મીઠાપુર ટાટા કેમિકલ્સના પ્રદૂષણ વિવાદે ફરી ઉગ્ર સ્વરૂપ ધારણ કર્યુ.

દેવપરા–સુરજ કરાડી–આરભંડા વિસ્તારના પર્યાવરણને ગંભીર અસર, દેવરામ વાલા ચારણની ફરિયાદ આધારે અધિકારીઓએ સઘન સર્વે શરૂ કર્યો

દેવભૂમિ દ્વારકા, તા.—
મીઠાપુર સ્થિત ટાટા કેમિકલ્સ લિમિટેડ સામે છેલ્લા ઘણા સમયથી પ્રદૂષણ અને પર્યાવરણીય હાનિ અંગે સ્થાનિકોમાં ઉઠતી ફરિયાદો ફરી એક વખત ગરમાઈ છે. દેવપરા, આરભંડા, સુરજ કરાડી તથા પાડલી ગામના રહેવાસીઓ લાંબા સમયથી હવા, પાણી અને જમીન પ્રદૂષણ અંગે આક્ષેપો કરતા રહ્યાં છે. સતત રજૂઆતો અને લખિત અરજીઓ વચ્ચે આ મુદ્દો છવાઈ ગયો છે.
તાજેતરમાં દેવપરા ગામના રહેવાસી અને પર્યાવરણ મુદ્દે સક્રિય લડત ચલાવતા દેવરામ વાલા ચારણની સતત રજૂઆતોને ધ્યાને લેતાં સરકારી અધિકારીઓની ટીમે તા. 8 ડિસેમ્બરે સમગ્ર વિસ્તારમાં સઘન સર્વે હાથ ધર્યો છે.

દેવરામ વાલા ચારણની લંબિત લડત — સતત ફરિયાદો છતાં ઉકેલ ન મળતાં વેદના

દેવરામ વાલા ચારણ વર્ષોથી ટાટા કેમિકલ્સના પ્રદૂષણ મુદ્દે લડી રહ્યા છે. તેમના જણાવ્યા મુજબ—

• કેમિકલ્સ ફેક્ટરીના ઉત્સર્જનના કારણે

• હવામાં ઝેરી તત્વોનું પ્રમાણ વધી રહ્યું છે

• ભૂગર્ભ જળમાં રસાયણો મિશ્રિત થવાના સંકેતો મળી રહ્યા છે

• જમીનની ઉર્વરતા પર સીધી અસર થઈ રહી છે

• પશુઓમાં ત્વચા અને શ્વસન સમસ્યાઓ વધી રહી છે

આવા ગંભીર આક્ષેપોના આધારે તેમણે અનેક વખત જિલ્લા વહીવટીતંત્ર, પર્યાવરણ વિભાગ તેમજ ફેક્ટરી મેનેજમેન્ટને રજૂઆતો કરી હતી, પરંતુ યોગ્ય કાર્યવાહી ન થતાં તેમણે ફરી તાકીદ કરી અને મીડિયા દ્વારા વિષય જાહેર થયા પછી અધિકારીઓ હરકતમાં આવ્યા.

તા. 8 ડિસેમ્બરે અધિકારીઓનો મોટા પાયે સર્વે — ચાર ગામ આવરી લેવાયા

તા. 8 ડિસેમ્બરના રોજ સરકારના વિવિધ વિભાગોના ઉચ્ચ અધિકારીઓની ટીમે આ વિસ્તારોમાં મુલાકાત લીધી. ટીમમાં—

• કૃષિ વિભાગ

• પર્યાવરણ અને પ્રદૂષણ નિયંત્રણ વિભાગ

• ટાટા કેમિકલ્સના ટેકનિકલ અધિકારીઓ

• જિલ્લા વહીવટીતંત્ર

• લેબોરેટરીના નિષ્ણાતો

શામેલ રહ્યા હતા.

સર્વે દરમિયાન અધિકારીઓએ દેવપરા, સુરજ કરાડી, આરભંડા અને પાડલી ગામમાં—

• ખેડૂતોની જમીન

• કૂવો અને નાળાં

• પશુપાલકોના ઘાસચારા વિસ્તાર

• ફેક્ટરી નજીકની ખુલ્લી જગ્યા

• હવાના નમૂનાઓ લેવામાં આવતા બિંદુઓ

ની સ્થળ પર તપાસ કરી.

જમીન અને પાણી પ્રદૂષણ અંગે ગંભીર પ્રાથમિક નિરીક્ષણ

ગ્રામજનો દ્વારા રજૂ કરાયેલા મુખ્ય મુદ્દા નીચે મુજબ હતા:

1. જમીન ઉર્વરતા પર અસર

ખેડૂતોના જણાવ્યા મુજબ છેલ્લા 4–5 વર્ષથી પાકની ઉપજમાં સ્પષ્ટ ઘટાડો થયો છે. કેટલાક વિસ્તારમાં જમીન ચીકણી–ભાગળી બની ગઈ છે, જેના કારણે ખેતી મુશ્કેલ બની છે.

2. ભૂગર્ભ જળનું પ્રદૂષણ

સ્થાનિકોમાં શંકા છે કે ભૂગર્ભ જળમાં રાસાયણિક તત્વોનું પ્રમાણ વધી રહ્યું છે. કેટલાક કૂવાઓનું પાણી પીવા અયોગ્ય બન્યું છે.

3. પશુધનમાં નુકસાન

દેવપરા અને પાડલી ગામના પશુપાલકોનો દાવો છે કે રાસાયણિક વાયુઓ અથવા વેસ્ટ મટીરિયલના કારણે તેમનાં પશુઓને ત્વચા રોગો તથા શ્વસન સંબંધિત સમસ્યાઓ વધી છે.

4. હવામાનમાં દુષિત વાયુઓ

રાત્રિ દરમિયાન ફેક્ટરીમાંથી ઉઠતી ગંધ અને ધુમાડા અંગે અનેક ફરિયાદો નોંધાઈ છે.

અધિકારીઓએ આ તમામ મુદ્દાઓને નોંધ્યા અને સ્થળ પરથી નમૂનાઓ લઈ લેબોરેટરી પરીક્ષણ માટે મોકલ્યા.

અધિકારીઓનો અભિગમ — નિયમો અનુસાર તાત્કાલિક જવાબદારી

અધિકારીઓએ સર્વે બાદ જણાવ્યું કે:

• દરેક રજૂઆતને ગંભીરતાથી લેવામાં આવી છે

• નિયમો અનુસાર તમામ વિભાગોએ પોતાની પોતાની રિપોર્ટિંગ પ્રક્રિયા શરૂ કરી

• નમૂનાઓને લેબોરેટરીમાં પરીક્ષણ માટે મોકલવામાં આવ્યા છે

• અંતિમ નિર્ણય લેબ રિપોર્ટના આધારે લેવામાં આવશે

દેવરામ વાલા ચારણની મુલાકાત — મુદ્દા અંગે વિગતવાર રજૂઆત

દેવરામ વાલા ચારણે અધિકારીઓને જણાવ્યું:

• “કેમિકલ્સ ફેક્ટરીની બેદરકારીને કારણે ગામના લોકો તકલીફમાં છે.”

• “જમીનનું સ્વરૂપ બદલાઈ ગયું છે.”

• “પાણીમાં અજીબ સ્વાદ અને રંગ જોવા મળે છે.”

• “પશુધનના મોત અને બિમારીઓ વધી છે.”

• “રેતી, માટી અને પાણીના નમૂનાઓના ટૂંક સમયમાં રિપોર્ટ જાહેર કરવો જોઈએ.”

તેમણે ઉમેર્યું કે જો વહીવટી તંત્ર યોગ્ય કાર્યવાહી કરશે તો ગામના લોકો સાથે મળીને તમામ માહિતી પૂરી પાડવામાં આવશે.

સ્થાનિકોમાં આશા — ‘આ વખતે કાર્યવાહી ચોક્કસ થશે’

વિસ્તારમાં થયેલી આ તપાસને કારણે ગામલોકોમાં થોડો આત્મવિશ્વાસ આવ્યો છે. કારણ કે ઘણા વર્ષોથી રજૂઆતો કરવામાં આવી હોવા છતાં કોઈ વાસ્તવિક કાર્યવાહી જોવા મળી નહોતી.

સ્થાનિક એક મહિલા ખેડૂતે જણાવ્યું:
“અમારી જમીન અને પાણી બગડે છે તો અમે શું કરીશું? એ જ અમારું જીવન છે. આ વખતે સરકારે પાક્કું પગલું લેવું જોઈએ.”

ટાટા કેમિકલ્સનો પ્રતિસાદ — ‘અમારા ઉત્સર્જન નિયમ મુજબ’

સૂત્રોના જણાવ્યા મુજબ ટાટા કેમિકલ્સના અધિકારીઓએ સર્વે દરમિયાન જણાવ્યું કે:

• ફેક્ટરીનો તમામ ઉત્સર્જન નિયંત્રણ હેઠળ છે

• સરકારના નક્કી કરેલા પ્રદૂષણ નિયંત્રણ ધોરણોનું પાલન થાય છે

• ભૂગર્ભ જળ પ્રદૂષિત થવાના આક્ષેપો નોંધ્યા છે

• પરંતુ લેબ રિપોર્ટ વગર કોઈ નિષ્કર્ષ કરવો યોગ્ય નહીં હોય

તેમણે ખાતરી આપી કે “જો રિપોર્ટમાં ખામીઓ જણાશે તો તે મુજબ સુધારા કરવામાં આવશે.”

આગળની કાર્યવાહી — લેબ રિપોર્ટથી નક્કી થશે આગામી પગલું

સર્વે બાદ લેબોરેટરી અધિકારીઓને તમામ નમૂનાઓના આધારે વિગતવાર વિશ્લેષણ કરવા આદેશ આપવામાં આવ્યો છે. રિપોર્ટ મળ્યા બાદ:

• પ્રદૂષણની વાસ્તવિક સ્થિતિ

• જમીન અને પાણી પર પડતી અસર

• ફેક્ટરીની જવાબદારી

• સુધારણા સૂચનાઓ

• વહીવટી કાર્યવાહી

વિષે નિર્ણય લેવામાં આવશે.

પર્યાવરણ, લોકો અને ઉદ્યોગ વચ્ચે સંતુલન તે સમયની માંગ

દેવભૂમિ દ્વારકા જિલ્લાના દરિયાકાંઠા વિસ્તારમાં ઉદ્યોગોના વધતા પ્રભાવ સાથે પર્યાવરણની હાનિનો મુદ્દો વારંવાર ચર્ચામાં રહે છે. આ ઘટનાથી ફરી સ્પષ્ટ થયું છે કે—

• ઉદ્યોગ વિકાસ જરૂરી છે

• પરંતુ પર્યાવરણનું સંરક્ષણ પણ એટલું જ અનિવાર્ય છે

• સ્થાનિકોની વેદનાઓને અવગણવામાં નહીં આવે

• દરેક રજૂઆતને ગંભીરતાથી સાંભળવાની જરૂર છે

દેવરામ વાલા ચારણ જેવા લોકોની લડત એ દર્શાવે છે કે સામાન્ય નાગરિક પણ પોતાની હકની લડતમાં અગત્યની ભૂમિકા ભજવી શકે છે.

Author: samay sandesh