરક્ષા તંત્રમાં મહત્વનું યોગદાન આપે છે.”
નૌકાસૈનિકોનો જીવનસંગ્રામ: સમુદ્ર જેટલો ઊંડો
નૌકાસૈનિકોનો દિનચર્યા પડકારોથી ભરેલી હોય છે.
-
હજારો કિલોમીટર દૂર પોતાના ઘરથી દૂર રહેવું,
-
સમુદ્રની અસ્થિરતા વચ્ચે જીવન જીવવું,
-
લાંબા સમય સુધી પરિવારથી અલગ રહેવું,
-
દરેક ક્ષણે દેશની સુરક્ષાનો વિચાર,
-
અને જાનહાનીના જોખમ વચ્ચે સેવા.
આ બધું સરળ નથી, પરંતુ ભારતીય નૌકાસૈનિકો આ બધું દેશપ્રેમથી કરે છે.
નૌકાસૈનિકોને સલામ
ભારતીય નૌસેના દિવસ એ આપણા માટે માત્ર ઉજવણીનો દિવસ નથી,
પરંતુ એ આપણા દિલમાં અભિમાનની જ્યોત પ્રગટાવે છે.
4 ડિસેમ્બરનો દિવસ આપણને યાદ અપાવે છે કે—
“શાંતિના સમયમાં રાષ્ટ્ર પોતાના જવાનોને યાદ નથી કરતું,
પરંતુ યુદ્ધના સમયમાં જીવ બચાવવા માટે તે જ જવાનો આગળ ઊભા રહે છે.”
દૈનિક જીવનમાં આપણે સમુદ્રની પાછળ રહેલી સુરક્ષા સમજતા નથી,
પણ નૌકાસૈનિકોનું કાર્ય જ છે કે આપણે નિર્ભય જીવન જીવી શકીએ.
આ દિવસે આપણે સૌએ આગળ આવી ધન્યવાદ, ગર્વ અને સન્માન વ્યક્ત કરવું જોઈએ—
ભારતીય નૌકાદળને, તેમની અદમ્ય ભાવનાને અને તેમની દેશપ્રેમની વારસાને.
