પંચમહાલ જિલ્લાનો શહેરા તાલુકો સામાન્ય રીતે કૃષિ આધારિત વિસ્તાર ગણાય છે. અહીંના ખેડૂતો વર્ષભર ખેતરમાં ખંતપૂર્વક મહેનત કરીને કુદરતના આશીર્વાદ રૂપે ઉપજ મેળવે છે. પરંતુ આ વર્ષે કુદરત જાણે ખેડૂતોની કસોટી લેવાની તૈયારીમાં હોય તેમ દેખાઈ રહી છે. ખાસ કરીને શહેરા તાલુકાના મોરવા રેણા ગામમાં ખેડૂતોએ આ સીઝનમાં 625 હેક્ટર જમીનમાં ડાંગરની ખેતી કરી હતી, પરંતુ અચાનક પડેલા માવઠા (અકાળ વરસાદ) એ આખા વિસ્તારમાં પાકને વ્યાપક નુકસાન પહોંચાડ્યું છે.
🌾 મહેનતનું સોનુ વરસાદે ધોઈ નાખ્યું
મોરવા રેણા ગામના ખેડૂતોએ છેલ્લા ઘણા મહિનાોથી ડાંગરની ખેતીમાં ભારે ખર્ચો કર્યો હતો. બિયારણ, ખાતર, મજૂરી, સિંચાઈ અને અન્ય ખર્ચાઓ ઉઠાવીને તેઓએ આ વર્ષને સારા ઉપજના આશીર્વાદરૂપે જોવાનું સ્વપ્ન જોયું હતું. પરંતુ દિવાળીના તહેવાર બાદથી પંચમહાલ જિલ્લામાં અચાનક માહોલ બદલાયો. લાભ પાચમના દિવસે જ કમોસમી વરસાદ શરૂ થયો હતો અને ત્રણ દિવસ સુધી સતત ઝાપટા પડતા ખેતરોમાં પાણી ભરાઈ ગયું હતું.
ખેડૂતોના ખેતરમાં તૈયાર થયેલો ડાંગરનો પાક કાપણી માટે તૈયાર હતો. પરંતુ વરસાદના કારણે ડાંગરના દાણા પલળી ગયા, પાચી ગયા અને કેટલાક ખેતરોમાં પાણી ભરાતા પાક પૂરો સડી ગયો. આ દૃશ્ય જોતા ખેડૂતોના ચહેરા પરથી આશાનો પ્રકાશ જાણે લુપ્ત થઈ ગયો હોય તેમ લાગતું હતું.
☔ કારતકમાં અષાઢી માહોલ : કુદરતની કસોટી
આ વર્ષે કારતક મહિનામાં અષાઢી જેવો માહોલ જોવા મળ્યો હતો. સામાન્ય રીતે આ સમયે પાક કાપણી ચાલી રહી હોય છે, ખેતરોમાં ધાનની વાસ ફેલાતી હોય છે અને ખેતમજૂરો ડાંગરના ગાંઠાં બાંધી બજાર તરફ જતાં હોય છે. પરંતુ આ વર્ષે તે દૃશ્યના બદલે ખેતરોમાં પાણીના તળાવો દેખાવા લાગ્યા છે.
મોરવા રેણા સહિત આજુબાજુના ગામો – ખટાઈ, બોરી, ખંડા, કળોલી, તથા લુણાવડા વિસ્તાર સુધીના કેટલાક ખેતરોમાં પણ માવઠાના કારણે પાકને નુકસાન થયું છે. ઘણા ખેડૂતોના ખેતરમાં ડાંગરના છોડ પાણીમાં પૂરી જતા જમીન સડી ગઈ છે, જેના કારણે આગામી સિઝન માટે પણ જમીનના ઉપજમાં ઘટાડો થવાનો ડર ખેડૂતોએ વ્યક્ત કર્યો છે.
💬 ખેડૂતોની પીડા : “માવઠાએ ખેતરને ખેતર નહીં, દરિયો બનાવી દીધો”
સ્થાનિક ખેડૂત હરજીભાઈ પટેલ કહે છે, “અમે આખું વર્ષ ખેતરમાં ખપ્યા. આ વખતે પાક ખૂબ સરસ ઊભો હતો, પણ એક અઠવાડિયાના વરસાદે બધું બગાડી નાખ્યું. હવે પાકમાંથી અમને કશું મળવાનું નથી.”
બીજા ખેડૂત રમણભાઈ બારૈયા કહે છે, “જમીનના પાણીના નિકાલ માટે ચેનલ નથી, જેના કારણે વરસાદનું પાણી ખેતરમાં ભરાઈ ગયું. હવે ડાંગરના છોડમાં દાણા કાળા પડી ગયા છે. દાણા કાપીએ તો પણ બજારમાં કોઈ ભાવ નહીં મળે.”
આ રીતે અનેક ખેડૂતો પોતાના નુકસાનની વાત કરતા કહે છે કે સરકાર તાત્કાલિક સર્વે કરીને યોગ્ય સહાય આપે, નહીં તો આવનારા સિઝનમાં ખેતરમાં ઉતરવાનો ઉત્સાહ ખતમ થઈ જશે.
📊 નુકસાનનો અંદાજ : 500 હેક્ટરથી વધુ વિસ્તાર પ્રભાવિત
પ્રાથમિક અંદાજ મુજબ મોરવા રેણા અને આસપાસના વિસ્તારોમાં કુલ 500 થી 550 હેક્ટર જેટલી જમીનમાં ડાંગરના પાકને સીધો અસરકારક ફટકો લાગ્યો છે. દરેક હેક્ટરનો સરેરાશ ઉપજ 25 થી 30 ક્વિન્ટલ માનીએ તો અંદાજે 12,500 થી 16,000 ક્વિન્ટલ ડાંગરનું ઉત્પાદન બગડ્યું હોવાનું અનુમાન છે.
બજારભાવ પ્રમાણે જો પ્રતિ ક્વિન્ટલ રૂ. 2,000 નો દર માનીએ તો કુલ નુકસાન 2.5 કરોડ રૂપિયાથી વધુનું ગણાય છે. આ આંકડો વિસ્તાર માટે ગંભીર ચિંતાનો વિષય છે, કારણ કે ઘણા નાના ખેડૂતો માટે આ પાક જ આખા વર્ષનું મુખ્ય આવકનું સાધન છે.
🏛️ સરકાર પાસે સહાયની માંગ
ખેડૂતોની સ્થિતિ જોઈને સ્થાનિક કૃષિ અધિકારીઓએ પણ માવઠાના અસરગ્રસ્ત વિસ્તારોનો પ્રાથમિક સર્વે હાથ ધર્યો છે. ખેડૂતોની માંગ છે કે સરકાર તાત્કાલિક ‘કમોસમી વરસાદ સહાય પેકેજ’ જાહેર કરે. મોરવા રેણા ગામના સર્કલ અધિકારીના જણાવ્યા પ્રમાણે ખેડૂતોની ફરિયાદો એકત્ર કરી જિલ્લા કલેક્શન ઓફિસ સુધી પહોંચાડવામાં આવી રહી છે.
આ ઉપરાંત તાલુકા કૃષિ વિભાગે પણ સૂચના આપી છે કે જે ખેડૂતોએ નુકસાન સહાય માટે અરજી કરવી હોય, તેઓ ગામ પંચાયત મારફતે અથવા ઈ-ધરા કેન્દ્ર દ્વારા પોતાના દસ્તાવેજો રજૂ કરે.
🌱 ચારો અને પશુઓની મુશ્કેલી
માવઠાના કારણે માત્ર ડાંગરનો જ નહીં, પરંતુ ઘાસચારો પણ પલળી ગયો છે. ખેતરોમાં પડેલો ચારો પાણીમાં પલળી જતાં પશુઓ માટે ખોરાકની તંગી ઉભી થઈ છે. કેટલાક ખેડૂતો પોતાના પશુઓને ખેતરના કાંઠે બાંધી રાખીને સુકા ચારા માટે અન્ય ગામોમાં જઈ રહ્યા છે.
આ સ્થિતિમાં ગામના ગૌશાળા સંચાલકોએ પણ સરકારે ચારા માટે તાત્કાલિક સહાય આપવાની માંગ કરી છે.
🌾 કૃષિ નિષ્ણાતોની ચેતવણી : “આગામી સિઝન માટે જમીનનું જતન જરૂરી”
કૃષિ વિજ્ઞાન કેન્દ્ર (KVK)ના નિષ્ણાત ડૉ. દિવ્યેશભાઈ પટેલ કહે છે, “જ્યારે પાક પાણીમાં લાંબા સમય સુધી રહે છે ત્યારે માટીના માઇક્રોન્યુટ્રિએન્ટ્સનું સંતુલન બગડે છે. ખેડૂતોએ હવે જમીનને આરામ આપવો જોઈએ અને આગળની સિઝનમાં નાઈટ્રોજન તથા ઓર્ગેનિક ખાતરનો ઉપયોગ કરીને જમીનની તંદુરસ્તી પુનઃસ્થાપિત કરવી જોઈએ.”
તે ઉપરાંત, નિષ્ણાતોએ ભવિષ્યમાં આવા નુકસાનને ટાળવા માટે ખેતરમાં ડ્રેનેજ સિસ્ટમ અથવા પાણીની નિકાલની ચેનલ બનાવવાની સલાહ આપી છે.
💰 ખેડૂતોની આર્થિક મુશ્કેલી : કર્જનો ભાર
મોરવા રેણા ગામના ઘણા ખેડૂતો ખેડૂત ક્રેડિટ કાર્ડ (KCC) મારફતે બેંકમાંથી લોન લઈને ખેતી કરે છે. હવે પાક ન બેચાતા કર્જ ચૂકવવાની ચિંતા વધતી જઈ રહી છે. કેટલાક ખેડૂતોનો કહેવું છે કે, “બેંકની નોટીસ આવશે, પણ પાકનો એક દાણો પણ નથી બચ્યો. હવે શું ખાઈએ અને શું ચૂકવીએ?”
સ્થાનિક સહકારી મંડળીના પ્રમુખે જણાવ્યું કે તેઓ સરકાર પાસે વિનંતી કરશે કે માવઠાગ્રસ્ત ખેડૂતોને લોનની ચુકવણી માટે ત્રણ મહિના સુધીની મુલતવી સમયસીમા આપવામાં આવે.
📣 રાજકીય પ્રતિસાદ : જનપ્રતિનિધિઓની મુલાકાત
શહેરા તાલુકાના ધારાસભ્યએ મોરવા રેણા ગામની મુલાકાત લઈ પાકની સ્થિતિ નિહાળી હતી. તેમણે જણાવ્યું કે જિલ્લા પ્રશાસન મારફતે તાત્કાલિક અહેવાલ રાજ્ય સરકારને મોકલવામાં આવશે અને ખેડૂતોને યોગ્ય સહાય અપાશે.
સ્થાનિક તાલુકા પંચાયત પ્રમુખે કહ્યું, “સરકાર ખેડૂતોની સાથે છે. પાક વીમા યોજના હેઠળ નોંધાયેલ ખેડૂતોને પણ તાત્કાલિક દાવો કરવા સૂચના આપવામાં આવશે.”
📍 સમાપ્તિ : આશા અને સંકલ્પનો સંદેશ
મોરવા રેણાના ખેડૂતોએ કુદરત સામે હાર નહીં માની છે. અનેક મુશ્કેલીઓ વચ્ચે પણ તેઓ ખેતરમાં નવા બીજ વાવવાની તૈયારી કરી રહ્યા છે. એક વૃદ્ધ ખેડૂત કહે છે, “માવઠા આવે કે તોફાન, ખેડૂતોની આશા કદી મરે નહીં. ખેતર આપણું મંદિર છે.”
આ આશા જ ગુજરાતના ખેતરોની ઓળખ છે. હવે જો રાજ્ય સરકાર તાત્કાલિક મદદરૂપ બને, તો મોરવા રેણાના ખેડૂતો ફરી એકવાર “સોનાની ધરતી”નું સ્વપ્ન હકીકતમાં ફેરવી શકશે.
