શરદ પૂનમ ૨૦૨૫ : ખીર રાખવાની વિધિ, પૂજા મુહૂર્ત અને આ રાતના વૈજ્ઞાનિક તેમજ આધ્યાત્મિક રહસ્યો જાણો

આસો માસની શુક્લ પૂનમ — જેને આપણે શરદ પૂનમ અથવા કોજાગરી પૂર્ણિમા તરીકે ઓળખીએ છીએ — હિંદુ પંચાંગમાં સૌથી મહત્વપૂર્ણ પૂનમોમાંની એક છે. આ વર્ષે શરદ પૂનમની તિથિ તા. ૬ ઓક્ટોબર, ૨૦૨૫ના રોજ આવી રહી છે. આ રાતને વર્ષમાં એકમાત્ર એવી રાત કહેવામાં આવે છે, જ્યારે ચંદ્રમા પોતાની સોળેય કળાઓ સાથે પૂર્ણ સ્વરૂપે તેજસ્વી બની ધરતી પર અમૃત સમાન ચંદ્રકિરણો વરસાવે છે.

ધાર્મિક માન્યતા મુજબ આ રાતે દેવી લક્ષ્મી લોકકલ્યાણ માટે પૃથ્વી પર વિહાર કરે છે અને જોતી હોય છે કે “કોજાગરી” — એટલે કે કોણ જાગી રહ્યો છે, કોણ પૂજા અને સત્કર્મમાં લીન છે. જે લોકો આ રાતે જાગી દેવી લક્ષ્મીની આરાધના કરે છે અને ચંદ્રદર્શન કરીને ખીરનું સેવન કરે છે, તેમના જીવનમાં સમૃદ્ધિ, આરોગ્ય અને શાંતિ પ્રસરે છે એવી માન્યતા છે.

🌕 શરદ પૂનમનો ધાર્મિક અર્થ અને લક્ષ્મી પ્રાકટ્ય દિવસ

શરદ પૂનમ માત્ર એક ચંદ્રદર્શનનો તહેવાર નથી, પરંતુ એ માતા લક્ષ્મીનો પ્રાકટ્ય દિવસ પણ છે. પુરાણોમાં વર્ણવ્યા મુજબ, આ દિવસે દેવી લક્ષ્મી શ્રીનારાયણ સાથે વૈકુંઠમાંથી પૃથ્વી પર ઉતરી ધન, સુખ અને સમૃદ્ધિનો આશીર્વાદ આપે છે.

આ દિવસને કોજાગરી પૂનમ કહેવાનું કારણ એ છે કે દેવી લક્ષ્મી રાત્રે પૃથ્વી પર ફરીને પૂછે છે —

“કોજાગરી? કોણ જાગી રહ્યો છે?”

જે લોકો જાગીને પૂજન, ભજન, દાન અને ધ્યાનમાં લીન રહે છે, તેમને દેવી લક્ષ્મી ધન અને સુખનું વર્દાન આપે છે એવી માન્યતા છે.

🧠 વૈજ્ઞાનિક દ્રષ્ટિએ શરદ પૂનમની રાતનું મહત્વ

આ રાત માત્ર ધાર્મિક જ નહીં પરંતુ વૈજ્ઞાનિક રીતે પણ અત્યંત વિશેષ છે. આયુર્વેદ અનુસાર, શરદ ઋતુમાં શરીરમાં પિત્ત તત્વ વધે છે. આ દિવસે ચંદ્રના કિરણોમાં રાખેલો દૂધ અથવા ખીર પિત્તને શાંત કરે છે, મનને શીતળતા આપે છે, અને નિદ્રા તથા રક્તચાપને સંતુલિત કરે છે.

ચંદ્રના પ્રકાશમાં રહેલું સૌમ્ય શીત તત્વ ખીર સાથે મળીને દૂધને અમૃત સમાન ગુણધર્મ આપે છે. આ ખીર ખાવાથી શરીર ઠંડુ રહે છે, મન શાંત બને છે અને તનાવ દૂર થાય છે.

અટલેકે, આ પરંપરા માત્ર માન્યતા નહિ, પરંતુ પ્રાચીન વૈજ્ઞાનિક સિદ્ધાંત પર આધારિત આયુર્વેદિક ઉપચાર પ્રથા છે.

🪔 પૂનમ તિથિ, યોગ અને પૂજન સમય

• પૂનમ તિથિનો પ્રારંભ: 6 ઓક્ટોબર, બપોરે 12:23 થી

• પૂનમ તિથિનો અંત: 7 ઓક્ટોબર, સવારે 9:16 સુધી

• યોગ: વૃદ્ધિ યોગ બપોરે 1:14 સુધી, ત્યારબાદ ધ્રુવ યોગ

• ચંદ્રોદય (અમદાવાદ સમય): સાંજે 5:47 વાગ્યે

આથી પૂજા અને ખીર રાખવાનું મુહૂર્ત રાત્રે ચંદ્રોદય પછીથી લઈને રાતના અંત સુધી અનુકૂળ છે.

🍚 શરદ પૂનમ પર ખીર રાખવાનું ધાર્મિક મહત્વ

શરદ પૂનમની રાતે ખીર રાખવાની પરંપરા હજારો વર્ષોથી ચાલતી આવી છે. કહેવાય છે કે જ્યારે ચંદ્રમા સોળ કળાઓથી પૂર્ણ હોય છે, ત્યારે તેના કિરણોમાં આરોગ્યદાયક ઔષધિય તત્વો સમાય જાય છે. આ કિરણો જ્યારે દૂધ અથવા ખીર પર પડે છે, ત્યારે તે અમૃત સમાન શક્તિ ધરાવે છે.

પૂજાપાઠ પછી ચંદ્રની કિરણોમાં રાખેલી ખીર ખાવાથી –

• શરીરનું પિત્ત દોષ શાંત થાય છે

• રક્તમાં શુદ્ધિ આવે છે

• મન પ્રસન્ન અને નિરાંતે બને છે

• નિદ્રા સંબંધિત તકલીફ દૂર થાય છે

• ચહેરા પર કાંતિ અને તેજ આવે છે

🕰️ ખીર રાખવાનું યોગ્ય મુહૂર્ત

આ વર્ષે 6 ઓક્ટોબર, 2025ના રોજ ચંદ્રોદય સાંજે 5:47 વાગ્યે (અમદાવાદ સમય) થશે.
રાત્રે 12:33થી 10:53 સુધી ભદ્રા રહેશે, એટલે કે આ સમય દરમિયાન શુભ કાર્યો ટાળવા સૂચવાય છે.

પરંતુ ખીર રાખવી ભદ્રા વિલક્ષણ કાર્યોમાં આવતી નથી, તેથી તમે ચંદ્રોદય પછી કોઈપણ સમયે ખીર રાખી શકો છો. જો તમે પૂર્ણ વિધિ અનુસાર કરવી ઈચ્છો તો રાતે 10:53 પછીથી મધ્યરાત્રિ વચ્ચે ખીર રાખવી સૌથી શ્રેષ્ઠ માનવામાં આવે છે.

 ખીર રાખવાની વિધિ

1. પ્રથમ સ્નાન અને શુદ્ધિ: રાત્રે પૂજા પહેલાં સ્વચ્છ સ્નાન કરો અને સફેદ અથવા પીળા વસ્ત્ર ધારણ કરો.

2. દેવી લક્ષ્મીનું પૂજન: દીવો પ્રગટાવી લક્ષ્મી-નારાયણની પ્રતિમા અથવા ફોટા સમક્ષ નૈવેદ્ય, ફૂલ અને ધૂપ અર્પણ કરો.

3. ચંદ્રદર્શન: ચંદ્રોદય પછી આકાશમાં ચંદ્રનું દર્શન કરો અને આરતી કરો.

4. ખીર બનાવવી: ખાંડ, ચોખા અને દૂધથી ખીર તૈયાર કરો. ઈચ્છા હોય તો એલચી, બદામ કે કેસર ઉમેરી શકો છો.

5. ખીર રાખવી: ખીરને ચાંદી કે માટીના વાસણમાં ભરી ખુલ્લા આકાશ નીચે રાખો, જેથી ચંદ્રકિરણો સીધા ખીરમાં પડે.

6. ઢાંકી રાખવી: ખીરને સફેદ કાપડથી ઢાંકી રાખો, જેથી ધૂળ કે જીવ-જંતુ ન પડે, પણ ચંદ્રકિરણો તેમાં પહોંચે.

7. ભજન અથવા જાગરણ: રાત્રિ દરમિયાન જાગીને લક્ષ્મી સ્તોત્ર, શ્રીસૂક્ત અથવા વિષ્ણુ સહસ્ત્રનામનો પાઠ કરો.

🍽️ ખીર ક્યારે ખાવું?

શરદ પૂનમની ખીરનું સેવન રાત્રે નહીં, પરંતુ સૂર્યોદય પહેલા કરવું જરૂરી છે.

અર્થાત, રાત્રે 4 વાગ્યાથી સવારના 5:30 સુધી સ્નાન કરી ખીરનું સેવન કરવું શ્રેષ્ઠ ગણાય છે.
જો ખીર સૂર્યોદય પછી ખાશે તો તેની અસર ઘટી જાય છે.

આ ખીરને પરિવારના સભ્યો સાથે પ્રસાદ સ્વરૂપે વહેંચવી જોઈએ અને શક્ય હોય તો ગરીબોને પણ આપવી.

 દાનનું મહત્ત્વ

શરદ પૂનમના દિવસે દાન કરવાનું વિશેષ પુણ્ય કહેવાય છે. ખાસ કરીને ચંદ્ર સાથે જોડાયેલી વસ્તુઓ જેમ કે —

• દૂધ

• ચોખા

• ખાંડ

• સફેદ કપડાં

આ વસ્તુઓનું દાન કરવાથી ચંદ્રદોષ દૂર થાય છે, મનની અશાંતિ ઘટે છે અને કુંડળીમાં ચંદ્ર મજબૂત બને છે.

આ દિવસે અન્નદાન, વસ્ત્રદાન, અન્નક્ષેત્રમાં મદદ કરવી અથવા જરૂરિયાતમંદોને દૂધ-મીઠાઈ આપવી પણ અત્યંત શુભ માનવામાં આવે છે.

🕯️ ચંદ્ર દર્શન અને પૂજા વિધિ

શરદ પૂર્ણિમાની રાતે ચંદ્રમા સોળેય કળાઓથી પરિપૂર્ણ રહે છે. તે રાતે ચંદ્રદર્શન કરવાથી જીવનમાં શાંતિ અને આનંદ આવે છે.
ચંદ્રને અર્ગ આપવાની વિધિ નીચે મુજબ છે —

1. તાંબાના વાસણમાં દૂધ, ખાંડ અને પાણી ભરી લો.

2. ચંદ્રને અર્ગ આપતાં બોલો —

   “ઓમ ચંદ્રાય નમઃ”

3. અર્ગ આપ્યા બાદ ચંદ્રને નમન કરીને આરતી કરો.

4. ચંદ્રના આશીર્વાદથી ધન, આરોગ્ય અને મનની શાંતિ મળે છે.

🧘 શરદ પૂનમની આધ્યાત્મિક શક્તિ

આ રાત્રે બ્રહ્માંડની ઊર્જા સૌથી વધુ સક્રિય હોય છે. ચંદ્રકિરણો મનના ચેતન પર સીધી અસર કરે છે, જેનાથી ધ્યાન અને જાગૃતિની સ્થિતિ વધે છે.

યોગ અને ધ્યાનમાં વિશ્વાસ રાખનારા માટે આ રાત સૌથી અનુકૂળ માનવામાં આવે છે.
ઘણા સંતો, સાધકો અને તપસ્વીઓ આ રાત્રે ધ્યાનમાં લીન રહી “ચંદ્ર તત્વ”ની ઉર્જા ગ્રહણ કરે છે.

🌼 શરદ પૂનમના દિવસે કરવાના શુભ કાર્યો

✅ લક્ષ્મી પૂજન અને ભજન-કીર્તન
✅ ચંદ્રદર્શન અને ખીરનું નૈવેદ્ય
✅ જરૂરિયાતમંદોને દાન-સેવાકાર્ય
✅ પરિવાર સાથે જાગરણ અને સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમ
✅ બાળકોને ચંદ્રની ચાંદનીમાં રમવા દેવી (માન્યતા છે કે તે આરોગ્યદાયક છે)

🚫 શરદ પૂનમના દિવસે ન કરવાના કાર્યો

❌ ગુસ્સો કે કલહ ન કરવો
❌ માંસાહાર કે નશીલા પદાર્થો ન લેવાના
❌ રાત્રે સૂઈ જવું — દેવી લક્ષ્મીનો આશીર્વાદ ચૂકી શકાય
❌ ચંદ્રને અપશબ્દ કે અવગણના કરવી

🌕 સમાપન : ચંદ્રપ્રકાશમાં ભીની ખીર અને લક્ષ્મીનો આશીર્વાદ

શરદ પૂનમની રાત તે રાત છે, જ્યાં પ્રકૃતિ, આરોગ્ય અને આધ્યાત્મિકતા ત્રણેય તત્વો એકસાથે મેળ ખાતા હોય છે.
જ્યારે ચંદ્રમા પોતાના તેજથી આકાશ ઝળહળાવે છે અને ચાંદનીમાં ચમકતી ખીરનો વાસણ થોડી ઠંડી પવનમાં હળવા ઝૂલતો હોય છે — એ ક્ષણ માત્ર ધાર્મિક નહીં, દૈવી અનુભૂતિ બની જાય છે.

જે ઘરોએ આ દિવસે લક્ષ્મી પૂજન, ચંદ્રદર્શન અને ખીરની વિધિ શ્રદ્ધાપૂર્વક કરે છે, તે ઘરોમાં આખું વર્ષ સુખ-શાંતિ અને સમૃદ્ધિનું વાસ રહે છે.

અટલેકે, આ શરદ પૂનમની પવિત્ર રાત્રે તમે પણ તમારા ઘરનાં આંગણે ખીર રાખો, ચંદ્રના આશીર્વાદ મેળવો અને દેવી લક્ષ્મીને આમંત્રો —

“મા લક્ષ્મી, આપના ચંદ્રકિરણો જેમ મારું જીવન પણ તેજથી ભરી દો.”

Author: samay sandesh