શહેરા તાલુકાની અણીયાદ અને કવાલી હાઇસ્કુલમાં બાળ વિવાહ મુક્ત ભારત અભિયાનઃ જિલ્લા બાળ સુરક્ષા એકમ દ્વારા વ્યાપક જાગૃતિ કાર્યક્રમ, વિદ્યાર્થીઓને કાયદા, હક્ક અને સુરક્ષા અંગે વિસ્તૃત માર્ગદર્શન.

શહેરા તાલુકાના ગ્રામ્ય વિસ્તારમાં બાળ લગ્ન જેવી સામાજિક કુપ્રથા સામે જનજાગૃતિ ફેલાવવાના હેતુથી પંચમહાલ જિલ્લા બાળ સુરક્ષા એકમ કચેરી દ્વારા એક મહત્વપૂર્ણ અને વ્યાપક જાગૃતિ અભિયાનનો આરંભ કરવામાં આવ્યો છે. આ અંતર્ગત અણીયાદ હાઇસ્કુલ અને કવાલી હાઇસ્કુલમાં વિગતવાર જાગૃતિ સત્રો યોજાયા હતાં. આ કાર્યક્રમનો હેતુ માત્ર બાળ લગ્નના કાનૂની પાસાઓ સમજાવવાનો જ નહીં પરંતુ બાળકોમાં સ્વરક્ષણ, શિક્ષણનું મહત્વ અને ચાઈલ્ડ હેલ્પલાઇન જેવી સેવાઓ વિશે પણ જાગૃતિ લાવવાનો હતો.

બાળ વિવાહ મુક્ત ભારત અભિયાનનો ભાગ તરીકે મહત્વપૂર્ણ સત્રો

કേന്ദ്ര સરકાર દ્વારા ચલાવવામાં આવી રહેલા બાળ વિવાહ મુક્ત ભારત અભિયાનના પ્રસાર-પ્રસાર હેઠળ જિલ્લાભરમાં આવા કાર્યક્રમોનું આયોજન કરવામાં આવી રહ્યું છે. સમાજને સંવેદનશીલ બનાવવા, બાળકોને તેમના અધિકારો વિશે માહિતગાર કરવા અને બાળ લગ્ન જેવી ગેરકાયદેસર પ્રવૃત્તિઓને સંપૂર્ણપણે ખતમ કરવાની મૌલિક દિશામાં આ કાર્યક્રમો મહત્વની ભૂમિકા ભજવે છે. અણીયાદ અને કવાલી હાઇસ્કુલમાં યોજાયેલા કાર્યક્રમોમાં વિદ્યાર્થીઓ, શિક્ષકો, શાળા સ્ટાફ અને સ્થાનિક પ્રતિનિધિઓએ ઉત્સાહભેર ભાગ લીધો હતો.

બાળ લગ્ન પ્રતિબંધક અધિનિયમ 2006 વિશે કાનૂની માર્ગદર્શન

જિલ્લા બાળ સુરક્ષા એકમના સુરક્ષા અધિકારી શ્રી રાજેશભાઈ પગીએ વિદ્યાર્થીઓને બાળ લગ્ન પ્રતિબંધક અધિનિયમ 2006 વિશે વિગતવાર સમજણ આપી. તેમણે જણાવ્યું કે કાયદાની દૃષ્ટિએ બાળકાના માટે કન્યાની ન્યૂનતમ વય 18 વર્ષ અને વરરાજાની વય 21 વર્ષ નક્કી કરવામાં આવી છે. આ કાયદાનો ભંગ કરવા બદલ કઠોર સજાની જોગવાઇ છે.

તેમણે સ્પષ્ટ શબ્દોમાં જણાવ્યું કે—

• બાળકાને લગ્ન કરાવનાર વ્યક્તિ,

• બાળકોના લગ્નને પ્રોત્સાહન આપનાર પરિવારજનો,

• અથવા આવા લગ્નનું આયોજન કરનાર કોઈપણ વ્યક્તિ
  ને બે વર્ષની સજા અને સાથે એક લાખ રૂપિયા દંડનો કાયદો કરવામાં આવી શકે છે.

આ માહિતી બાળકો માટે અત્યંત મહત્વપૂર્ણ છે કારણ કે ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં ઘણી વાર અજ્ઞાનતાના કારણે બાળ લગ્ન જેવી ઘટનાઓ સર્જાય છે.

ચાઈલ્ડ હેલ્પલાઇન 1098 વિશે જાગૃતિ

કાર્યક્રમમાં ચાઈલ્ડ હેલ્પલાઇન 1098ની પ્રતિનિધિ અંજનાબેન બામણીયાએ વિદ્યાર્થીઓને હેલ્પલાઇન કેવી રીતે કાર્ય કરે છે, બાળકો કેવા સંજોગોમાં તેની મદદ લઈ શકે અને તેની ગૌપ્યતા કેવી રીતે જાળવી રાખવામાં આવે છે તે બાબત વિશે સમજાવ્યું.

તેમણે વિદ્યાર્થીઓને વાસ્તવિક ઉદાહરણો દ્વારા સમજાવ્યું કે—

• જો કોઈ બાળક પર શોષણ થાય,

• તેને શિક્ષણમાં અવરોધ આવે,

• ઘરમાં કે સમાજમાં કોઈ ખતરાની સ્થિતિ હોય,

• અથવા બાળ લગ્ન જેવી ઘટના નજરે ચડે,

તો 1098 હેલ્પલાઇન પર ફોન કરીને તરત મદદ મેળવી શકાય છે.

આ માહિતી વિદ્યાર્થીઓને ભવિષ્યમાં તેમની સુરક્ષા અને અન્ય બાળકોની સુરક્ષા માટે અત્યંત ઉપયોગી સાબિત થાય છે.

સામાજિક કાર્યકર દ્વારા યોજનાઓ અને હક્કોની સમજણ

જિલ્લા બાળ સુરક્ષા એકમ સાથે જોડાયેલા સામાજિક કાર્યકર શ્રીમતી અવનીબેન ડામોરએ વિદ્યાર્થીઓને વિવિધ સરકારી યોજનાઓની માહિતી આપી, જેમ કે—

• કન્યા કેળવણી યોજના

• મધ્યાહન ભોજન યોજના

• સ્કોલરશિપ યોજના

• બાળકાઓના શિક્ષણ અને આરોગ્ય માટેની કલ્યાણકારી યોજનાઓ

તેમણે ખાસ કરીને શિક્ષણનું મહત્વ અને બાળ લગ્નથી થતી સામાજિક, શારીરિક તથા માનસિક હાનિ વિશે સરળ ભાષામાં સમજાવ્યું.

અવનીબેનએ વિદ્યાર્થીઓને સમજાવ્યું કે બાળ લગ્ન માત્ર શિક્ષણની પ્રગતિને અટકાવે છે નહિ પરંતુ બાળકીના આરોગ્ય ઉપર ગંભીર અસર કરે છે અને સમગ્ર સમાજના વિકાસ માટે અવરોધ બને છે.

વિદ્યાર્થીઓમાં ઉત્સાહ અને સક્રિય પ્રતિસાદ

કાર્યક્રમ દરમિયાન વિદ્યાર્થીઓએ અનેક પ્રશ્નો પૂછ્યા. જેમ કે—

• કોઈ બાળ લગ્નની ઘટનાની જાણ થાય તો શું કરવું?

• 1098 પર ફોન કરતાં ઓળખ છુપાવવામાં આવે છે?

• જો માતા–પિતા જ લગ્ન કરવા દબાણ કરે તો શું પગલાં લઈ શકાય?

જિલ્લા બાળ સુરક્ષા એકમના અધિકારીઓએ તમામ પ્રશ્નોના સ્પષ્ટ જવાબ આપ્યા. આ સત્રોમાંથી સ્પષ્ટ જણાયું કે વિદ્યાર્થીઓમાં જાગૃતિ તથા આત્મવિશ્વાસ વધ્યો છે.

બાળ વિવાહ મુક્ત ભારત માટે શપથ ગ્રહણ

કાર્યક્રમના અંતે તમામ વિદ્યાર્થીઓ, શિક્ષકો અને અધિકારીઓએ એકસુરે બાળ વિવાહ મુક્ત સમાજ બનાવવા માટે શપથ લેવડાવ્યો. આ શપથના શબ્દોમાં સમાજમાં થતા બાળ લગ્નનો વિરોધ કરવાની તથા પોતાના ગામ–પરિસરમાં આવી કોઈ ઘટના થાય તો તેની જાણ કરવાની પ્રતિબદ્ધતા વ્યક્ત કરાઈ હતી.

સામુહિક પ્રયાસોથી પરિવર્તનની દિશામાં આગળ વધતી પહેલ

જિલ્લા બાળ સુરક્ષા એકમ દ્વારા ચલાવવામાં આવેલ આ અભિયાન માત્ર એક દિવસનો કાર્યક્રમ નથી, પરંતુ સમાજને પરિવર્તન તરફ દોરી જતી લાંબા ગાળાની પ્રક્રિયા છે. બાળ લગ્ન જેવી વિધ્વંસક પ્રથા સામે સમાજના દરેક વર્ગને મળીને કામ કરવાની જરૂર છે. શાળાઓમાં યોજાતા આવા કાર્યક્રમો બાળકોમાં જાગૃતિ લાવે છે, જે ભવિષ્યના ભારત માટે મજબૂત પાયો તરીકે કાર્ય કરશે.

નિષ્કર્ષ

અણીયાદ અને કવાલી હાઇસ્કુલમાં યોજાયેલા આ જાગૃતિ કાર્યક્રમોએ વિદ્યાર્થીઓમાં બાળ લગ્ન પ્રત્યેની જાગૃતિ, કાયદાની સમજ અને આત્મવિશ્વાસમાં વધારો કર્યો છે. જિલ્લા બાળ સુરક્ષા એકમ કચેરીની પહેલ પ્રશંસનીય છે અને भविष्यમાં આવા કાર્યક્રમો શહેરા તાલુકા તેમજ સમગ્ર પંચમહાલ જિલ્લામાં વધુ પ્રમાણમાં યોજાઈ તે માટે સર્વત્ર માંગ ઉઠી રહી છે.

Author: samay sandesh