મહારાષ્ટ્રની લાખો બહેનો માટે રાજ્ય સરકારે શરૂ કરેલી “मुख्यमंत्री माझी लाडकी बहिण योजना” છેલ્લા કેટલાક મહિનાઓથી ગ્રામ્ય અને શહેરી વિસ્તારોમાં મહિલાઓ માટે આશીર્વાદ સમાન સાબિત થઈ છે. આ યોજના અંતર્ગત દર મહિને 1,500 રૂપિયાની આર્થિક સહાય મહિલાઓના ખાતામાં સીધી જમા થાય છે, જેથી ગરીબ અને મધ્યમ વર્ગની બહેનોને રોજિંદી જરૂરિયાતો પૂરી કરવામાં મદદ મળે છે.
દિવાળી પહેલા જ રાજ્ય સરકારે સપ્ટેમ્બર મહિનાનો હપ્તો બહેનોના ખાતામાં જમા કરાવ્યો હતો, જેના કારણે ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં ખુશીનો માહોલ છવાઈ ગયો હતો. પરંતુ હવે આ યોજનામાં એક મહત્વપૂર્ણ તબક્કો શરૂ થયો છે — e-KYC ફરજિયાત પ્રક્રિયા.
સરકારના સ્પષ્ટ નિયમ મુજબ જો e-KYC ન કરવામાં આવે તો આગામી હપ્તા, ખાસ કરીને નવેમ્બર મહિનાથી, રોકાઈ શકે છે. એટલે હવે દરેક લાભાર્થી બહેને આ પ્રક્રિયા સમયસર પૂર્ણ કરવી ફરજિયાત બની ગઈ છે.
🔶 દિવાળી પહેલાં મહિલાઓને મોટી રાહત
દિવાળી પહેલા લાડકી બહિણ યોજનાનો સપ્ટેમ્બરનો હપ્તો 1,500 રૂપિયાનો જમા થતા મહિલાઓએ મોટી રાહત અનુભવી હતી. ખાસ કરીને ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં આ રકમથી મહિલાઓએ તહેવારની ખરીદી કરી શકી, સંતાનની શાળા ફી ભરાવી શકી અથવા રોજિંદા ખર્ચ માટે સહારો મળ્યો.
મહિલા અને બાળ વિકાસ વિભાગના જણાવ્યા અનુસાર, સપ્ટેમ્બર મહિનામાં લાખો લાભાર્થી બહેનોના ખાતામાં રૂપિયા જમા કરવામાં આવ્યા હતા. પરંતુ આ પ્રક્રિયા સાથે સાથે સરકારએ સ્પષ્ટ કર્યું કે હવે દરેક લાભાર્થીએ પોતાની e-KYC (Electronic Know Your Customer) પ્રક્રિયા પૂર્ણ કરવી ફરજિયાત છે, નહીં તો આગામી હપ્તા અટકી જશે.
🔷 e-KYC માટે બે મહિનાનો સમયગાળો
18 સપ્ટેમ્બર 2025ના રોજ રાજ્ય સરકારે પરિપત્ર જાહેર કર્યો હતો, જેમાં સ્પષ્ટ રીતે જણાવાયું કે દરેક લાભાર્થી બહિણે બે મહિનાની અંદર e-KYC પૂર્ણ કરવી પડશે.
તેનો અર્થ એ છે કે જો કોઈ બહિણે 18 સપ્ટેમ્બરથી ડિસેમ્બર સુધી e-KYC ન કરાવે, તો તે પછીની હપ્તા પ્રક્રિયામાં આપોઆપ બહાર થઈ જશે. એટલે નવેમ્બર 2025થી રૂપિયા જમા ન થવાની શક્યતા છે.
આ સમયગાળા દરમિયાન અનેક તાલુકા અને ગ્રામપંચાયતોમાં સરકાર દ્વારા ખાસ શિબિરો પણ યોજાઈ રહી છે, જ્યાં મહિલા સરકારી અધિકારીઓ અને બેંક પ્રતિનિધિઓ મહિલાઓને e-KYC પ્રક્રિયામાં માર્ગદર્શન આપી રહ્યા છે.
🔶 મુશ્કેલીઓ પણ ઓછી નથી
પરંતુ આ પ્રક્રિયા ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં અનેક મહિલાઓ માટે મુશ્કેલ સાબિત થઈ રહી છે.
ઘણી જગ્યાએ સરકારી પોર્ટલ વારંવાર ડાઉન રહે છે, તો ક્યાંક આધાર લિંકિંગમાં ભૂલો આવતી હોય છે.
ઘણી મહિલાઓએ ફરિયાદ કરી છે કે e-KYC કરવાની સાઇટ વારંવાર બંધ થતી રહે છે, જેના કારણે સમયસર પ્રક્રિયા પૂર્ણ થતી નથી.
કેટલાક કેસોમાં મહિલાઓના આધાર કાર્ડમાં નામ અથવા જન્મતારીખમાં ભૂલ હોવાથી પણ e-KYC અટકી ગઈ છે.
તે ઉપરાંત, જે મહિલાઓ વિધવા છે અથવા પિતા-પતિ જીવિત નથી, તેમના માટે હજી સ્પષ્ટ માર્ગદર્શિકા બહાર આવી નથી. જેના કારણે આવા પરિવારોની બહેનો ગભરાઈ ગઈ છે કે જો તેમના દસ્તાવેજ અધૂરા હશે તો શું તેમને પણ હપ્તો બંધ થઈ જશે?
🔷 સરકારનું સ્પષ્ટ નિવેદન — “દોષ સરકારનો નહીં, લાભાર્થીનો”
રાજ્યના નાયબ મુખ્ય પ્રધાન અજિત પવારે સ્પષ્ટ શબ્દોમાં જણાવ્યું છે કે,
“સરકારએ પૂરતો સમય આપ્યો છે. જો કોઈ બહિણે e-KYC સમયસર ન કરાવે તો તે સરકારનો નહીં, પરંતુ લાભાર્થીનો દોષ ગણાશે.”
અદિતિ તટકરે, મહિલા અને બાળ વિકાસ મંત્રીએ પણ અપીલ કરી છે કે દરેક બહિણે પોતાની e-KYC પ્રક્રિયા વહેલી તકે પૂર્ણ કરવી જોઈએ
તેમણે કહ્યું —
“સરકાર દરેક બહિણી સુધી મદદ પહોંચાડવા પ્રતિબદ્ધ છે, પરંતુ દસ્તાવેજીકરણ વિના રૂપિયા જમા થઈ શકે નહીં. ટેકનિકલ ખામી કે વિલંબ ટાળવા બહેનો પોતે જવાબદારી લેવી પડશે.
🔶 e-KYC કેમ જરૂરી છે?
e-KYC એટલે Electronic Know Your Customer, જે આધારે વ્યક્તિની ઓળખ અને ખાતાની વિગતોનું ઑનલાઇન પ્રમાણીકરણ થાય છે.
આ પ્રક્રિયાથી સરકારને ખાતરી થાય છે કે રકમ સાચી વ્યક્તિના ખાતામાં જમા થઈ રહી છે અને કોઈ ડુપ્લિકેટ કે ખોટો લાભાર્થી પૈસા મેળવી રહ્યો નથી.
આધાર આધારિત પ્રમાણિકરણથી કૌભાંડ, ડુપ્લિકેટ ખાતા અને ખોટી એન્ટ્રીઓ અટકે છે.
સરકારનું કહેવું છે કે છેલ્લા કેટલાક મહિનાઓમાં અનેક લાભાર્થીઓના દસ્તાવેજોમાં વિસંગતતાઓ જણાઈ હતી — ક્યાંક બેંક ખાતું ખોટા નામે હતું, તો ક્યાંક આધાર નંબર ખોટો હતો.
આથી હવે દરેકને ફરજિયાત e-KYC કરાવીને જ હપ્તો મળવાનો રહેશે.
🔷 જૂન મહિનામાં દર વર્ષે ફરજિયાત e-KYC
કેબિનેટના નવા નિર્ણય મુજબ, હવે દરેક નાણાકીય વર્ષમાં જૂન મહિનો e-KYC માટે નિર્ધારિત કરવામાં આવ્યો છે.
તેનો અર્થ એ થયો કે દર વર્ષે જૂનમાં મહિલાઓએ પોતાનું e-KYC અપડેટ કરવું રહેશે.
જો કોઈ બહિણે આ સમયગાળા દરમિયાન પ્રક્રિયા પૂર્ણ ન કરી હોય, તો આગળની કોઈપણ રકમ માટે તે પાત્ર ગણાશે નહીં.
સરકારનું કહેવું છે કે આ નિયમથી સિસ્ટમ વધુ સુવ્યવસ્થિત અને નિષ્પક્ષ બની રહેશે.
🔶 ગ્રામીણ મહિલાઓની ચિંતાઓ
ગામડાઓમાં ઘણી મહિલાઓને હજુ પણ ડિજિટલ પ્રક્રિયા સમજાતી નથી. અનેક બહેનોને મોબાઈલ OTP કે આધાર OTP મેળવવામાં મુશ્કેલી પડે છે, અને સાયબર કેફે કે બેંક સુધી પહોંચવામાં પણ વઘાર ખર્ચ થાય છે.
ગોંદિયા, નંદુરબર, ચંદ્રપુર અને જલગાંવ જેવા વિસ્તારોમાંથી મળેલી માહિતી મુજબ, મહિલાઓએ e-KYC માટે 50થી 100 રૂપિયા સુધીની સેવા ફી પણ ચૂકવવી પડી રહી છે.
કેટલાક જગ્યાએ સાયબર કેફેમાં લાંબી લાઇનો લાગી રહી છે.
આ પરિસ્થિતિને ધ્યાનમાં રાખીને સ્થાનિક સ્વરાજ્ય સંસ્થાઓએ ગામસ્તરે વિશેષ “મહિલા સહાય કેન્દ્રો” ખોલવાની યોજના બનાવી છે, જેથી કોઈ બહિણી પાછળ ન રહી જાય.
🔷 પારદર્શિતાના માર્ગે સરકારનો પ્રયાસ
મહારાષ્ટ્ર સરકારે સ્પષ્ટ જણાવ્યું છે કે મુખ્યમંત્રી માજી લાડકી બહિણ યોજનાનો મુખ્ય હેતુ મહિલાઓને આત્મનિર્ભર બનાવવાનો છે.
આ યોજનાથી અત્યાર સુધી કરોડો રૂપિયાની સહાય લાભાર્થી બહેનોને મળી છે.
સરકારે જણાવ્યું —
“યોજના દરમિયાન કોઈ રાજકીય લાભ મેળવવાનો હેતુ નથી. હેતુ એ છે કે દરેક બહિણીને તેના હક્કના રૂપિયા નિષ્પક્ષ રીતે મળે.”
આ માટે જ e-KYC જેવી પ્રક્રિયા ફરજિયાત કરી છે, જેથી કોઈ ખોટી એન્ટ્રી કે બોગસ લાભાર્થી સિસ્ટમમાં રહે નહીં.
🔶 જો e-KYC ન થાય તો શું થશે?
જો કોઈ બહિણે આપેલ સમયગાળામાં e-KYC પૂર્ણ નહીં કરે તો —
-
આગામી હપ્તો આપોઆપ બંધ થઈ જશે,
-
તે મહિલા આગળની પ્રક્રિયા માટે અપાત્ર ગણાશે,
-
અને ફરીથી યોજના માટે અરજી કરવી પડશે, જે લાંબી પ્રક્રિયા છે.
સરકારએ સ્પષ્ટ કર્યું છે કે પછી કોઈ બહિણી દાવો નહીં કરી શકે કે સરકારએ રૂપિયા આપ્યા નથી, કારણ કે દોષ e-KYC ન કરાવનારનો ગણાશે.
🔷 સમાપન — સમયસર પગલાં લેવાની જરૂર
લાડકી બહિણ યોજના મહારાષ્ટ્રની મહિલાઓ માટે આશીર્વાદ સમાન છે, પરંતુ હવે તેની પારદર્શિતા અને નિષ્પક્ષતા જાળવવા માટે e-KYC ફરજિયાત છે.
દિવાળી પહેલાં મળેલી સહાય મહિલાઓ માટે ખુશીની વાત બની, પણ હવે તે ખુશી સતત રહે તે માટે જરૂરી છે કે દરેક બહિણે સમયસર પોતાની e-KYC પ્રક્રિયા પૂર્ણ કરે.
કારણ કે હવે સરકારનું સ્પષ્ટ કહેવું છે —
“પૈસા ન આવે તો સરકાર નહીં, પરંતુ બહિણીનો જ દોષ ગણાશે.”
આથી, દરેક બહિણે પોતાના આધાર કાર્ડ, બેંક ખાતું અને મોબાઈલ નંબર તૈયાર રાખી તાત્કાલિક e-KYC પ્રક્રિયા પૂર્ણ કરવી અનિવાર્ય છે.
