સંચાર સાથી એપ પર ચર્ચાનો તોફાન શમ્યું.

ટેલિકોમ મંત્રી જ્યોતિરાદિત્ય સિંધિયાની સ્પષ્ટતા બાદ વિવાદને વિરામ, એપ ડિલીટ કરવાનો વિકલ્પ ગ્રાહકો માટે મુક્ત

દેશની ટેલિકોમ યુઝર સુરક્ષા વ્યવસ્થાને મજબૂત બનાવવા માટે સરકાર દ્વારા તૈયાર કરવામાં આવેલી ‘સંચાર સાથી એપ’ છેલ્લા કેટલાક દિવસોથી દેશની રાજનીતિ, ટેક સર્કલ અને જનસમાજમાં સતત ચર્ચાનો વિષય બની રહી છે. સ્માર્ટફોન ઉત્પાદકોને તમામ નવા ફોનમાં આ એપ પ્રી-ઇન્સ્ટોલ કરવા ફરજીયાત બનાવવામાં આવે છે એવી અફવાઓ અને ખોટી સમજણના કારણે વિપક્ષે સરકાર પર જાસૂસીના આક્ષેપો કર્યા, ટેક નિષ્ણાતોએ વપરાશકર્તા ગોપનીયતાની ચિંતા વ્યક્ત કરી અને સામાન્ય લોકોમાં પણ પ્રશ્નો ઉઠવા લાગ્યા.

પરંતુ આ સમગ્ર વિવાદલહેર વચ્ચે ટેલિકોમ મંત્રી જ્યોતિરાદિત્ય સિંધિયાએ સ્પષ્ટ અને વિગતવાર નિવેદન આપતાં સ્થિતિ સ્પષ્ટ થઈ ગઈ છે. તેમણે કહ્યું કે—

“સંચાર સાથી એક જનસહભાગિતાનું સાધન છે, ફરજિયાત એપ નહીં. લોકો ઇચ્છે તો તેનો ઉપયોગ કરે, નહિ ઇચ્છે તો એપ ડિલીટ કરી શકે. સરકાર કોઈની જાસૂસી કરતી નથી.”

આ નિવેદન સાથે જ આ મુદ્દે મંડાયેલું ઘેરું ધુમ્મસ દૂર થયું છે. ચાલો, હવે સમગ્ર પ્રકરણને વિગતે જાણી લઈએ.

સંચાર સાથી એપ વિવાદ શું હતો?

કેટલાક મીડિયા અહેવાલો મુજબ સરકારે તમામ સ્માર્ટફોન ઉત્પાદકો— જેમ કે Apple, Samsung, Xiaomi, Vivo, Motorola, Oppo—ને નવા ફોનમાં સંચાર સાથી એપ પ્રી-ઇન્સ્ટોલ કરવાનું ફરજિયાત બનાવ્યું હોવાનો દાવો કર્યો હતો.
આથી લોકોમાં એ છાપ ઊભી થઈ કે સરકાર દરેક સ્માર્ટફોનમાં પોતાની એપ ઠૂસવા માગે છે, જેના દ્વારા ફોન ડેટા અને કોલ મોનિટર થશે.

વિવાદ પછીની મુખ્ય ચિંતાઓ :

• શું એપ મારફતે સરકાર કોલ/મેસેજ સાંભળી શકે?

• શું એપ ડિલીટ ન કરી શકાય તેવું હશે?

• યુઝરનો ડેટા ક્યાં સંગ્રહિત થશે?

• એપલ જેવા બ્રાન્ડની ગ્લોબલ નીતિ સાથે આ કેવી રીતે સુસંગત રહેશે?

• શું આ નિર્ણયથી લોકોની ગોપનીયતા જોખમમાં મૂકાઈ શકે?

આ પ્રશ્નો સોશિયલ મીડિયા અને ટેક સર્કલમાં તોફાની ચર્ચા બની ગયા.

ટેલિકોમ મંત્રી જ્યોતિરાદિત્ય સિંધિયાની સ્પષ્ટતા : “એપ ફરજિયાત નથી, જાસૂસી તો શક્ય જ નથી”

સંચાર સાથી એપ અંગે સંસદ સુધી હંગામો પહોંચતા ટેલિકોમ મંત્રી સિંધિયાએ વિશદ જવાબ આપ્યો.

તેમણે કહ્યું:

• એપ ડાઉનલોડ ફરજિયાત નથી.

• પ્રી-ઇન્સ્ટોલ થયેલી એપને પણ યુઝર ઇચ્છે તો ડિલીટ કરી શકે.

• કોલ મોનિટરિંગ અથવા વ્યક્તિગત જાસૂસી એપમાં કોઈ પણ રીતે શક્ય નથી.

• આ એપનો હેતુ માત્ર લોકોની મદદ કરવાનો છે, વૈકલ્પિક સેવા છે.

સિંધિયાએ વધુ ઉમેર્યું:

“દેશના નાગરિકોને ટેલિકોમ ફ્રોડથી બચાવવાનો આ પ્રયાસ છે. આજ સુધી 20 કરોડથી વધુ લોકોએ તેનો ઉપયોગ કર્યો છે. સંચાર સાથીને કારણે અઢી કરોડથી વધુ નકલી મોબાઇલ કનેક્શન બંધ થયાં છે અને 20 લાખથી વધુ ખોવાયેલા ફોન શોધી કાઢવામાં આવ્યા છે.”

આ આંકડા દર્શાવે છે કે એપ લોકોની સુરક્ષા તરફ એક અસરકારક પગલું સાબિત થઈ રહી છે.

સંચાર સાથી એપ શું છે અને કેમ બનાવી?

સરકારે આ એપ જાન્યુઆરી 2025માં લોન્ચ કરી હતી. વધતા જઈ રહેલા સાયબર ફ્રોડ, નકલી સિમ કનેક્શન, ખોવાયેલા મોબાઇલ, અને ફોન ચોરીને કાબૂમાં લેવા માટે તેને વિકસાવવામાં આવી હતી.

એપની મુખ્ય સુવિધાઓ :

✔ 1. તમારા તમામ મોબાઇલ કનેક્શન તપાસો

એક જ આધાર કાર્ડ પર કેટલા મોબાઇલ નંબર ચાલી રહ્યા છે તે સરળતાથી તપાસી શકાય છે.

✔ 2. નકલી IMEI તપાસવાની સુવિધા

મોબાઇલ ફોન અસલી છે કે નકલી, IMEI ડુપ્લિકેટ છે કે નહીં— તે ચકાસી શકાય.

✔ 3. ફોન ચોરી કે ગુમ થાય તો તરત બ્લોક કરો

એપ દ્વારા ખોવાયેલ/ચોરાયેલ ફોનને નેટવર્ક પરથી તાત્કાલિક બ્લોક કરી શકાય છે.

✔ 4. શંકાસ્પદ કોલ, છેતરપિંડીની ફરિયાદ નોંધાવો

વોટ્સએપ-સિમ ફ્રોડ, UPI છેતરપિંડી, શંકાસ્પદ SMS, ફેક લિંક્સ— બધું રિપોર્ટ કરવાની સુવિધા છે.

✔ 5. રાષ્ટ્રીય ડેટાબેઝ સાથે કનેક્ટેડ

આ એપ સીધા સેન્ટ્રલ એક્વિપમેન્ટ આઈડેન્ટિટી રજિસ્ટર (CEIR) સાથે જોડાયેલી છે, જેથી ચોરાયેલા ઉપકરણોને ટ્રેસ કરવા સરળ બને છે.

એપના વાસ્તવિક પરિણામો : માહિતીપ્રદ આંકડા

સરકાર દ્વારા જાહેર આંકડા મુજબ, 2025 સુધી આ એપ દ્વારા—

• 37.28 લાખ ચોરાયેલા અથવા ખોવાયેલા મોબાઇલ ઉપકરણોને અવરોધિત કરાયા.

• 22.76 લાખ મોબાઇલ શોધી કાઢીને માલિકોને પરત અપાયા.

• અઢી કરોડ નકલી mobile કનેક્શન બંધ કરાયા.

• 1.5 કરોડ મોબાઇલ વપરાશકર્તાઓએ એપ ડાઉનલોડ કરી.

• 20 કરોડ લોકોએ વેબ પોર્ટલની મદદ લીધી.

આ બતાવે છે કે એપ માત્ર કાગળ પરનો પ્રોજેક્ટ નહીં, પરંતુ વાસ્તવિક જીવનમાં લાખો લોકોને મદદરૂપ સાબિત થઈ રહી છે.

ટેક નિષ્ણાતોની ચિંતા : શું હતી શંકા?

ટેક નિષ્ણાતોએ આ મુદ્દે કેટલીક વાજબી ચિંતાઓ વ્યક્ત કરી:

• એપ પ્રી-ઇન્સ્ટોલ કરવી ફરજિયાત હશે તો ગોપનીયતા પર અસર પડશે

• એપલ જેવા બ્રાન્ડ માટે પ્રી-ઇન્સ્ટોલ નીતિ વિરોધાભાસી

• સિમ બાઈન્ડિંગ ફરજિયાત કરવાથી વપરાશકર્તા ગોપનીયતા અને ટેકનિકલ સમસ્યાઓ ઉભી થશે

• એપના સર્વર પર ડેટા કેવી રીતે હેન્ડલ થાય છે તે અંગે પારદર્શિતાની માંગ

સિંધિયાએ આ શંકાઓને જવાબ આપતાં જણાવ્યું:

“જો તમે એપ નહિ ઇચ્છતા હો, તો તેને ડિલીટ કરી શકો છો. એપ કોઈ પણ ડેટા ચોરી કરવાની ક્ષમતા ધરાવતી નથી, અને કોલ મોનિટરિંગ તો શક્ય જ નથી.”

સિમ બાઈન્ડિંગનો મુદ્દો પણ ચર્ચામાં

સરકારે વોટ્સએપ, ટેલિગ્રામ જેવા મેસેજિંગ પ્લેટફોર્મ માટે સિમ બાઈન્ડિંગ ફરજિયાત કરવાનો વિચાર રજૂ કર્યો છે.

અર્થાત્—

• વપરાશકર્તા તેના ફોનમાં જે નંબરનું સિમ છે, તે જ નંબર મેસેજિંગ એપમાં ઉપયોગ કરી શકશે

• સિમ કાઢી લેવામાં આવે તો મેસેજિંગ એપ નિષ્ક્રિય થઈ જશે

આ વ્યવસ્થા 2026માં અમલમાં આવશે.

ટેક ફોરમ BIFનાં પ્રમુખ રામચંદ્રને આ અંગે જણાવ્યું:

“OS લેવલ પર આ અમલ કરવું ટેકનિકલી મુશ્કેલ છે અને દરેક ઉપકરણ પર આ નિરવાઘ ચાલે તે જરૂરી નથી.”

આ મુદ્દે પણ સરકાર તરફથી વધુ સ્પષ્ટતા કરશે તેવી અપેક્ષા છે.

એપ સામે સરકાર પર જાસૂસીના આક્ષેપ : શું સત્ય છે?

વિપક્ષે કહ્યું કે એપ દ્વારા “સરકાર નાગરિકો પર નજર રાખશે”.

પરંતુ સિંધિયા કહે છે:

• એપ કોઈ ઓળખપત્ર, કોલ રેકોર્ડ, ચેટ, ઓડિયો-વિડિયો ઍક્સેસ નથી લેતી

• એપ ચલાવવામાં આવે કે ન ચલાવવામાં આવે તે સંપૂર્ણપણે વપરાશકર્તાની ઈચ્છા પર આધારિત છે

• એપ ડિલીટ કરી શકાય છે—અને પ્રી-ઇન્સ્ટોલ હોવા છતાં પણ

આથી સ્પષ્ટ થાય છે કે જાસૂસી સંબંધિત આક્ષેપો બિનઆધારિત હતા.

સમગ્ર મુદ્દાનું સારાંશ : હવે શું સ્થિતી છે?

1. સંચાર સાથી એપ ફરજિયાત નથી.

2. પ્રી-ઇન્સ્ટોલ હોય તો પણ યુઝર તેને ડિલીટ કરી શકે છે.

3. એપ કોઈની જાસૂસી કરતી નથી.

4. એપ વપરાશકર્તાના ફોનને સાયબર ફ્રોડ, ચોરી અને નકલી કનેક્શનોથી સુરક્ષિત રાખે છે.

5. આ એપ જનભાગીદારી આધારિત ટેલિકોમ સુરક્ષા પ્લેટફોર્મ છે.

6. સરકાર હવે આ અંગે વધુ પારદર્શિતા લાવવાની દિશામાં કામ કરી રહી છે.

નિષ્ણાતોનું મૂલ્યાંકન : એપનો ઉપયોગ કરવો યોગ્ય કે નહીં?

ટેક નિષ્ણાતો કહે છે:

• જો તમે ફોન ગુમાવવાની ચિંતા ધરાવતા હો, તો એપ ખૂબ ઉપયોગી છે

• ફ્રોડ કૉલ્સ અને નકલી સિમ્સ સામે લડવા માટે એપ વાસ્તવિક મદદરૂપ છે

• એપ કોઈ વધારાની વ્યક્તિગત માહિતી માગતી નથી—આ વિશેષતા ખૂબ મહત્વપૂર્ણ છે

• ઉપયોગ ન કરવો હોય તો એપ ડિલીટ કરવાની today’s ફરજિયાત facility છે— તેથી ગોપનીયતાની ચિંતા નથી

સમાપ્તિ : જનચર્ચા પછી સરકારની સ્પષ્ટતા— હવે શંકાને સ્થાન નહિં

છેલ્લા કેટલાક દિવસોમાં સંચાર સાથી એપને લઈને જે વિવાદ ઊભો થયો હતો, તે હવે મોટાભાગે શમાઇ ગયો છે. સિંધિયાના સ્પષ્ટ નિવેદન અને સરકારી આંકડાઓ દર્શાવે છે કે આ એપનું મુખ્ય ધ્યેય ફોન સુરક્ષા, સાયબર છેતરપિંડી નિવારણ અને જાહેર સહભાગિતા વધારવાનું છે.

હવે વપરાશકર્તાઓ પાસે સંપૂર્ણ સ્વતંત્રતા છે—

• એપ રાખવી કે

• એપ ડિલીટ કરી દેવી

આ નિર્ણય હવે તેમની પસંદગી છે.

દેશે ડિજિટલ સુરક્ષાની દિશામાં એક મહત્વપૂર્ણ પગલું ભર્યું છે—આગળ ચાલીને સરકાર આ વિષયને વધુ પારદર્શિતાથી હાથ ધરશે તેવી અપેક્ષા છે.

Author: samay sandesh