વસઈ ગામમાં એરપોર્ટ માટે ખેતી જમીન સંપાદનની પ્રક્રિયા સામે ખેડૂતોનો ઉગ્ર વિરોધ: RFCTLARR Act, 2013 મુજબ કાયદેસર રજૂઆત સાથે મામલતદારને વિગતવાર રજૂઆત

દેવભૂમિ દ્વારકા તાલુકા વિસ્તારમાં એરપોર્ટ પ્રોજેક્ટ માટે ખેતી જમીનના સંપાદન સામે ખેડૂતોનો વિરોધ વધુ તીવ્ર બનતો જઈ રહ્યો છે. વસਈ ગામના રહેવાસીઓ અને ખેડૂતો દ્વારા RFCTLARR Act, 2013 મુજબ કલમ–10 અને નિયમ–3 હેઠળ Form-2 પ્રકારની કાયદેસર રજૂઆત દાખલ કરવામાં આવી છે. ખેડૂત દેવુભા કરશનભા માણેકે મામલતદારશ્રી, દ્વારકા તાલુકા કચેરીને લેખિત રજૂઆત કરી છે અને તેમાં જમીન સંપાદનની કાયદેસર પ્રક્રિયા, અધિકારીઓની ગેરહાજરી તથા ખેડૂતોના હક્કોને થતા ભંગ અંગે અનેક ગંભીર મુદ્દાઓ ઉઠાવ્યા છે.

➤ અધિકારીઓની ગેરહાજરીનો મુદ્દો: ખેડૂતોનો આક્ષેપ – સરકારી આદેશનું પાલન થયું જ નથી

ખેડૂત દેવુભા કરશનભા માણેકે તેમની રજૂઆતમાં જણાવ્યું છે કે ગામમાં જમીન સંપાદનની પ્રક્રિયા સંદર્ભે મામલતદારશ્રી દ્વારા 25/11/2025 ના રોજ પત્ર ક્રમાંક: જમન/વસઈ/સંપાદન/2011/2025 દ્વારા અધિકારીઓને ગામ ખાતે હાજર રહી કાર્યવાહી કરવા આદેશ આપવામાં આવ્યો હતો. પરંતુ નિર્ધારિત તારીખે કોઈપણ અધિકારી વસઈ ગામ ખાતે હાજર રહ્યા જ નહીં.

લોકોમાં આ બાબતે પ્રશ્નો ઉઠ્યા છે:

• શું અધિકારીઓને મામલતદારશ્રીનો આદેશ પ્રાપ્ત થયો ન હતો?

• જો આદેશ મળ્યો હતો, તો તેના અમલમાં ઉદાસીનતા કેમ?

• શું આદેશનું પાલન ન કરવા બદલ કોઈ સ્પષ્ટીકરણ માંગવામાં આવ્યું છે?

ખેડૂતની રજૂઆત મુજબ, આ પ્રકારની ગેરહાજરી જમીન સંપાદન જેવી ગંભીર કાર્યવાહી અંગે સરકારની પ્રક્રિયા વિશે શંકા ઉભી કરે છે. ખેડૂતો માને છે કે તેમની મુશ્કેલીઓ સાંભળવા અને કાયદેસર કાર્યવાહી કરવા આવવાના અધિકારીઓ જ હાજર નથી રહેતા તો વિશ્વાસનો આધાર ક્યાં રહે?

➤ એરપોર્ટ માટે ખેતી જમીન છોડવી—ખેડૂતોની ચિંતા: “આ જીવનજીવિકાનો પ્રશ્ન છે”

વસઈ ગામની જમીન અતિ ઉપજાઉ અને ફળદ્રુપ છે. ગામના મોટાભાગના લોકો ખેતી પર આધારિત છે. તેમનું કહેવું છે કે આ જમીન તેમની પેઢીઓની વારસાગત સંપત્તિ છે અને એ જ જીવનધંધાનું એકમાત્ર આધાર છે.

ખેડૂતો આ મુદ્દો ઉઠાવે છે કે:

• ઉપજાઉ જમીન સંપાદિત કરવી RFCTLARR Actની કલમ–10ને વટાવે છે

• ખેતી જમીનનું સંપાદન “છેલ્લો વિકલ્પ” તરીકે જ માન્ય ગણાય છે

• આ ક્ષેત્રમાં વિકલ્પ જમીન ઉપલબ્ધ હોવા છતાં ખેતીની જ જમીન પસંદ કેમ?

તેમનો આરોપ છે કે સરકાર અને અધિકારીઓએ જમીન સંપાદનની સંભવિત વિકલ્પ જગ્યા શોધવાની ફરજ પૂર્ણ કરી નથી.

➤ RFCTLARR Act, 2013 મુજબ મહત્વપૂર્ણ કાયદેસર મુદ્દાઓ

રજુઆતમાં ખેડૂતો દ્વારા કાયદાના નીચેના આધારભૂત મુદ્દાઓ સ્પષ્ટ રીતે રજૂ કરવામાં આવ્યા છે:

1. કલમ–10 : ખેતી જમીનના રક્ષણ અંગે સ્પષ્ટ જોગવાઈ

• ઉપજાઉ ખેતી જમીનનું સંપાદન અંતિમ વિકલ્પ હોવું જોઈએ

• ખેતી ઉત્પાદન અને ફૂડ સિક્યોરિટી પર અસર ન થવી જોઈએ

• ઉપજાઉ જમીન સંપાદિત થાય તો તેની સમાન ઉપજાઉ જમીન પુનઃસ્થાપિત કરવાની કાયદેસરની શરત

ખેડૂતોનું કહેવું છે કે એરપોર્ટ પ્રોજેક્ટને કારણે સ્થાનિક ફૂડ સિક્યોરિટી પર ગંભીર અસર પડશે.

2. RFCTLARR Rules – Rule 3 મુજબ Form-2 Representation દાખલ કરવાની હકદારી

નિયમ મુજબ Social Impact Assessment (SIA) દરમ્યાન પ્રભાવિત લોકોનું પ્રતિનિધિત્વ લેવું ફરજિયાત છે. પરંતુ ખેડૂતોનો આક્ષેપ છે કે:

• SIA પ્રક્રિયામાં તેમની ભાગીદારી લીધી જ નથી

• Gram Sabha બોલાવવામાં આવી નથી

• Stakeholder Consultation ના થઈ

• ગ્રામજનોએ નોંધાવેલા વાંધાઓનો કોઈ રેકોર્ડ નથી રાખવામાં આવ્યો

• કોઈપણ ખેડૂતને વ્યક્તિગત નોટિસ કે હિયરીંગ આપવામાં આવી નથી

આને તેઓ કાયદેસરની પ્રક્રિયાનો ખુલ્લો ભંગ ગણાવે છે.

➤ વિકલ્પ જમીન અંગે પ્રશ્નો – “સરકારી પડતર જમીન ઉપલબ્ધ હોવા છતાં ખેતી જમીન કેમ?”

ખેડૂત દેવુભા માણેકે રજૂઆતમાં ગંભીર પ્રશ્નો પૂછ્યા છે:

• મીઠાપુરમાં ટાટા કેમિકલ્સ કંપની પાસેનો એરપોર્ટ જે સરકારી જમીન પર છે — તેને વિસ્તૃત કેમ ન કરાય?

• ઓખા મંડળ અને નજીકના વિસ્તારોમાં સરકારી પડતર જમીન ઉપલબ્ધ છે — તેનો સર્વે કેમ ન થાય?

• ખેતી જમીનને પ્રાથમિક લક્ષ્ય બનાવવાનું કારણ શું?

ખેડૂતો માને છે કે વિકલ્પ જમીન ઉપલબ્ધ હોય ત્યારે ખેતી જમીનનું સંપાદન કાયદાની ભાવનાને વિરુદ્ધ છે.

➤ જીવનજીવિકા, માનવ અધિકારો અને બંધારણીય હક્કો પર અસર

ખેડૂતોનો દાવો છે કે જમીન સંપાદન તેમના આર્થિક તેમજ સામાજિક અસ્તિત્વ પર સીધી અસર કરે છે.

તેના મુખ્ય મુદ્દા:

• Art. 21 મુજબ જીવન અને જીવનજીવિકાનો અધિકાર—ખેડૂત વર્ગનો મુખ્ય આધાર ખેતી જ છે

• જમીન છીનવાતા આવકનું કોઈ અન્ય સ્થિર સ્ત્રોત નહીં રહે

• ખેડૂતોના માનવ અધિકારો અને ગ્રામજનોના સમૂહિક અધિકારોનો ભંગ બને છે

➤ ખેડૂતોની પ્રશ્નાવલી અને કાયદેસર માંગણીઓ

ખેડૂત દેવુભા માણેકે RFCTLARR Rules મુજબ Form-2 Equivalent Representationમાં કુલ 7 મુખ્ય વાંધાઓ દર્શાવ્યા છે:

1. વસઈની જમીન અતિ ફળદ્રુપ છે — સંપાદન livelihoodને જોખમમાં મૂકે છે

2. વિકલ્પ જમીનનો સર્વે કેમ ન થયો?

3. કલમ–10 મુજબ ખેતી જમીનનો સીધો ભંગ

4. SIA યોગ્ય રીતે કરવામાં આવ્યો?

5. Gram Sabha બોલાવવામાં આવી કે નહીં?

6. વ્યક્તિગત નોટિસ કેમ આપવામાં આવી નથી?

7. ફૂડ સિક્યોરિટી પર અસર થશે

આ તમામ મુદ્દાઓ RFCTLARR Actનાં આધારે વાજબી અને કાયદેસર ગણાય છે.

➤ ખેડૂતની માંગણીઓ: પ્રક્રિયા સ્થગિત કરવાનો તાત્કાલિક આહ્વાન

રજુઆતમાં ખેડૂતોએ નીચેની માંગ કરી છે:

1. અધિકારીઓની ગેરહાજરી અંગે સ્પષ્ટીકરણ મળવું જોઈએ

2. જમીન સંપાદન પ્રક્રિયા તાત્કાલિક સ્થગિત કરવી

3. આ રજૂઆતને SIA કમિટી સમક્ષ વાંચીને નોંધવામાં લેવી

4. ખેડૂતોને તેમના વાંધાનો લેખિત જવાબ આપવો

5. Gram Sabha તથા જાહેર સુનાવણી કરવા અને નોટિસ જાહેર કરવા

6. વિકલ્પ જમીન પર પ્રોજેક્ટ સ્થાનાંતરિત કરવાનો વિચાર

ખેડૂતોનું કહેવું છે કે કાયદેસર પ્રક્રિયા વિના, ગ્રામજનોની મંજૂરી વિના અને જરૂરી માહિતી જાહેર કર્યા વિના જમીન સંપાદનની પ્રક્રિયા આગળ ધપાવવામાં આવી રહી છે, જેને તેઓ સ્વીકારી શકે તેવી નથી.

➤ વસઈ ગામમાં વધતી ચિંતા—ખેડૂતોમાં ઉગ્રતા, પરંતુ કાયદેસર લડતનો રસ્તો અપનાવ્યો

સ્થાનિક ખેડૂતોમાં ગત કેટલાંક અઠવાડિયાથી અસંતોષ વધ્યો છે, પરંતુ સમગ્ર ગામે કાયદેસર અને શાંતિપૂર્ણ રીતે લડત આપવાનો માર્ગ સ્વીકાર્યો છે. ગામજનોએ એકજૂટ થઈ RFCTLARR Act મુજબ અધિકારોની માંગણી શરૂ કરી છે.

સ્થાનિક સ્તરે ચર્ચા એ છે કે:

• સરકાર શું ખેતી જમીનનો નાશ કરે છે?

• ખેડૂતોની પેઢીઓથી ચાલતી આવકનો આધાર શું સુરક્ષિત રહેશે?

• કાયદાના બધા પ્રાવધાનોનું પાલન કર્યા વગર જમીન સંપાદન શરૂ કેમ?

આ પ્રશ્નો વસઈ ગામ સહિત જુદા જુદા ખેડૂતોના સંગઠનો માટે પણ ચિંતાનો વિષય બન્યા છે.

➤ અંતમાં: ખેડૂતોની લડત કાયદા અને સંવિધાનના આધાર પર

દેવુભા કરશનભા માણેક અને અન્ય ખેડૂતો દ્વારા આપવામાં આવેલી રજૂઆત માત્ર વ્યક્તિગત હિત માટે નહીં પરંતુ સમગ્ર વસઈ ગામના હિતને ધ્યાનમાં રાખીને કરવામાં આવી છે. રજૂઆતમાં દર્શાવેલા તમામ મુદ્દાઓ RFCTLARR Act, 2013 ના સ્પષ્ટ પ્રાવધાનો પર આધારિત છે, જે ખેડૂતોના અધિકારોને રક્ષવા માટે જ બનાવવામાં આવ્યા છે.

ગામજનોએ સરકાર અને વહીવટી તંત્રને સ્પષ્ટ સંદેશ આપ્યો છે:

“ખેતી જમીન જીવન છે — વિકલ્પ જમીન હોય તો ખેડૂતોની જમીન કેમ?”

હવે આગળનો નિર્ણય વહીવટી તંત્ર અને રાજ્ય સરકાર પાસે છે, પરંતુ વસઈ ગામના ખેડૂતો તેમની જમીન, હક્ક અને જીવનજીવિકા માટે કાયદેસર લડત ચાલુ રાખવા સજ્જ છે.

Author: samay sandesh