દર વર્ષે 10 ઑગસ્ટના રોજ સમગ્ર વિશ્વમાં વિશ્વ સિંહ દિવસ (World Lion Day)ની ઉજવણી કરવામાં આવે છે. આ દિવસનો હેતુ માત્ર સિંહ જેવા ભવ્ય પ્રાણી માટે પ્રેમ વ્યક્ત કરવાનો નથી, પરંતુ તેની પ્રજાતિ અને આવાસને બચાવવા માટે વિશ્વવ્યાપી જાગૃતિ ફેલાવવાનો છે.
સિંહ પ્રકૃતિનું શક્તિ, સાહસ અને ગૌરવનું પ્રતિક છે. પણ છેલ્લા કેટલાક દાયકાઓમાં તેની સંખ્યા ચોંકાવનારી રીતે ઘટી છે. આ દિવસ એ સંદેશ આપે છે કે જો હવે જાગૃતિ નહીં આવે તો ભવિષ્યમાં કદાચ સિંહ માત્ર ઇતિહાસના પાનાંમાં જ બાકી રહી જશે.
ઇતિહાસ અને ઉજવણીનો પ્રારંભ
વિશ્વ સિંહ દિવસની શરૂઆત 2013માં ડેરેક અને બેવર્લી જોઉબર્ટ, નૅશનલ જિઓગ્રાફિકના જાણીતા વાઇલ્ડલાઇફ ફિલ્મમેકર્સ અને સંરક્ષકો દ્વારા કરવામાં આવી હતી. તેમની દ્રષ્ટિ સ્પષ્ટ હતી — સમગ્ર વિશ્વના લોકો ને એક મંચ પર લાવી સિંહના સંરક્ષણ માટે પ્રેરિત કરવું.
સિંહ એક સમયે યુરોપથી લઈને આફ્રિકા અને એશિયા સુધી વ્યાપેલો હતો. પરંતુ માનવીય દખલ, શિકાર અને આવાસના વિનાશને કારણે તેની વસતિ ઝડપથી ઘટી ગઈ. આજે મોટાભાગના સિંહ માત્ર આફ્રિકાના કેટલીક જગ્યાએ અને ભારતના ગીર જંગલમાં જ જોવા મળે છે.
સિંહનું પર્યાવરણમાં મહત્વ
સિંહ માત્ર જંગલનો રાજા નથી, પણ એક મહત્ત્વનો પર્યાવરણીય સંતુલનકારક પણ છે.
-
તે જંગલમાં હર્બિવોર પ્રાણીઓની સંખ્યા નિયંત્રિત રાખે છે.
-
તે સ્વસ્થ પ્રાણી અને દુર્બળ અથવા બીમાર પ્રાણી વચ્ચેનું કુદરતી સંતુલન જાળવે છે.
-
તેની હાજરી સમગ્ર ખોરાક સાંકળ (food chain)ના સંતુલન માટે આવશ્યક છે.
જો સિંહ નહીં રહે, તો પર્યાવરણીય અસંતુલન સર્જાશે જે અંતે માણસોને પણ અસર કરશે.
ભારત અને એશિયાટિક સિંહ (Gir Lions)
ભારત માટે ગૌરવની વાત છે કે એશિયાટિક સિંહ (Panthera leo persica)ની દુનિયામાં એકમાત્ર વસતિ ગુજરાતના ગીર રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન અને આસપાસના વિસ્તારોમાં છે.
ગીર સિંહનો ઈતિહાસ
-
લગભગ 19મી સદીના અંતમાં એશિયાટિક સિંહનો મોટો ભાગ શિકારના કારણે નાશ પામ્યો હતો.
-
તે સમયના નવાબોએ ગીર જંગલમાં શિકાર પર પ્રતિબંધ મૂક્યો અને આ પ્રજાતિને બચાવવાનો સંકલ્પ લીધો.
-
ત્યારથી આજે સુધી રાજ્ય સરકાર અને સ્થાનિક લોકોના સહયોગથી સિંહોની સંખ્યા સતત વધી રહી છે.
વર્તમાન પરિસ્થિતિ
-
2020ની ગણતરી અનુસાર ગીર અને આસપાસના વિસ્તારોમાં 674 સિંહ છે.
-
ગીર માત્ર જંગલ નહીં, પરંતુ એક સંસ્કૃતિ, પરંપરા અને સંરક્ષણની સફળ ગાથા છે.
વિશ્વ સિંહ દિવસના કાર્યક્રમો
વિશ્વ સિંહ દિવસના અવસર પર વિવિધ કાર્યક્રમોનું આયોજન કરવામાં આવે છે:
-
શૈક્ષણિક સેમિનાર અને વર્કશોપ:
વિદ્યાર્થીઓ, પ્રકૃતિપ્રેમીઓ અને ગામલોકોને સિંહના મહત્વ અને સંરક્ષણ વિશે જાણકારી આપવામાં આવે છે. -
પ્રકૃતિ પ્રવાસ અને ફોટોગ્રાફી સ્પર્ધા:
ગીર અને અન્ય અભયારણ્યોમાં ખાસ સાફારી ટૂર્સનું આયોજન. -
સોશિયલ મીડિયા અભિયાન:
#WorldLionDay, #SaveLions જેવા હૅશટૅગ દ્વારા લાખો લોકો સુધી સંદેશ પહોંચાડવામાં આવે છે. -
સ્થાનિક ઉત્સવ:
ગીર વિસ્તારના ગામોમાં ભજન, લોકનૃત્ય અને વાર્તા કથન દ્વારા સિંહ સાથેનો સંબંધ ઉજવાય છે.
સિંહ માટેના ખતરાઓ
ભલે ગીર સિંહોની સંખ્યા વધી રહી છે, પરંતુ ખતરાઓ હજી પણ છે:
-
આવાસનો વિનાશ: વિકાસ પ્રોજેક્ટ્સ, ખાણકામ, ખેતીનો વિસ્તાર.
-
માનવ-સિંહ અથડામણ: પશુઓનો શિકાર કરતી વખતે સિંહ ગામડાં તરફ આવે છે.
-
અનધિકૃત શિકાર: કાનૂની કડકાઈ છતાં ક્યારેક ગેરકાયદેસર શિકારની ઘટનાઓ થાય છે.
-
રોગચાળો: 2018માં કેનાઇન ડિસ્ટેમ્પર વાયરસ (CDV)ના કારણે 20થી વધુ સિંહોના મૃત્યુ થયા હતા.
સંરક્ષણ માટેના પગલાં
ગુજરાત સરકારે અને વનવિભાગે અનેક પહેલ કરી છે:
-
ગીર રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાનનું વિસ્તરણ.
-
રેસ્ક્યુ સેન્ટર્સ: ઇજા પામેલા અથવા બીમાર સિંહો માટે.
-
વાઈલ્ડલાઈફ ક્રોસિંગ ઝોન: રસ્તા અને રેલવે લાઈન પર અકસ્માત ટાળવા.
-
સ્થાનિક લોકો સાથે સહયોગ: પશુહાનિ માટે વળતર અને જાગૃતિ કાર્યક્રમો.
ગીરનો વિશ્વસંદેશ
ગીર માત્ર ભારત માટે નહિ, પરંતુ સમગ્ર વિશ્વ માટે એક ઉદાહરણ છે કે કેવી રીતે સ્થાનિક સમાજ, સરકાર અને પ્રકૃતિપ્રેમીઓ મળીને એક પ્રજાતિને પુનર્જીવિત કરી શકે છે. વિશ્વ સિંહ દિવસના અવસર પર ગીરનો સંદેશ સ્પષ્ટ છે —
“પ્રકૃતિનો રાજા જીવતો રહેશે તો જ જંગલ જીવંત રહેશે, અને જંગલ જીવંત રહેશે તો જ માણસનું ભવિષ્ય સુરક્ષિત રહેશે.”
નિષ્કર્ષ
વિશ્વ સિંહ દિવસ એ માત્ર એક દિવસની ઉજવણી નથી, પરંતુ વર્ષભર ચાલતી પ્રતિબદ્ધતા છે. સિંહ પ્રકૃતિનો અભિન્ન હિસ્સો છે, અને તેને બચાવવું એ આપણા સૌનો નૈતિક ફરજ છે.
ગીરના ગૌરવને જાળવવું, આવાસનું સંરક્ષણ કરવું અને માનવ-પ્રાણી સહઅસ્તિત્વનું સંતુલન જાળવવું એ જ વિશ્વ સિંહ દિવસનો સાચો સંદેશ છે.
WhatsApp link-
https://chat.whatsapp.com/L18FV1R9B1r42hmCOLc6QL
FACEBOOK LINK –
https://www.facebook.com/SamaySandesh…
Instagram link –
https://t.me/joinchat/g1_gPdcFxtM1NDZl
TELEGRAM LINK –
https://t.me/joinchat/uIljpkLp6VViYjRl
જનતાના અવાજને અમે કરીશુ ઉજાગર…
સંપર્ક કરો. +91 88660 66060
