ગુજરાત રાજ્યમાં શિક્ષણ વ્યવસ્થા હંમેશા બદલાતી પરિસ્થિતિઓ અનુસાર સમયસર ફેરફાર કરતી રહી છે. ક્યારે ગરમીની તીવ્રતા, તો ક્યારે કોઈ વિશેષ સરકારી કાર્યક્રમ કે ચૂંટણીની વ્યસ્તતા, શાળાઓના સમયમાં જરૂરી ફેરફારો કરવામાં આવે છે. આ જ શ્રેણીમાં એક મહત્વપૂર્ણ જાહેરાત બહાર પડી છે કે 16 સપ્ટેમ્બરથી રાજ્યભરની તમામ પ્રાથમિક તથા માધ્યમિક શાળાઓમાં વિદ્યાર્થીઓ માટે માત્ર 3 કલાક જ શિક્ષણ આપવામાં આવશે.
આ સમાચાર વિદ્યાર્થીઓમાં ઉત્સાહ જગાવનારા તો છે જ, પરંતુ વાલીઓ અને શિક્ષકોમાં ચર્ચાનો વિષય પણ બની ગયા છે. “અચાનક શાળાના સમયમાં ઘટાડો કેમ? માત્ર ત્રણ કલાકમાં અભ્યાસ કેવી રીતે સંભવશે?” જેવા અનેક પ્રશ્નો સૌના મનમાં ઉદ્ભવ્યા છે. આ લેખમાં આપણે આ નિર્ણય પાછળનાં કારણો, તેનો ઈતિહાસ, પ્રભાવ, ફાયદા-ગેરફાયદા અને ભવિષ્યમાં શિક્ષણની દિશા વિશે વિસ્તૃત વિશ્લેષણ કરીશું.
ફેરફાર પાછળના મુખ્ય કારણો
ગુજરાત સરકારે શાળા સમયને માત્ર 3 કલાક સુધી મર્યાદિત કરવાનો નિર્ણય અનેક કારણોને લીધે કર્યો છેઃ
-
ઉનાળાની ગરમી અને આબોહવાની પરિસ્થિતિ
સપ્ટેમ્બર મહિનામાં ગુજરાતના અનેક વિસ્તારોમાં હજુ પણ ઉનાળાની કડક ગરમીનો અનુભવ થાય છે. મધ્યાહ્ન બાદનું તાપમાન વિદ્યાર્થીઓના આરોગ્ય માટે હાનિકારક બની શકે છે. બાળકોને ડિહાઈડ્રેશન, થાક, માથાનો દુખાવો જેવી સમસ્યાઓ ન થાય તે માટે સમય ઘટાડવામાં આવ્યો છે. -
વિશેષ કાર્યક્રમોનું આયોજન
અનેકવાર રાજ્ય સ્તરે કેન્દ્રીય સરકારના પ્રોજેક્ટ, ચૂંટણીની કામગીરી કે રાષ્ટ્રીય કાર્યક્રમોને કારણે શાળાઓના સમયમાં ફેરફાર કરવો જરૂરી બની જાય છે. સપ્ટેમ્બર મહિનો પણ કેટલાક સરકારી કાર્યક્રમોથી ભરેલો હોય છે, જેને ધ્યાનમાં રાખીને શિક્ષણ વિભાગે આ નિર્ણય કર્યો છે. -
વિદ્યાર્થીઓ પર અભ્યાસનો દબાણ ઓછો કરવા માટે
કોરોના પછીના સમયમાં બાળકો પર માનસિક દબાણ વધ્યું છે. સરકાર છેલ્લા કેટલાક વર્ષોથી શિક્ષણમાં “સ્ટ્રેસ-ફ્રી લર્નિંગ”ની દિશામાં કામ કરી રહી છે. ત્રણ કલાકનો સમય રાખવાથી બાળકોને મર્યાદિત સમયગાળા દરમ્યાન પ્રભાવશાળી શિક્ષણ આપવામાં આવી શકે છે.
શાળાના સમયમાં કઈ રીતે થશે ફેરફાર?
-
સવારે 7:30થી 10:30 કે પછી 8:00થી 11:00 સુધી શાળા ચાલશે (વિસ્તાર અને શાળાની સુવિધા પ્રમાણે).
-
ત્રણ કલાક દરમ્યાન મુખ્યત્વે ગણિત, વિજ્ઞાન, ભાષા જેવા કોર વિષયો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવશે.
-
સહ-શૈક્ષણિક પ્રવૃત્તિઓ, રમતગમત કે સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમો માટે ખાસ અલગ દિવસ રાખવામાં આવશે.
-
શિક્ષકોને બાકીના સમયમાં પ્રશાસકીય કાર્ય કે તાલીમ કાર્યક્રમોમાં સામેલ થવાનું રહેશે.
વિદ્યાર્થીઓ અને વાલીઓની પ્રતિક્રિયા
આ નિર્ણય સામે વિવિધ પ્રતિક્રિયાઓ જોવા મળી રહી છેઃ
-
વિદ્યાર્થીઓમાં ખુશી
ઘણા વિદ્યાર્થીઓ ખુશ છે કે હવે તેમને શાળા ઓછી વાર જવું પડશે. ત્રણ કલાકમાં અભ્યાસ થયા પછી બાકીના સમયે તેઓ રમતમાં, હોબીમાં કે ઘરે આરામ કરી શકશે. -
વાલીઓની ચિંતા
વાલીઓનો મોટો વર્ગ માને છે કે માત્ર ત્રણ કલાકમાં પૂરતું શિક્ષણ શક્ય નથી. “બાળકોના ભવિષ્ય સાથે સમાધાન થઈ રહ્યું છે” તેવી ચિંતા ઘણા વાલીઓ વ્યક્ત કરી રહ્યા છે. -
શિક્ષકોના મિશ્ર અભિપ્રાયો
શિક્ષકો કહે છે કે ઓછા સમયમાં ગુણવત્તાપૂર્ણ શિક્ષણ આપવું પડકારરૂપ બનશે, પરંતુ સાથે સાથે વિદ્યાર્થીઓ પરનો દબાણ ઓછો થશે તેવો સકારાત્મક પાસો પણ છે.
શિક્ષણજ્ઞોની દ્રષ્ટિએ
શિક્ષણવિદો આ મુદ્દે બે સ્પષ્ટ મત પ્રગટ કરે છેઃ
-
સમય ઓછો, પણ ગુણવત્તા વધુ હોવી જોઈએ
જો શિક્ષકો યોગ્ય રીતે અભ્યાસક્રમને આયોજનબદ્ધ રીતે ભણાવે તો ત્રણ કલાકમાં પણ પ્રભાવશાળી શિક્ષણ શક્ય છે. -
દીર્ઘકાલીન ઉકેલ જરૂરી
માત્ર સમય ઘટાડવાથી શિક્ષણ સમસ્યાઓ હલ નહીં થાય. બાળકોને આધુનિક ટેકનોલોજી આધારિત શિક્ષણ, પ્રેક્ટિકલ લર્નિંગ અને માનસિક વિકાસ પર વધુ ભાર મુકવો જોઈએ.
ફાયદા
-
બાળકો પરનો શારીરિક અને માનસિક દબાણ ઓછો થશે.
-
ગરમી અને આબોહવાની પરિસ્થિતિને ધ્યાનમાં રાખીને બાળકો આરોગ્યપ્રદ રહેશે.
-
શિક્ષકોને પોતાની તૈયારી, રીસર્ચ અને તાલીમ માટે વધારાનો સમય મળશે.
-
બાકીના સમયમાં વિદ્યાર્થીઓ અન્ય કૌશલ્યો વિકસાવી શકશે.
ગેરફાયદા
-
અભ્યાસક્રમ અધૂરો રહી જવાની શક્યતા.
-
પરીક્ષામાં વિદ્યાર્થીઓનું પરિણામ અસરગ્રસ્ત થઈ શકે છે.
-
વાલીઓને બાળકોના અભ્યાસ માટે વધારાનો દબાણ આપવો પડી શકે છે.
-
લાંબા ગાળે શિક્ષણની ગુણવત્તા ઘટવાની ભીતિ.
શિક્ષણનો ભવિષ્ય માર્ગ
ગુજરાત સરકારના આ નિર્ણયથી એક ચર્ચા શરૂ થઈ છે કે શિક્ષણનું ભવિષ્ય માત્ર લાંબા કલાકો સુધી ભણાવવાથી નહીં, પરંતુ ગુણવત્તા આધારિત અભ્યાસક્રમથી જ ઉજ્જવળ થઈ શકે છે.
-
ભવિષ્યમાં ડિજિટલ એજ્યુકેશન, ઈ-લર્નિંગ, સ્માર્ટ ક્લાસરૂમ, કૌશલ્ય આધારિત અભ્યાસક્રમ પર વધુ ભાર મુકવો પડશે.
-
વિદ્યાર્થીઓને “લાઈફ સ્કિલ્સ” અને “ક્રિટિકલ થિંકિંગ” તરફ પ્રોત્સાહન આપવું પડશે.
-
શિક્ષકોને નવીન શિક્ષણ પદ્ધતિઓમાં તાલીમ આપવી આવશ્યક બનશે.
સમાપન
16 સપ્ટેમ્બરથી ગુજરાતની શાળાઓમાં માત્ર 3 કલાક જ શિક્ષણ આપવામાં આવશે તેવો નિર્ણય તાત્કાલિક જરૂરિયાતોને ધ્યાનમાં રાખીને લેવાયો છે. જોકે આ નિર્ણય તાત્કાલિક છે કે ભવિષ્યમાં પણ અપનાવવામાં આવશે તે હજુ સ્પષ્ટ નથી.
એક બાજુ વિદ્યાર્થીઓ ખુશ છે, તો બીજી બાજુ વાલીઓ અને શિક્ષકો ચિંતિત છે. પરંતુ આ નિર્ણય એ બાબતનો સંકેત આપે છે કે ગુજરાત સરકાર પરંપરાગત શિક્ષણ પદ્ધતિમાં ફેરફાર લાવવાની તૈયારીમાં છે. હવે આવનાર સમયમાં શિક્ષણની ગુણવત્તા જાળવીને સમયસર સુધારાઓ કરવું એ જ સાચું શિક્ષણ તંત્રનું ધ્યેય હોવું જોઈએ.
WhatsApp link-
https://chat.whatsapp.com/L18FV1R9B1r42hmCOLc6QL
FACEBOOK LINK –
https://www.facebook.com/SamaySandesh…
Instagram link –
https://t.me/joinchat/g1_gPdcFxtM1NDZl
TELEGRAM LINK –
https://t.me/joinchat/uIljpkLp6VViYjRl
જનતાના અવાજને અમે કરીશુ ઉજાગર…
સંપર્ક કરો. +91 88660 66060
