ગુજરાતના કૃષિ ક્ષેત્રનો આત્મા કહેવાય તેવા સૌરાષ્ટ્રના ખેડૂતો હાલ ગંભીર મુશ્કેલીમાંથી પસાર થઈ રહ્યા છે. મગફળી, જે સૌરાષ્ટ્રના ખેડૂતની જીવનરેખા સમાન છે, તે પાક માટે આ વર્ષે ખેડૂતોએ ભારે મહેનત, સમય અને મૂડી રોકાણ કર્યું છે. પણ હાલના સમયમાં સરકારની ખરીદી મર્યાદા અને કમોસમી વરસાદને કારણે ખેડૂતોના ચહેરા પર ચિંતા છવાઈ ગઈ છે. તેથી હવે ખેડૂતોની ન્યાયસંગત માંગ છે કે — ટેકાના ભાવે ખરીદાતી મગફળી ખાતાદીઠ ૩૦૦ મણથી વધારે ખરીદ કરવામાં આવે, ખરીદી કેન્દ્રોની સંખ્યા વધારવામાં આવે, તેમજ પાછતરા વરસાદથી થયેલા પાકના નુકશાનનું તાત્કાલિક સર્વે કરીને યોગ્ય વળતર ચુકવવામાં આવે.
સૌરાષ્ટ્રમાં મગફળીનું બમણું વાવેતર અને ઉત્પાદન
ચાલુ વર્ષમાં સૌરાષ્ટ્ર પ્રદેશમાં મગફળીના પાકનું વાવેતર ગયા વર્ષની સરખામણીએ લગભગ બમણું થયું છે. ખેડૂતોને હવામાનની શરૂઆતમાં અનુકૂળતા જણાતા તેમણે આશાસ્પદ ઉપજની આશાએ વધુ જમીન પર મગફળી વાવી હતી. આ વધેલા વાવેતરનું સીધું પરિણામ એ છે કે આ વર્ષે ઉત્પાદન પણ બમણું થવાનું અનુમાન છે.
જામનગર જિલ્લામાં પણ આ વૃદ્ધિ સ્પષ્ટપણે જોવા મળી રહી છે. ગયા વર્ષે ૪૯,૦૦૦ ખેડૂત ખાતેદારોનું રજીસ્ટ્રેશન થયું હતું, જ્યારે આ વર્ષે ૧૦૨,૭૦૦થી વધુ ખેડૂતોએ ટેકાના ભાવે મગફળી વેચવા માટે રજીસ્ટ્રેશન કરાવ્યું છે — જે સંખ્યા દગણીથી પણ વધારે છે. આ આંકડો દર્શાવે છે કે ખેડૂતો સરકારની ખરીદી વ્યવસ્થામાં વિશ્વાસ રાખે છે, પરંતુ જો ખરીદી મર્યાદા મર્યાદિત રહેશે તો આ વિશ્વાસ ખોરવાશે.
ખાતેદાર દીઠ ખરીદી મર્યાદા વધારવાની જરૂર
હાલમાં સરકાર દ્વારા મગફળીની ખરીદી ખાતાદીઠ મર્યાદિત માત્રામાં (૩૦૦ મણ સુધી) રાખવામાં આવી છે. પરંતુ આ વર્ષે ઉપજ બમણી હોવાથી અનેક ખેડૂતો પાસે ૩૦૦ મણથી ઘણી વધારે મગફળી તૈયાર છે. જો સરકાર ફક્ત આટલી મર્યાદા સુધી જ ખરીદી કરશે તો ખેડૂતોને બાકી રહેલી મગફળી ખાનગી વેપારીઓ કે યાર્ડમાં ઓછી કિંમતે વેચવી પડશે.
ખેડૂતોની સ્પષ્ટ માંગ છે કે —
-
ટેકાના ભાવે ખરીદાતી મગફળીની મર્યાદા ૩૦૦ મણથી વધારે રાખવી જોઈએ, જેથી ખેડૂતોને પોતાની આખી ઉપજ માટે યોગ્ય ભાવ મળી રહે.
-
જો સરકાર પાસે ખરીદીની મર્યાદા વધારવાની સગવડ ન હોય, તો ભાવંતર યોજના હેઠળ ખેડૂતોને તેમની વેચાયેલ મગફળીના ભાવે અને ટેકાના ભાવ ₹1452 પ્રતિમણ વચ્ચેનો તફાવત ખાતામાં જમા કરવામાં આવે.
-
જો ખરીદી ફક્ત ૩૦૦ મણ સુધી જ થાય અને ખેડૂત બાકીની મગફળી બજારમાં વેચે, તો પણ તે ભાવફેર સરકારે ચૂકવવો જોઈએ.
આ માગણી ખેડૂતોના હિતમાં ખૂબ જ વાજબી છે, કારણ કે મગફળીના ઉત્પાદન માટે ખેડૂતોએ જમીન તૈયાર કરવાથી લઈને બીજ, ખાતર, મજૂરી અને સિંચાઈ પર ભારે ખર્ચ કર્યો છે. ટેકાના ભાવે પૂરતી ખરીદી ન થવાથી તેમની આર્થિક સ્થિતિ ડગમગી જશે.
ખરીદી કેન્દ્રોની સંખ્યા વધારવાની તાતી જરૂર
હાલમાં જામનગર જિલ્લામાં તાલુકા દીઠ માત્ર એક ખરીદી કેન્દ્ર કાર્યરત છે. રજીસ્ટ્રેશનની સંખ્યા જોવામાં આવે તો એક કેન્દ્ર પૂરતું નથી. અનેક ખેડૂતોને પોતાની મગફળી વેચવા માટે લાંબા અંતર સુધી વાહન ભાડે લઈ જવું પડે છે, જેના કારણે વાહનખર્ચ અને સમયની બરબાદી થાય છે.
ખેડૂતોની માંગ છે કે —
-
રજીસ્ટ્રેશનની સંખ્યાને અનુરૂપ દરેક તાલુકામાં ૨ થી ૩ ખરીદી કેન્દ્રો શરૂ કરવામાં આવે.
-
આથી ખેડૂતને પોતાના ગામ કે નજીકના વિસ્તારમા મગફળી વેચવાની સુવિધા મળશે.
-
ખરીદીની પ્રક્રિયા ઝડપથી પૂર્ણ થઈ શકશે અને મગફળીની ગુણવત્તા જાળવી રાખી શકાય.
જો સરકાર ખેડૂતોની આ માંગ સ્વીકારીને ખરીદી કેન્દ્રોની સંખ્યા વધારે, તો રાજ્યના ખેડૂતોની મુશ્કેલી ઘણી હદે ઘટશે.
પાછતરા વરસાદથી પાકને થયેલું નુકશાન
તહેવારની વચ્ચે કમોસમી પાછતરા વરસાદે ખેડૂતોની આશાઓ પર પાણી ફેરવ્યું છે. જામનગર જિલ્લામાં મગફળી અને કપાસના પાકને ભારે નુકશાન પહોંચ્યું છે. ઘણા વિસ્તારોમાં કાપણીની તૈયારીમાં રહેલો પાક વરસાદ અને ભેજથી બગડી ગયો છે. મગફળીના દાણા કાચા રહી ગયા છે, કપાસમાં ભેજ અને ફૂગ આવી ગઈ છે.
ખેડૂતોની માગ છે કે —
-
જિલ્લા કક્ષાએ તાત્કાલિક સર્વે ટીમો મોકલીને નુકશાનનું યોગ્ય મૂલ્યાંકન કરવું જોઈએ.
-
જે ખેડૂતના પાકને નુકશાન થયું છે, તેમને તાત્કાલિક વળતર ચુકવવું જોઈએ, જેથી તેઓ દિવાળી બાદના રબી સીઝનમાં ફરીથી વાવણી કરી શકે.
-
જો વળતર પ્રક્રિયા વિલંબિત રહેશે, તો ખેડૂતોને કજિયાની સ્થિતિમાં ધકેલાશે.
ખેડૂતો આ મુદ્દે સ્પષ્ટ કહી રહ્યા છે કે તેઓ કોઈ દાન કે સહાય નથી માંગતા — ફક્ત પોતાનો ન્યાયસંગત હક અને યોગ્ય વળતર માંગે છે.
ખેડૂતની મહેનતનું યોગ્ય મૂલ્ય આપવું સરકારની જવાબદારી
ખેડૂત દિવસ-રાત મહેનત કરે છે, કુદરતના ઉતાર-ચઢાવ વચ્ચે પાક ઉગાડે છે. તેમ છતાં જ્યારે ઉપજ તૈયાર થાય ત્યારે ખરીદી મર્યાદા, મોડું વળતર કે અયોગ્ય વ્યવસ્થાના કારણે તેમને નુકશાન થાય, તે અત્યંત દુઃખદ છે.
સરકાર જો સાચે ખેડૂતોની સહાય કરવા માગે છે તો હવે સમય આવી ગયો છે કે —
-
ખરીદી મર્યાદા વધારીને વધુ ઉપજ ખરીદવી જોઈએ.
-
ખરીદી કેન્દ્રો વધારવા જોઈએ, જેથી ખેડૂતને લાંબો પ્રવાસ ન કરવો પડે.
-
પાક નુકશાનનો સર્વે ઝડપથી પૂર્ણ કરીને વળતર ચૂકવવું જોઈએ.
આ નિર્ણય ફક્ત ખેડૂતો માટે નહિ, પરંતુ સમગ્ર ગ્રામ્ય અર્થતંત્ર માટે લાભદાયક સાબિત થશે.
ઉપસંહાર : ન્યાય અને સહાય બંનેની માંગ
આજના સમયમાં ખેડૂતના પ્રશ્નો ફક્ત વાવણી કે ઉપજ સુધી સીમિત નથી રહ્યા, પણ ખરીદી અને વળતર સુધી વિસ્તર્યા છે. જામનગર અને સૌરાષ્ટ્રના ખેડૂતોની આ માંગ ફક્ત તાત્કાલિક રાહત માટે નહિ, પરંતુ ભવિષ્યના કૃષિ નીતિ માટેનો સંદેશ છે.
તેથી સરકારશ્રીને વિનંતી છે કે ખેડૂતોના હિતમાં આ માગણીઓ પર તાત્કાલિક યોગ્ય કાર્યવાહી કરવામાં આવે —
ખરીદી મર્યાદા વધારી, ખરીદી કેન્દ્રોની સંખ્યા વધારી અને પાક નુકશાનનું યોગ્ય વળતર ચૂકવીને ખેડૂતોના ચહેરા પર ફરી સ્મિત લાવવાની જવાબદારી હવે સરકાર પર છે.
