સિદ્ધિદાત્રી માતાનું નવમું સ્વરૂપ અને ગોળના સાત્ત્વિક પ્રયોગનો સંકલ્પ : નવરાત્રિનો સાચો આધ્યાત્મિક અર્થ

૧. પરિચય – નવરાત્રિનો અંતિમ દિવસ અને સિદ્ધિદાત્રી માતાનું મહત્ત્વ

નવરાત્રિનો નવમો દિવસ આધ્યાત્મિક દૃષ્ટિએ અતિ વિશિષ્ટ માનવામાં આવે છે. આ દિવસે માતાજીના સિદ્ધિદાત્રી સ્વરૂપની ઉપાસના કરવામાં આવે છે. “સિદ્ધિ” એટલે સફળતા, પરિપૂર્ણતા અને અધ્યાત્મિક શક્તિઓનો આશિર્વાદ. સિદ્ધિદાત્રી માતા ભક્તોને આધ્યાત્મિક સિદ્ધિઓ પ્રદાન કરે છે. આથી તેમને અષ્ટસિદ્ધિ અને નવનિધિ પ્રદાન કરનાર માતા તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.

આ દિવસ માત્ર ઉપાસના-પૂજા કરવાનો નથી, પરંતુ એમાંથી શક્તિ, સંયમ, શુદ્ધિ અને પરોપકારના ગુણો આપણા જીવનમાં કેવી રીતે ઉતારી શકાય એ ચિંતન કરવાનો દિવસ છે.

૨. નવ શક્તિ સ્વરૂપો અને જીવનમાં તેમનો પ્રયોગ

નવરાત્રિના પ્રથમ આઠ દિવસો દરમિયાન આપણે માતાના આઠ સ્વરૂપોની ઉપાસના કરી:

શૈલપુત્રી – ધૈર્ય અને સ્થિરતા
બ્રહ્મચારિણી – સંયમ અને ત્યાગ
ચંદ્રઘંટા – પ્રેમ અને શૌર્ય
કુષ્માંડા – સર્જનશક્તિ
સ્કંદમાતા – માતૃત્વ અને વાત્સલ્ય
કાત્યાયની – કલ્યાણશક્તિ
કાળરાત્રિ (મહાકાલી) – અહંકારનો સંહાર
મહાગૌરી – તનમનની શુદ્ધિ

આ બધા સ્વરૂપોને માત્ર પૂજવાથી પૂરતું નથી, પરંતુ તેમના ગુણોને આપણા જીવનમાં આત્મસાત્ કરવું જ સાચી ઉપાસના છે. જો કોઈ વ્યક્તિ આ બધાં ગુણોનો સ્વીકાર કરે તો એનાં જીવનમાં પરિવર્તન આવવાનું નિશ્ચિત છે.

૩. સિદ્ધિદાત્રી માતાનું સ્વરૂપ અને પ્રેરણા

માતાજીનું નવમું સ્વરૂપ સિદ્ધિદાત્રી છે. તેઓ ભક્તોને આધ્યાત્મિક સિદ્ધિઓ આપે છે, અને એ સિદ્ધિ માત્ર ચમત્કારિક નથી, પરંતુ જીવનમાં સકારાત્મક પરિવર્તન લાવનારી છે.

સિદ્ધિદાત્રી માતાની ઉપાસના આપણને શીખવે છે કે –

સામાન્ય માનવી પણ શ્રમ, સંકલ્પ અને સંયમથી સિદ્ધિ મેળવી શકે છે.
અધ્યાત્મમાં જાતિ, ધર્મ, ઊંચ-નીચનો કોઈ ભેદ નથી. વાલિયો લૂંટારો વાલ્મીકિ બની શકે છે, નરસિંહ મહેતા સિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરી શકે છે.
જે વ્યક્તિ પોતાના મનને કાબૂમાં રાખે છે, એ ઇચ્છાઓને તાબે રાખી શકશે.

આથી સિદ્ધિદાત્રીની ઉપાસના માત્ર આરતી કે જાપ પૂરતી નથી, પરંતુ જીવનમાં પરિવર્તન માટેનો સંકલ્પ છે.

૪. ચમત્કાર કે શક્તિનો સદુપયોગ?

ઘણા લોકો હિન્દુ ધર્મની કથાઓમાં આવતાં ચમત્કારોને કલ્પના ગણાવે છે. પરંતુ હકીકતમાં એ ચમત્કાર નથી, એ સિદ્ધપુરુષોની શક્તિનો સદુપયોગ છે.

જેમ વૈજ્ઞાનિક પોતાની શોધથી એવા ઉપકરણો બનાવે છે જે અશક્ય લાગતું કાર્ય કરી શકે, તેમ સિદ્ધપુરુષો પણ ચૈતસિક શક્તિનો ઉપયોગ કરીને કલ્યાણકારી કાર્ય કરે છે. એ ચમત્કાર નથી, એ પ્રાપ્ત થયેલી શક્તિનું પરિણામ છે.

આને એક ઉદાહરણથી સમજીએ:
ભોંયતળિયે બેઠેલી વ્યક્તિ દીવાલની પેલે પાર જોઈ શકતી નથી, પરંતુ માળે ચઢેલી વ્યક્તિ સરળતાથી જોઈ શકે છે. આ એનાં સ્થાનથી મળેલી વિશેષ દૃષ્ટિ છે. તદ્દન એ જ રીતે સિદ્ધપુરુષો ઊંચા સ્તરે પહોંચેલા હોવાથી તેમને વિશેષ દૃષ્ટિ મળે છે. સામાન્ય માણસ તેને ચમત્કાર કહે છે.

૫. નવરાત્રિમાં નૈવેદ્યનો અર્થ

નવરાત્રિમાં ઉપવાસ, જાપ, હવન સાથે નૈવેદ્ય પણ અત્યંત મહત્વપૂર્ણ છે.
નૈવેદ્ય એટલે માતાને સાત્ત્વિક ભોજન અર્પણ કરવાનો સંકલ્પ.

હિંસા વિના મેળવેલા ફળો
દૂધથી બનેલા પદાર્થો
ગોળથી બનેલા પ્રસાદ

આવો ભોજન માત્ર તનને નહીં, મનને પણ શક્તિ આપે છે. જેમ બીમારને ગ્લુકોઝ આપવાથી તત્કાળ શક્તિ મળે છે, તેમ ગોળ કે ફળો પણ તાત્કાલિક સ્ફૂર્તિ આપે છે.

૬. ગોળનો મહિમા – ખાંડ કરતા શ્રેષ્ઠ વિકલ્પ

આધુનિક જીવનમાં ખાંડ (શેરડીની સફેદ સાકર)નો પ્રયોગ વધુ થાય છે, પરંતુ આરોગ્યદાયક દૃષ્ટિએ ગોળ વધારે ઉત્તમ છે.

ગોળમાં લોહતત્વ, ખનિજો અને પ્રાકૃતિક પોષક તત્ત્વો છે.
થાકેલા શરીરને તરત શક્તિ આપે છે.
ગોળ સાત્ત્વિક હોવાથી પ્રસાદ માટે યોગ્ય છે.
ગણપતિ અને માતાજીને ગોળનો પ્રસાદ પ્રિય છે.

ખાંડમાં ફક્ત શુદ્ધ કાર્બોહાઇડ્રેટ છે, જયારે ગોળમાં ખાંડના બધા ગુણ સાથે વધારાના પોષક તત્ત્વો પણ છે. આથી નવરાત્રિમાં ખાંડને બદલે ગોળનો પ્રયોગ કરવો શક્તિદાયક સંકલ્પ છે.

૭. ગોળ આધારિત વાનગીઓ અને પ્રસાદ

નવરાત્રિના પાવન પ્રસંગે ગોળથી બનેલી વાનગીઓ અર્પણ કરી શકાય છે:

સુખડી – ઘઉંનો લોટ, તુપ અને ગોળથી બનેલી સાત્ત્વિક મીઠાઈ
માલપૂઆ – ગોળથી મીઠાશ પામેલી તળેલી મીઠાઈ
પૂરણપોળી – ચણાનો દાળનો પૂરણ અને ગોળનું મિશ્રણ
શીરો – રવો, તુપ અને ગોળથી બનતી પરંપરાગત મીઠાઈ

આ પ્રસાદ માત્ર શરીરને શક્તિ આપતા નથી, પરંતુ આધ્યાત્મિક ઊર્જા અને સાત્ત્વિકતા પણ વધારે છે.

૮. સમાજ અને આરોગ્ય માટેનો સંદેશ

નવરાત્રિના પાવન પ્રસંગે આપણે સંકલ્પ કરી શકીએ કે –

ખાંડનો વપરાશ ઓછી કરીને ગોળનો ઉપયોગ વધારીએ.
બાળકોને કેક, ચોકલેટ જેવા ખાંડ આધારિત પદાર્થો ખવડાવવાને બદલે ગોળ આધારિત મીઠાઈઓ તરફ પ્રોત્સાહિત કરીએ.
આરોગ્ય માટે ગોળને રોજિંદા જીવનમાં સામેલ કરીએ.

આથી માત્ર શરીરને પોષણ નહીં, પણ મનને પણ સાત્ત્વિકતા મળશે.