2025ના નવા નિયમો હેઠળ ભારતીય રેલ્વેની “લોઅર બર્થ રિઝર્વેશન પોલિસી”માં મોટો ફેરફાર — હવે વરિષ્ઠ નાગરિકો, મહિલાઓ અને સામાન્ય મુસાફરોને વધુ સુવિધા

ભારત જેવી વિશાળ ભૂમિમાં રેલ્વે ફક્ત એક પરિવહન સાધન નથી, પરંતુ કરોડો લોકોના દૈનિક જીવનનો અભિન્ન ભાગ છે. વિશ્વની ચોથી સૌથી મોટી રેલ્વે નેટવર્ક ધરાવતા ભારતીય રેલ્વે (Indian Railways) દ્વારા દરરોજ લાખો મુસાફરો એક સ્થાનથી બીજા સ્થાન સુધી મુસાફરી કરે છે. મુસાફરીને વધુ સુવિધાજનક, સુરક્ષિત અને સુલભ બનાવવા માટે ભારતીય રેલ્વે સમયાંતરે નવી નીતિઓ અને નિયમોમાં ફેરફાર કરતી રહે છે. તાજેતરમાં જ જાહેર થયેલા “ભારતીય રેલ્વે લોઅર બર્થ રિઝર્વેશન નિયમો 2025” એવા જ મહત્વપૂર્ણ સુધારાઓમાંથી એક છે.

આ નવી નીતિ ખાસ કરીને વરિષ્ઠ નાગરિકો, મહિલાઓ, ગર્ભવતી મહિલાઓ તેમજ લાંબી મુસાફરી કરતા મુસાફરો માટે રાહતરૂપ બની છે. ચાલો વિગતે જાણીએ કે આ નીતિ શું છે, કોને તેનો લાભ મળશે અને મુસાફરો માટે તેમાં શું નવી સુવિધાઓ ઉમેરાઈ છે.

🚉 ભારતીય રેલ્વે અને મુસાફરીમાં લોઅર બર્થનું મહત્વ

ટ્રેનમાં મુસાફરી કરતા લોકો માટે લોઅર બર્થ એટલે આરામ, સુરક્ષા અને સહેલાઈનું પ્રતિક છે. ખાસ કરીને વરિષ્ઠ નાગરિકો, ગર્ભવતી મહિલાઓ અને નાના બાળકો સાથે મુસાફરી કરતી મહિલાઓ માટે લોઅર બર્થ ખૂબ જ ઉપયોગી રહે છે. ઉપરના બર્થ પર ચઢવા ઉતરવામાં થતી મુશ્કેલીઓ, રાત્રે ઊંઘ દરમિયાન વારંવાર ઉઠવું કે બાથરૂમ માટે જવું જેવી પરિસ્થિતિમાં લોઅર બર્થ જ સૌથી આરામદાયક વિકલ્પ બને છે.

પહેલાં ઘણાં મુસાફરો ફરિયાદ કરતા કે બુકિંગ વખતે “લોઅર બર્થ પ્રેફરન્સ” પસંદ કરવા છતાં તેમને ઘણીવાર અપર અથવા મિડલ બર્થ ફાળવવામાં આવે છે. આ સમસ્યાને દૂર કરવા માટે રેલ્વેએ હવે તેની આરક્ષણ સિસ્ટમમાં નવા નિયમો અમલમાં મૂક્યા છે.

🆕 2025ના નવા લોઅર બર્થ રિઝર્વેશન નિયમો: મુખ્ય ફેરફાર

ભારતીય રેલ્વેએ મુસાફરોને વધુ સહજ રીતે લોઅર બર્થ ફાળવાય તે માટે નીચેના નિયમો અમલમાં મૂક્યા છે:

૧. વરિષ્ઠ નાગરિકો માટે પ્રાથમિકતા

• 45 વર્ષથી વધુ ઉંમરના પુરુષ વરિષ્ઠ નાગરિકો અને 45 વર્ષથી વધુ ઉંમરની મહિલા મુસાફરોને બુકિંગ સમયે આપોઆપ લોઅર બર્થ ફાળવાશે.

• આ ફાળવણી લોઅર બર્થની ઉપલબ્ધતા પર આધારિત રહેશે.

• જો લોઅર બર્થ ઉપલબ્ધ ન હોય, તો ટિકિટ ચેકિંગ સ્ટાફ (TTE) મુસાફરી દરમિયાન ખાલી પડેલી લોઅર બર્થ તેમને ફાળવી શકશે.

૨. ગર્ભવતી મહિલાઓ અને શારીરિક રીતે અશક્ત મુસાફરો માટે વિશેષ જોગવાઈ

• ગર્ભવતી સ્ત્રીઓ માટે રેલ્વેએ ખાસ કોટામાં લોઅર બર્થ રિઝર્વ રાખવાનો નિયમ કર્યો છે.

• તદુપરાંત, દિવ્યાંગ મુસાફરો માટે પણ લોઅર બર્થની વિશેષ વ્યવસ્થા છે.

૩. પરિવાર સાથે મુસાફરી કરનારા વરિષ્ઠ નાગરિકોને સહાયતા

• જો વરિષ્ઠ નાગરિક તેમના પરિવાર સાથે મુસાફરી કરે છે, તો શક્ય હોય ત્યાં સુધી રેલ્વે તેમને એક જ કેબિનમાં અથવા નજીકના બર્થ પર રાખવાનો પ્રયત્ન કરશે.

📱 RailOne સુપર એપ — બુકિંગ વધુ સરળ અને પારદર્શક

2025માં રેલ્વેએ RailOne નામની નવી “સુપર એપ” લોન્ચ કરી છે. આ એપ મુસાફરો માટે એક જ પ્લેટફોર્મ પર નીચેની તમામ સેવાઓ ઉપલબ્ધ કરાવે છે:

• આરક્ષિત (Reserved) અને અનરિઝર્વ્ડ (Unreserved) ટિકિટ બુકિંગ

• લાઇવ ટ્રેન સ્ટેટસ

• લોઅર બર્થ પ્રેફરન્સ પસંદ કરવાની સગવડ

• મુસાફરી દરમિયાન ખાલી બર્થ વિશે માહિતી

• ખોરાક ઓર્ડર કરવાની અને ફરિયાદ નોંધાવવાની સુવિધા

આ એપને કારણે હવે મુસાફરોને ટિકિટ બુકિંગ માટે IRCTCની અલગ વેબસાઇટ અથવા અન્ય પ્લેટફોર્મનો સહારો લેવાની જરૂર રહેશે નહીં.

⏰ એડવાન્સ રિઝર્વેશન પિરિયડમાં ફેરફાર

રેલ્વેએ લાંબા સમયથી ચાલતી 120 દિવસની એડવાન્સ બુકિંગ નીતિમાં મહત્વપૂર્ણ ફેરફાર કર્યો છે. હવે મુસાફરોને માત્ર 60 દિવસ પહેલાં સુધી ટિકિટ બુક કરવાની છૂટ મળશે.
આ નિર્ણય પાછળનું મુખ્ય કારણ એ છે કે લાંબા સમય સુધી રિઝર્વેશન બ્લોક રહેતા મુસાફરોને છેલ્લી ઘડીએ ટિકિટ મળતી નથી. હવે 60 દિવસના નિયમથી ટિકિટો ઝડપથી સર્ક્યુલેટ થશે અને વધુ લોકોને મુસાફરી કરવાની તક મળશે.

🧓 લોઅર બર્થ બુકિંગ માટેની સૂચનાઓ

બુકિંગ કરતી વખતે મુસાફરોને નીચેના મુદ્દાઓ ધ્યાનમાં રાખવા જોઈએ:

1. લોઅર બર્થ પ્રેફરન્સ વિકલ્પ પસંદ કરતી વખતે “If available only then book” નો વિકલ્પ પસંદ કરો.

2. જો તે સમયે લોઅર બર્થ ઉપલબ્ધ ન હોય, તો સિસ્ટમ ટિકિટ બુક નહીં કરે અને રકમ આપમેળે રિફંડ થશે.

3. જો તમે વરિષ્ઠ નાગરિક તરીકે બુકિંગ કરી રહ્યા છો, તો તમારી ઉંમર યોગ્ય રીતે દાખલ કરો, જેથી સિસ્ટમ આપોઆપ પ્રાથમિકતા આપી શકે.

4. મુસાફરી દરમિયાન જો લોઅર બર્થ ખાલી પડે, તો TTEને વિનંતી કરીને તે ફાળવાવી શકાય છે.

🚺 મહિલા મુસાફરો માટે નવી સુવિધા

રેલ્વેએ સ્ત્રી સુરક્ષા અને આરામને ધ્યાનમાં રાખીને 2025માં નીચેના સુધારાઓ અમલમાં મૂક્યા છે:

• દરેક એક્સપ્રેસ અને સુપરફાસ્ટ ટ્રેનમાં “લેડીઝ કોટા” હેઠળ ચોક્કસ લોઅર બર્થ અનામત રાખવામાં આવ્યા છે.

• રાત્રિ મુસાફરીમાં ગર્ભવતી મહિલાઓને પ્રાથમિકતા આપવામાં આવે છે.

• મહિલા મુસાફરો માટે ટોયલેટની નજીકના કેબિનમાં સીટ ફાળવવાની વ્યવસ્થા પણ રેલ્વે કરી રહી છે.

💡 ટેકનોલોજી દ્વારા પારદર્શિતા

ભારતીય રેલ્વેએ પોતાની કોમ્પ્યુટરાઇઝ્ડ રિઝર્વેશન સિસ્ટમને અપગ્રેડ કરીને “AI આધારિત બર્થ ફાળવણી” સિસ્ટમ શરૂ કરી છે. આ સિસ્ટમ મુસાફરોની ઉંમર, જાતિ, પસંદગી અને ટ્રેનના રૂટને આધારે યોગ્ય બર્થ આપમેળે ફાળવે છે.
ઉદાહરણ તરીકે —

• જો મુસાફર 60 વર્ષથી વધુ ઉંમરનો હોય, તો સિસ્ટમ પહેલા લોઅર બર્થ શોધશે.

• જો તે ઉપલબ્ધ ન હોય, તો સિસ્ટમ નજીકના બર્થ (મિડલ અથવા સાઇડ લોઅર) ફાળવે છે.

🌐 રેલ્વેની ઑનલાઇન સુવિધાઓ — વધુ સહજ અનુભવ

નવા નિયમો સાથે IRCTCની વેબસાઇટ અને RailOne એપ બંને પર નીચેની સુવિધાઓ ઉમેરવામાં આવી છે:

• લાઇવ વેઇટલિસ્ટ અપડેટ

• કન્ફર્મેશન ચાન્સ ટ્રેકર

• “Preferred Coach Selection” — એટલે કે મુસાફરો હવે ચોક્કસ કેબિન પસંદ કરી શકશે

• લોઅર બર્થની ઉપલબ્ધતા વિશે લાઇવ માહિતી

💬 રેલ્વે અધિકારીઓનું નિવેદન

રેલ્વે બોર્ડના વરિષ્ઠ અધિકારીએ જણાવ્યું કે,

“લોઅર બર્થની માગ છેલ્લા કેટલાંક વર્ષોમાં ખૂબ વધી છે. અમારું લક્ષ્ય એ છે કે વરિષ્ઠ નાગરિકો, ગર્ભવતી સ્ત્રીઓ અને જરૂરિયાત ધરાવતા મુસાફરોને સૌપ્રથમ આરામદાયક બેઠક મળે. 2025ના સુધારેલા નિયમો આ દિશામાં મોટું પગલું છે.”

🛏️ મુસાફરો માટે પ્રેક્ટિકલ ટિપ્સ

1. ટિકિટ બુક કરતી વખતે હંમેશા “Passenger Category” યોગ્ય રીતે પસંદ કરો.

2. જો તમને ખાસ તબીબી જરૂરિયાત હોય, તો “Medical Condition” વિભાગમાં ઉલ્લેખ કરો.

3. મુસાફરી દરમિયાન મુશ્કેલી થાય તો 139 હેલ્પલાઇન અથવા RailOne એપ દ્વારા ફરિયાદ નોંધાવો.

4. જો લોઅર બર્થ ન મળે તો મુસાફરી દરમિયાન ખાલી પડેલી બર્થ વિશે TTE પાસેથી માહિતી મેળવી શકો છો.

⚖️ લોઅર બર્થ નીતિના લાભ અને પડકાર

લાભ:

• વરિષ્ઠ નાગરિકો અને મહિલાઓ માટે આરામદાયક મુસાફરી

• વધુ ન્યાયપૂર્ણ બર્થ ફાળવણી

• ટેકનોલોજી દ્વારા પારદર્શિતા

• મુસાફરોની તકલીફમાં ઘટાડો

પડકાર:

• ટૂંકા રૂટની ટ્રેનોમાં લોઅર બર્થની ઉપલબ્ધતા મર્યાદિત રહે છે.

• AI સિસ્ટમ હોવા છતાં કેટલીકવાર બર્થ ફાળવણીમાં માનવીય ભૂલ થાય છે.

રેલ્વે વિભાગ મુજબ, આ સમસ્યાઓ ધીમે ધીમે સુધારવામાં આવી રહી છે.

🔚 સમાપન: મુસાફરો માટે વધુ માનવકેન્દ્રિત રેલ્વે સેવા

ભારતીય રેલ્વેની “લોઅર બર્થ રિઝર્વેશન પોલિસી 2025” મુસાફરો માટે એક મહત્વપૂર્ણ સુધારો સાબિત થશે. વરિષ્ઠ નાગરિકો, મહિલાઓ અને દિવ્યાંગ લોકો માટે આરામદાયક મુસાફરી સુનિશ્ચિત કરવા સાથે આ નીતિ ટેકનોલોજી અને માનવતાનું સમન્વય પ્રદર્શિત કરે છે.

“રેલ્વે ફક્ત રેલગાડીઓ નથી ચલાવતું, પરંતુ કરોડો ભારતીયોના સપનાઓને ગંતવ્ય સુધી પહોંચાડે છે.”

નવી નીતિથી આશા રાખી શકાય કે હવે લોઅર બર્થ માટેની દોડ ધીમે ધીમે ઘટશે અને દરેક મુસાફર પોતાના હકની આરામદાયક બેઠક પર ગંતવ્ય સુધીની સફર આનંદથી કરી શકશે.

Author: samay sandesh