રાજકોટ શહેરમાં ખાદ્યસુરક્ષા પ્રત્યે મનપાની સતર્કતા સતત વધી રહી છે. ખાસ કરીને શહેરના બજારો, પાન મસાલા સ્ટોર્સ અને ખોરાક વસ્તુઓ વેચતા સ્થાનોએ ગુણવત્તા નિયંત્રણ માટે ખાદ્ય વિભાગ દ્વારા સતત ડ્રાઇવ ચલાવવામાં આવે છે. આ જ સતર્કતા અંતર્ગત રાજકોટ મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશનના ફૂડ વિભાગે એક વિશાળ મિશન ચલાવીને શહેરના વિવિધ વિસ્તારોમાંથી કુલ ૨૧ જેટલા ખાદ્યપદાર્થોના નમૂનાઓ એકત્રિત કર્યા છે.

આ તપાસ દરમિયાન ખાસ કરીને મહેક સિલ્વર, સિગ્નેચર પાન મસાલા અને રજનીગંધા પાન મસાલા સહિતના અન્ય પાન મસાલા તથા ખાદ્ય વસ્તુઓના નમૂનાઓ લેવામાં આવ્યા છે. શહેરમાં વધતા પાન મસાલા-તમાકુનો પ્રયોગ અને તેના ગુણવત્તા સંબંધિત પ્રશ્નોને ધ્યાનમાં રાખીને મનપાએ આ કાર્યવાહી વધુ કડક બનાવવાનો નિર્ણય લીધો હતો.

આ ડ્રાઈવને ફૂડ એન્ડ ડ્રગ્સ સેફ્ટી વિભાગ (FSSAI) દ્વારા નક્કી કરાયેલા નિયમોને આધારે અમલમાં મૂકવામાં આવી હતી.

શહેરમાં ખાસ કાર્યવાહી – ક્યાંથી લેવામાં આવ્યા નમૂનાઓ?

મનપાની ટીમે સવારે થી સાંજ સુધી શહેરના વિવિધ ઝોન—

• પૂર્વ ઝોન

• પશ્ચિમ ઝોન

• સેન્ટ્રલ ઝોન

• નાનામવા ઝોન

• અને અજીડેમ વિસ્તારમાં

સુનિયોજિત રીતે પંચમ રચવામાં આવેલ ટીમોના સહકારથી આ કામગીરી હાથ ધરી. તપાસની કાર્યવાહી દરમ્યાન ટીમો દ્વારા—
✔ પાન મસાલા ઉત્પાદકની ડીલરો
✔ હોલસેલ મર્ચન્ટ
✔ રિટેઇલ સ્ટોર્સ
✔ જનરલ પ્રોવિઝન સ્ટોર્સ
✔ તથા પાનના ગલ્લા

મેથી વિવિધ પ્રકારના ૨૧ નમૂનાઓ લેવામાં આવ્યા.

નમૂનાઓમાં શું સામેલ?

તપાસ દરમિયાન એકત્રિત ૨૧ નમૂનાઓમાં નીચે મુજબના ઉત્પાદનોનો સમાવેશ થાય છે—

• મહેક સિલ્વર પાન મસાલા

• રજનીગંધા પાન મસાલા

• સિગ્નેચર પાન મસાલા

• ગટકાના વિવિધ બ્રાન્ડ

• તમાકુ મિશ્રિત મસાલા ઉત્પાદનો

• આયુર્વેદિક સુપારી મિશ્રણ

• સુગંધિત પાન મસાલા પેકેટ્સ

• તેમજ કેટલાક મસાલા પાઉડર/તૈયાર મિશ્રણનાં નમૂનાઓ

મનપાની ટીમે ખાસ આ બ્રાન્ડ્સ પર ફોકસ કર્યો, કારણ કે આવા ઉત્પાદનોના ગુણવત્તા સંબંધિત મુદ્દાઓ અંગે તાજેતરમાં અનેક ફરિયાદો પ્રાપ્ત થઈ હતી.

તપાસ દરમિયાન શું જોવા મળ્યું?

ભલે વિભાગે હજી સત્તાવાર પરિણામ જાહેર કર્યાં નથી, પરંતુ પ્રાથમિક જાણકારી મુજબ—

• અનેક સ્થળોએ મેન્યુફેક્ચરિંગ અને એક્સપાયરી તારીખ સ્પષ્ટ નહોતી,

• પેકેજિંગમાં ગેરરીતિઓ,

• કેટલાક ઉત્પાદનો પર FSSAI લાઈસન્સ નંબર છુપાવવા અંગે શંકા,

• તથા કેટલીક પેકેટ્સમાં વજનમાં ગેરસમાનતા જેવી બાબતો સામે આવી છે.

જો લેબોરેટરી દ્વારા આ નમૂનાઓમાં માપદંડનું ઉલ્લંઘન પકડાશે, તો સંબંધિત ડીલરો-વેપારીઓ સામે કડક કાર્યવાહી થશે.

ફૂડ વિભાગની ટીમ – કેવી રીતે કરી કાર્યવાહી?

ફૂડ સેફ્ટી ઓફિસર, લેબ આસિસ્ટન્ટ અને અન્ય ટેકનિકલ સ્ટાફની ટીમે—

• CCTV હેઠળ પુરાવા સાથે નમૂનાઓ લીધાં,

• પેકેટ્સ સીલ કરીને રીતસરનું panchnama તૈયાર કર્યો,

• સંબંધિત વેચાણકર્તા પાસેથી દસ્તાવેજો લીધાં,

• FSSAI લાઈસન્સ અને GST બિલ્સની ચકાસણી કરી,

• તથા તમામ નમૂનાઓ પરીક્ષણ માટે રાજ્યની માન્ય લેબોરેટરીમાં મોકલ્યાં.

આ કામગીરી દરમિયાન વેપારીઓને કાયદેસર માર્ગદર્શિકા પણ આપવામાં આવી કે તેઓ ગુણવત્તા વિના ઉત્પાદનોનું વેચાણ ન કરે.

પાન મસાલા પર ખાસ નજર કેમ?

રાજકોટ શહેરમાં ગટકા-પાન મસાલાનું સેવન મોટા પ્રમાણમાં છે. ઘણી વાર—

• ખોટી નેમપ્લેટ હેઠળ વેચાતા પાન મસાલા,

• મિલાવટ કરાયેલા મસાલા,

• નીચી ગુણવત્તાની સુપારીનું મિશ્રણ,

• ઝેરી રંગ/સુવાસ ઉમેરક,

• નિકોટિન/તમાકુનું અસંગત પ્રમાણ

જેમી બાબતો સામે આવતા મનપા એક્શનમાં હોય છે.

સ્વાસ્થ્ય નિષ્ણાતોના જણાવ્યા મુજબ, પાન મસાલામાં રહેલી કેટલીક રસાયણિક સામગ્રીઓ મોંનું કેન્સર, પાચનતંત્રની સમસ્યાઓ અને હૃદયરોગ જેવી ગંભીર બીમારીઓનું કારણ બની શકે છે.

મનપાનો હેતુ – લોકોના સ્વાસ્થ્ય સાથે કોઈ સમજૂતી નહીં

રાજકોટ મનપાએ સ્પષ્ટ જણાવ્યું છે કે—
“શહેરની અંદર વેચાતા તમામ ખોરાક અને ખાદ્ય મિશ્રણો ગુણવત્તાયુક્ત હોવા જ જોઈએ. વેપારીઓ દ્વારા કોઈ પણ પ્રકારની ગેરરીતિ સહન કરવામાં નહીં આવે.”

મનપા કમિશનર અને ફૂડ વિભાગે વધુમાં જણાવ્યું કે—

• આ કાર્યવાહી નિયમિત રહેશે

• દર અઠવાડિયે વિશેષ ડ્રાઇવ થશે

• પાન મસાલા, મીઠાઈ, દૂધ-દૂધજન્ય વસ્તુઓ, મસાલાની ચકાસણી વધુ કડક કરવામાં આવશે

વેપારીઓને ચેતવણી – ગેરમાપદંડના ઉત્પાદનો વેચશો તો કાર્યવાહી થશે

ફૂડ વિભાગના અધિકારીઓએ વેપારીઓને કડક ચેતવણી આપી છે—

• FSSAI લાઈસન્સ વિના વેચાણ કરશો તો દંડ અને કેસ થશે

• ખોટા દસ્તાવેજો પર ચલાવાતી દુકાનો બંધ કરવામાં આવશે

• નમૂનાઓમાં ગડબડ મળી આવે તો કરોડોની દંડ રકમ તેમજ જેલ સજા થઈ શકે છે

• ઉત્પાદન કંપનીઓ અને સપ્લાયરો સામે પણ કાર્યવાહી થશે

લેબોરેટરી પરીક્ષણ – શું થાય છે અંદર?

ફૂડ સેફ્ટી લેબોરેટરીમાં નમૂનાઓ પર નીચે મુજબના ટેસ્ટ થાય છે—

1. નિકોટિન/તમાકુનું પ્રમાણ

2. ખાદ્ય રંગોની શુદ્ધતા

3. રાસાયણિક મિશ્રણોની ગુણવત્તા

4. હેવી મેટલ્સનું પ્રમાણ (સીસું, આર્સેનિક)

5. પ્રિઝર્વેટિવ અને ફ્લેવર એજન્ટ્સનું પ્રમાણ

6. માઇક્રોબાયલ ટેસ્ટ

આ સમગ્ર પ્રક્રિયા કર્યા બાદ ૩૦ દિવસની અંદર સત્તાવાર રિપોર્ટ મનપાને મોકલવામાં આવે છે.

જાહેરજનો માટે સંદેશ – સાવચેતી રાખો

ખાદ્ય વિભાગે લોકોને પણ અપીલ કરી છે—
✔ અજાણી બ્રાન્ડનો પાન મસાલો ન ખરીદવો
✔ એક્સપાયરી અને મેન્યુફેક્ચરિંગ તારીખ અવશ્ય તપાસવી
✔ FSSAI લાઈસન્સ નંબર ચકાસવો
✔ ગેરમાપદંડ ઉત્પાદન જોતા તરત ૧૦૦ નંબર અથવા મનપાને જાણ કરવી

રાજકોટ મનપાની ફૂડ વિભાગ દ્વારા ૨૧ ખાદ્યપદાર્થોના નમૂનાઓ એકત્રિત કરવાની કાર્યવાહી શહેરમાં ખાદ્યસુરક્ષાને મજબૂત બનાવવા દિશામાં મહત્વપૂર્ણ પગલું ગણાય છે. ખાસ કરીને પાન મસાલા જેવા ઉચ્ચ જોખમી ઉત્પાદનો પર મ્યુનિસિપલ તંત્રની કડક દેખરેખથી—

• વેપારીઓમાં ભયનો માહોલ,

• ગ્રાહકોને વિશ્વાસ,

• અને બજારમાં ગુણવત્તા જાળવવા તંત્રની જવાબદારી વધુ મજબૂત થાય છે.

લેબોરેટરી રિપોર્ટ આવતા જ મનપા દ્વારા વધુ કાર્યવાહી હાથ ધરાશે. પરંતુ એક વાત નિશ્ચિત છે—
રાજકોટ શહેરમાં હવે નકલી, ગેરરીતિભર્યા અને લોકોના સ્વાસ્થ્યને જોખમ કરતી કોઈ પણ ખાદ્ય વસ્તુ વેચવાનો સમય સંપૂર્ણપણે પૂરો થયો છે.