રાષ્ટ્રરક્ષા અને વિકાસનો સમન્વય : ગુજરાત સચિવાલય ખાતે યોજાયેલ નાગરિક-સૈન્ય મિલન સમ્મેલનમાં નવી ભાગીદારીના અધ્યાયની શરૂઆત

રાષ્ટ્રસુરક્ષાની સાથે રાષ્ટ્રીય વિકાસનો આધાર મજબૂત બનાવવા માટે ભારતના સૈન્ય અને નાગરિક તંત્ર વચ્ચે સતત સંકલન જળવાઈ રહે તે અત્યંત આવશ્યક છે. આ જ દિશામાં એક મહત્વપૂર્ણ અને ઐતિહાસિક પગલું તરીકે તા. 08 નવેમ્બર, 2025ના રોજ ગુજરાત સરકારના સચિવાલય ખાતે ભારતીય સૈન્યના પ્રતિષ્ઠિત કોનાર્ક કોર્પ્સ અને ગુજરાત સરકારના વિવિધ વિભાગો વચ્ચે નાગરિક-સૈન્ય મિલન સમ્મેલનનું સફળ આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું.

આ સમ્મેલનનો મુખ્ય હેતુ હતો – રાષ્ટ્રરક્ષક દળો અને નાગરિક પ્રશાસન વચ્ચેના પરસ્પર સંબંધોને વધુ મજબૂત બનાવવો, સમન્વય અને સહકારની નવી દિશા આપવી, તથા આપત્તિ કે સુરક્ષાસંબંધિત પરિસ્થિતિઓમાં ઝડપી નિર્ણય અને સંકલિત પ્રતિસાદ માટે તંત્રને સજ્જ કરવું.

🔰 સમ્મેલનની અધ્યક્ષતા અને નેતૃત્વ

આ સમ્મેલનની અધ્યક્ષતા ભારતીય સૈન્યના જનરલ ઓફિસર કમાન્ડિંગ (જીઓસી) 11 રેપિડ (એચ) મેજર ગૌરવ બગ્ગા તથા ગુજરાત રાજ્યના ગૃહ વિભાગના અધિક પોલીસ મહાનિર્દેશક અને અગ્ર સચિવ શ્રીમતી નિપુણા તોરવણ દ્વારા સંયુક્ત રીતે કરવામાં આવી હતી.

મેજર ગૌરવ બગ્ગાએ પોતાના ભાષણમાં જણાવ્યું હતું કે ભારતીય સૈન્ય હંમેશા રાષ્ટ્રની સુરક્ષા સાથે સાથે નાગરિક તંત્રને પણ આપત્તિના સમયમાં સહયોગ આપવા પ્રતિબદ્ધ રહ્યું છે. તેમણે કહ્યું કે –

“નાગરિક પ્રશાસન અને સૈન્ય વચ્ચેની સમજૂતી જેટલી ઘનિષ્ઠ બનશે, તેટલું દેશ આપત્તિ અને સુરક્ષાના પડકારોને એકજૂટ થઈને પહોંચી વળશે.”

શ્રીમતી નિપુણા તોરવણે પોતાના ઉદ્બોધનમાં જણાવ્યું કે ગુજરાત સરકાર સૈન્યના સહયોગથી આપત્તિ વ્યવસ્થાપન, આંતરિક સુરક્ષા અને માજી સૈનિક કલ્યાણના ક્ષેત્રોમાં અનેક નવી પહેલ કરવા પ્રતિબદ્ધ છે.

“આ સમ્મેલન માત્ર ઔપચારિક કાર્યક્રમ નથી, પરંતુ રાષ્ટ્રનિર્માણના ઉદ્દાત હેતુ તરફ એક સંકલિત પ્રયાસ છે,” એમ તેમણે ઉમેર્યું.

🤝 ભાગ લેનાર વિભાગો અને પ્રતિનિધિઓ

ગુજરાત સરકારના લગભગ તમામ મુખ્ય વિભાગોએ આ સમ્મેલનમાં સક્રિય ભાગ લીધો હતો. શિક્ષણ વિભાગ, આરોગ્ય અને પરિવાર કલ્યાણ વિભાગ, ઉર્જા અને પેટ્રોકેમિકલ વિભાગ, ઉદ્યોગ અને ખાણ વિભાગ, નાણા વિભાગ, મહેસૂલ વિભાગ, માર્ગ અને મકાન વિભાગ, બંદરો અને વાહનવ્યવહાર વિભાગ, શહેરી વિકાસ અને આવાસ વિભાગ, કાયદા વિભાગ, તેમજ સામાજિક ન્યાય અને અધિકારિતા વિભાગના ઉચ્ચ અધિકારીઓ ઉપસ્થિત રહ્યા હતા.

તદુપરાંત, સૈનિક કલ્યાણ અને પુનર્વસવાટ નિગમના પ્રતિનિધિઓએ માજી સૈનિકોને રાજ્ય સરકારની યોજનાઓ સાથે કેવી રીતે વધુ સારી રીતે જોડાવી શકાય તે અંગે વિગતવાર રજૂઆત કરી હતી.

🛡️ ચર્ચાના મુખ્ય વિષયો

આ સમ્મેલનમાં વિવિધ મહત્વના વિષયો પર ઉંડાણપૂર્વક ચર્ચા કરવામાં આવી. તેમાં નીચેના મુદ્દાઓ વિશેષરૂપે નોંધપાત્ર રહ્યા :

સુરક્ષા અને આપત્તિ પ્રતિસાદ તંત્રમાં સંકલન – સૈન્ય અને નાગરિક તંત્ર વચ્ચે આપત્તિ સમયે ઝડપથી માહિતી વહેંચણી, માનવીય સંસાધનોનો ઉપયોગ અને સંકલિત રેસ્ક્યૂ ઓપરેશન માટે તાલીમ અને પ્રોટોકોલ સુનિશ્ચિત કરવા પર ચર્ચા થઈ.
CBRN તૈયારી (Chemical, Biological, Radiological, Nuclear) – આજના યુગમાં સુરક્ષા ખતરાનો સ્વરૂપ બદલાઈ રહ્યો છે. સૈન્યના નિષ્ણાતોએ ગુજરાતના નાગરિક તંત્રને CBRN ખતરાઓ સામે પ્રતિકાર ક્ષમતા વિકસાવવાની જરૂરિયાત સમજાવી.
માજી સૈનિક કલ્યાણ અને પુનર્વસવાટ – નિવૃત્ત સૈનિકોને રાજ્યની મુખ્ય ધારા સાથે જોડવા, તેમને રોજગાર તકો, શિક્ષણ લાભ અને આરોગ્ય સુવિધાઓમાં સહાય મળે તે માટેની યોજનાઓ પર ચર્ચા થઈ.
સેવારત સૈનિકોને પડતી સ્થાનિક મુશ્કેલીઓ – સરકારી કચેરીઓ સાથેના સંકલનમાં આવતી અડચણો, ક્વાર્ટર ફાળવણી, પરિવહન અને આરોગ્ય સેવાઓ જેવી સમસ્યાઓ અંગે ઉકેલ કેન્દ્રિત ચર્ચા કરવામાં આવી.
સ્થાનિક પ્રશાસન સાથે તાલમેલ – જિલ્લા અને તાલુકા સ્તરે નાગરિક અધિકારીઓ અને સૈન્ય વચ્ચે સતત સંવાદની પ્રક્રિયા સ્થાપવાની જરૂરિયાતને ખાસ મહત્વ આપવામાં આવ્યું.

🌍 સમ્મેલનની મહત્વતા અને પ્રભાવ

આ કાર્યક્રમ માત્ર એક સંમેલન પૂરતો મર્યાદિત રહ્યો નથી, પરંતુ રાષ્ટ્રના સંકલિત વિકાસ અને સુરક્ષાના નવનિર્માણની દિશામાં તે એક મોટું પગલું સાબિત થયો છે.

ગુજરાત રાજ્યને અનેક પ્રકારની ભૂગોળીય અને ઔદ્યોગિક વિશિષ્ટતાઓ ધરાવતા પ્રદેશ તરીકે જોવામાં આવે છે — દરિયાકાંઠા, ઉદ્યોગ વિસ્તાર, રિફાઇનરી ઝોન, તેમજ આંતરરાષ્ટ્રીય સીમાઓથી નજીક વિસ્તાર. આવા સંજોગોમાં સૈન્ય અને નાગરિક તંત્ર વચ્ચે મજબૂત સંકલન ગુજરાત માટે અત્યંત આવશ્યક બને છે.

સૈન્ય અધિકારીઓએ જણાવ્યું કે ગુજરાતની તટરેખા રાષ્ટ્રીય સુરક્ષામાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે. આથી દરિયાકાંઠાના વિસ્તારોમાં કોસ્ટ ગાર્ડ, નૌસેના અને સ્થાનિક પ્રશાસન વચ્ચે સહયોગ વધુ વધારવાનો આ સમ્મેલન ઉત્તમ મંચ સાબિત થયો.

💬 ઉદ્બોધનો અને વિચારો

કાર્યક્રમ દરમ્યાન વિવિધ અધિકારીઓએ પોતાના વિચારો રજૂ કર્યા.

શિક્ષણ વિભાગના પ્રતિનિધિએ જણાવ્યું કે વિદ્યાર્થીઓમાં રાષ્ટ્રીય ભાવના જગાવવા માટે NCC, NSS તથા સૈન્ય તાલીમ જેવી પ્રવૃત્તિઓને વધુ પ્રોત્સાહન આપવું જોઈએ.
આરોગ્ય વિભાગના અધિકારીઓએ સૈન્યના મેડિકલ યુનિટ્સ સાથે આપત્તિ સમયે સંકલન સુનિશ્ચિત કરવા અંગે સહયોગની વાત કરી.
નર્મદા જળ સંશાધન વિભાગે પાણીના સ્ત્રોતોના સંરક્ષણ માટે સૈન્ય અને નાગરિક તંત્ર વચ્ચે સંયુક્ત જવાબદારીની જરૂરિયાત વ્યક્ત કરી.

🕊️ નાગરિક-સૈન્ય સંબંધોના નવા અધ્યાયની શરૂઆત

આ કાર્યક્રમ દરમિયાન એક વાત સ્પષ્ટ થઈ કે – રાષ્ટ્રની સુરક્ષા ફક્ત સૈન્યની જવાબદારી નથી, પરંતુ દરેક નાગરિક અને દરેક સરકારી તંત્રની સંયુક્ત ફરજ છે.

ભારતીય સૈન્યની શિસ્ત, પ્રતિબદ્ધતા અને રાષ્ટ્રીય ભાવનાથી પ્રેરણા લઈ નાગરિક તંત્ર પણ પોતાની કામગીરીમાં વધુ અસરકારક અને જવાબદાર બની શકે છે.

આ સમ્મેલનથી અનેક નવી દિશાઓ ખુલ્લી છે – ભવિષ્યમાં દર વર્ષે આવું નાગરિક-સૈન્ય મિલન યોજી બંને તંત્ર વચ્ચે સંકલિત વિકાસના નવા માપદંડો નક્કી કરવાનો પ્રસ્તાવ પણ રજૂ થયો છે.

📜 સમાપન અને ભાવિ દિશા

સમ્મેલનના અંતે સંયુક્ત નિવેદન દ્વારા નાગરિક અને સૈન્ય તંત્ર વચ્ચે “સતત સંવાદ અને સંકલન માટે વિશેષ સમિતિ” રચવાનો નિર્ણય લેવાયો. આ સમિતિ વિવિધ વિભાગો સાથે ત્રિમાસિક બેઠક કરીને સમીક્ષા કરશે.

મેજર ગૌરવ બગ્ગાએ પોતાના અંતિમ શબ્દોમાં કહ્યું –

“ભારતીય સૈન્ય હંમેશા દેશના દરેક નાગરિક સાથે ખભે ખભો મિલાવી ઊભું છે. સુરક્ષા, વિકાસ અને માનવ સેવા – આ ત્રણેય ક્ષેત્રોમાં નાગરિક તંત્ર સાથેનો સહયોગ અમારી તાકાત છે.”

શ્રીમતી નિપુણા તોરવણે જણાવ્યું –

“આ સમ્મેલનથી માત્ર એક દિવસની ચર્ચા નહીં, પરંતુ લાંબા ગાળાની ભાગીદારીની શરૂઆત થઈ છે. ગુજરાત રાજ્ય અને ભારતીય સૈન્ય સાથે મળીને રાષ્ટ્રસેવાની નવી દિશા આપશે.”