નવી દિલ્હીથી એક મોટો અને ઐતિહાસિક નિર્ણય આવ્યો છે. માર્ગ પરિવહન અને હાઇવે મંત્રાલયે દેશભરમાં વધતા જતા માર્ગ અકસ્માતોને લગતા ચિંતાજનક આંકડાઓ વચ્ચે હવે અત્યંત કડક આદેશો જાહેર કર્યા છે. આ નવી નીતિ માત્ર વાહનચાલકો માટે જ નહીં, પરંતુ રસ્તા બનાવતા કોન્ટ્રાક્ટરો અને ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર કંપનીઓ માટે પણ રમતના નિયમો બદલી નાખશે.
🏗️ કડક નિયમનો આરંભ : “અકસ્માત = જવાબદારી”
મંત્રાલયના તાજેતરના આદેશ અનુસાર, જો રાષ્ટ્રીય ધોરીમાર્ગના કોઈપણ ૫૦૦ મીટર વિસ્તારમાં એક જ વર્ષ દરમિયાન બે કે તેથી વધુ અકસ્માતો થાય, તો તે વિસ્તાર માટે જવાબદાર કોન્ટ્રાક્ટરને ૨૫ લાખ રૂપિયાનું દંડ ભરવું પડશે.
આ ઉપરાંત, જો તે જ સ્થળે બીજા વર્ષે ફરીથી અકસ્માત થાય, તો દંડની રકમ બમણી કરી ૫૦ લાખ રૂપિયા કરવામાં આવશે.
મંત્રાલયે સ્પષ્ટ જણાવ્યું છે કે આ નિયમો હવે બિલ્ડ-ઓપરેટ-ટ્રાન્સફર (BOT) મોડેલ હેઠળ બનેલા તમામ પ્રોજેક્ટ્સ માટે ફરજીયાત છે. એટલે કે, હવે રસ્તો બનાવવો પૂરતું નથી — સલામતી જાળવવી પણ કોન્ટ્રાક્ટરની કાનૂની ફરજ છે.
💬 માર્ગ પરિવહન સચિવ વી. ઉમાશંકરનો સ્પષ્ટ સંદેશ
મંત્રાલયના સચિવ વી. ઉમાશંકરએ કહ્યું,
“અમે હવે એ યુગમાં છીએ જ્યાં રોડ માત્ર બાંધકામ પ્રોજેક્ટ નથી રહ્યો. તે લોકોના જીવ સાથે જોડાયેલો વિષય છે. તેથી જ મંત્રાલયે કોન્ટ્રાક્ટરોને માર્ગ સલામતી, જાળવણી અને ક્રેશ મેનેજમેન્ટ માટે જવાબદાર ઠેરવ્યા છે.”
તેમણે વધુમાં જણાવ્યું કે હાઇવેના કેટલાક વિભાગો એવા છે જ્યાં ભૂતકાળમાં સતત અકસ્માતો થતા રહ્યા છે. હવે તે વિસ્તારોમાં કોન્ટ્રાક્ટરને કારણ ઓળખી ને સુધારાત્મક પગલાં લેવા ફરજિયાત રહેશે. જો તે ન કરે તો દંડ સાથે તેના કોન્ટ્રાક્ટનું રિન્યુઅલ પણ અટકાવી શકાય છે.
🗺️ ૩,૫૦૦ “બ્લેક સ્પોટ” વિસ્તારોની ઓળખ
માર્ગ પરિવહન અને હાઇવે મંત્રાલયે સમગ્ર ભારતમાં ૩,૫૦૦ હાઈવે સેગમેન્ટોની ઓળખ કરી છે જ્યાં અકસ્માતો વારંવાર થાય છે. આ વિસ્તારોને “બ્લેક સ્પોટ” તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
દરેક એવા સ્થળે હવે નવી સિસ્ટમ હેઠળ કોન્ટ્રાક્ટરને નિયમિત સર્વેક્ષણ અને મોનિટરિંગ કરવું પડશે. જો ત્યાં પાણી ભરાવાની સમસ્યા, રોડ માર્કિંગની ઉણપ, વળાંક પર સાઇનેજનો અભાવ કે લાઈટીંગની ખામી જેવા કારણો મળે, તો કોન્ટ્રાક્ટરને તરત સુધારણા કરવી પડશે.
🧱 BOT અને HAM મોડલમાં મોટો ફેરફાર
મંત્રાલયે સ્પષ્ટ કર્યું છે કે આ નિયમો ખાસ કરીને બિલ્ડ-ઓપરેટ-ટ્રાન્સફર (BOT) અને હાઇબ્રિડ એન્યુઇટી મોડેલ (HAM) પ્રોજેક્ટ્સ માટે લાગુ થશે.
હવે કોન્ટ્રાક્ટરોને ફક્ત રસ્તો બનાવીને હસ્તાંતર કરવાનો અધિકાર નહીં રહે. તેમને ૧૫ થી ૨૦ વર્ષ સુધીની જાળવણી અને સલામતીની જવાબદારી પણ લેવી પડશે.
તે ઉપરાંત, એન્જિનિયરિંગ પ્રોક્યોરમેન્ટ એન્ડ કન્સ્ટ્રક્શન (EPC) મોડેલ હેઠળ બનેલા રસ્તાઓ માટે પણ સલામતી ધોરણો વધુ કડક બનાવવામાં આવ્યા છે. હવે દરેક નવો માર્ગ ડિઝાઇન “સેફ્ટી ઓડિટ” પાસ કર્યા બાદ જ મંજૂર થશે.
🚗 માર્ગ અકસ્માતોના ચોંકાવનારા આંકડા
દર વર્ષે ભારતમાં લગભગ ૧.૫ લાખથી વધુ લોકો માર્ગ અકસ્માતોમાં જીવ ગુમાવે છે. તેમાંથી મોટો ભાગ રાષ્ટ્રીય ધોરીમાર્ગો પર થાય છે, જ્યાં વાહન ઝડપ વધુ હોય છે.
સરકારી આંકડા મુજબ, દર ૪ મિનિટે એક વ્યક્તિ અકસ્માતમાં મૃત્યુ પામે છે, અને મુખ્ય કારણોમાં ગડબડિયું રોડ ડિઝાઇન, અયોગ્ય વળાંક, ખરાબ લાઈટીંગ, પાણી ભરાવા અને સુરક્ષા બેરિયરનો અભાવ સામેલ છે.
આને ધ્યાનમાં રાખીને જ મંત્રાલયે કહ્યું છે કે “હવે દરેક અકસ્માત માટે કોઈ ને કોઈ જવાબદાર રહેશે.”
⚙️ સલામતી માપદંડો : કોન્ટ્રાક્ટરો માટે નવો કોડ ઓફ કન્ડક્ટ
નવા માર્ગદર્શનમાં કોન્ટ્રાક્ટરોને નીચે મુજબની બાબતોનું પાલન ફરજીયાત કરાયું છે:
-
રોડ સેફ્ટી ઓડિટ દર છ મહિને કરાવવી પડશે.
-
દરેક બ્લેક સ્પોટ પર સુરક્ષા બેરિયર, લાઈટીંગ અને ચેતવણી સાઇનબોર્ડ અનિવાર્ય રહેશે.
-
વરસાદી ઋતુ દરમિયાન પાણી ન ભરાય તેની ખાતરી કરવી.
-
વળાંક અને ચડાણ પર “ક્રેશ મેનેજમેન્ટ પ્લાન” તૈયાર રાખવો.
-
અકસ્માત થાય તો ૨૪ કલાકમાં કારણનો રિપોર્ટ રજૂ કરવો.
જો આ નિયમોનું ઉલ્લંઘન થાય, તો માત્ર દંડ નહીં પણ કોન્ટ્રાક્ટરની કંપનીને ભવિષ્યના પ્રોજેક્ટમાંથી બ્લેકલિસ્ટ પણ કરવામાં આવશે.
🏥 કેશલેસ ટ્રીટમેન્ટ સ્કીમ : સરકારનો માનવીય પહેલ
માત્ર દંડ અને નિયમ પૂરતા નથી — તે સમજતા સરકારએ હવે અકસ્માત પીડિતો માટે કેશલેસ ટ્રીટમેન્ટ સ્કીમ પણ અમલમાં મૂકી છે.
આ યોજના મુજબ, અકસ્માતમાં ઘાયલ થયેલા કોઈપણ વ્યક્તિને નજીકના હોસ્પિટલમાં પ્રથમ સાત દિવસ સુધી રૂ. ૧.૫ લાખ સુધીની મફત સારવાર મળશે.
આ યોજના શરૂઆતમાં ઝારખંડ અને અન્ય છ રાજ્યોમાં પાયલોટ પ્રોજેક્ટ તરીકે શરૂ કરવામાં આવી હતી અને હવે આખા દેશમાં લાગુ કરવામાં આવશે.
આ પહેલનો હેતુ એ છે કે “અકસ્માત બાદ પ્રથમ કલાક” — જેને ગોલ્ડન અવર કહેવામાં આવે છે — દરમિયાન યોગ્ય સારવાર ન મળવાના કારણે થતી મૃત્યુદર ઘટાડવી.
👷♂️ કોન્ટ્રાક્ટરોની જવાબદારી : “માત્ર નફો નહીં, સુરક્ષા પણ”
મંત્રાલયે સ્પષ્ટ શબ્દોમાં જણાવ્યું કે હવે કોઈ કોન્ટ્રાક્ટર ફક્ત નફો કમાવા માટે પ્રોજેક્ટ નહીં લઈ શકે.
રોડ બાંધકામ એ લોકજીવન સાથે જોડાયેલું કાર્ય છે, અને તેમાં ઉદાસીનતા કે ભૂલને હવે સહન કરવામાં આવશે નહીં.
સચિવ ઉમાશંકરે જણાવ્યું,
“જો રસ્તા પર પાણી ભરાય છે, જો વળાંક જોખમી છે, જો લાઈટીંગ કામ નથી કરતું — તો તે અકસ્માત કુદરતી નહીં, માનવસર્જિત છે. અને તેનો જવાબદાર કોન્ટ્રાક્ટર ગણાશે.”
📉 અપેક્ષિત પરિણામ : અકસ્માતોમાં ૩૦% ઘટાડાનો લક્ષ્ય
આ નીતિના અમલથી મંત્રાલયનું લક્ષ્ય આગામી ત્રણ વર્ષમાં માર્ગ અકસ્માતોમાં ઓછામાં ઓછો ૩૦ ટકા ઘટાડો કરવાનો છે.
દરેક રાજ્યના પોલીસ વિભાગ અને રોડ સેફ્ટી ઓથોરિટીને પણ આ નીતિ અમલ માટે સાથે જોડવામાં આવી છે. અકસ્માતના દરેક કેસની માહિતી હવે “નેશનલ રોડ સેફ્ટી પોર્ટલ” પર અપલોડ કરવામાં આવશે.
🧭 નિષ્કર્ષ : સુરક્ષિત હાઇવે તરફ એક મોટું પગલું
ભારતના ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર વિકાસમાં આ નિર્ણય એક ઐતિહાસિક વળાંક સમાન છે. અત્યાર સુધી “રસ્તો બન્યો એટલે કામ પૂરું” એ માનસિકતા હતી. હવે તે બદલાઈ રહી છે — “રસ્તો સલામત રહે ત્યાં સુધી જવાબદારી ચાલુ.”
આ નીતિ માત્ર કોન્ટ્રાક્ટરોને જવાબદાર બનાવશે નહિ, પણ દેશના લાખો મુસાફરો માટે સુરક્ષાનું નવું કવચ સાબિત થશે.
🛣️ “રસ્તા માત્ર મુસાફરી માટે નહીં, જીવનની સુરક્ષા માટે બને છે — હવે હાઈવે પર ભ્રષ્ટાચાર નહીં, જવાબદારી દેખાશે.” 🇮🇳
