મહારાષ્ટ્રની રાજનીતિમાં ફરી એકવાર હલચલ મચી છે. બૃહન્મુંબઈ મ્યુનિસિપલ કૉર્પોરેશન (BMC)ની ચૂંટણીને લઈને મહા વિકાસ આઘાડી (MVA)ના ત્રણ મુખ્ય સાથી — શિવસેના (ઉદ્ધવ બાલાસાહેબ ઠાકરે ગૃપ), કોંગ્રેસ અને રાષ્ટ્રવાદી કોંગ્રેસ (શરદ પવાર ગૃપ) વચ્ચેના સંબંધોમાં નવા તણાવના સંકેતો જોવા મળી રહ્યા છે. કારણ છે, ઉદ્ધવ ઠાકરેનો એક મહત્વપૂર્ણ રાજકીય પ્રયાસ — મહારાષ્ટ્ર નવનિર્માણ સેના (MNS)ના નેતા રાજ ઠાકરેએ સાથે હાથ મિલાવવાનો પ્રયત્ન.
ઉદ્ધવ ઠાકરે છેલ્લા કેટલાક મહિનાથી રાજ ઠાકરેએ સાથે સંપર્કમાં હોવાનું મનાય છે અને તેઓ ઈચ્છે છે કે MNSને મહા વિકાસ આઘાડીનો ભાગ બનાવવામાં આવે. પરંતુ આ પ્રયાસને કોંગ્રેસનો સ્પષ્ટ સમર્થન મળતું નથી. કોંગ્રેસના ઉચ્ચ સ્તરે એવું માનવામાં આવે છે કે જો તેઓ રાજ ઠાકરેની MNS સાથે ગઠબંધન કરશે, તો તેનો ખોટો સંદેશ અન્ય રાજ્યોમાં જશે અને પક્ષની રાષ્ટ્રીય છબી પર નકારાત્મક અસર પડશે.
ઉદ્ધવ ઠાકરેનો રાજકીય હિસાબ
ઉદ્ધવ ઠાકરેનું રાજકીય ગણિત સ્પષ્ટ છે. 2022માં એકનાથ શિંદેએ બળવો કર્યા બાદ શિવસેનામાં તૂટફૂટ થઈ અને પાર્ટીનો મોટો ભાગ ભાજપ સાથે જોડાઈ ગયો. હવે ઉદ્ધવ ઠાકરે પોતાનું રાજકીય વજન ફરી મજબૂત કરવા માગે છે, ખાસ કરીને મુંબઈ મેટ્રોપૉલિટન રીજન (MMR) અને ઠાણે-પાલઘર જેવા વિસ્તારોમાં, જ્યાં શિવસેનાનો પરંપરાગત મતદાર આધાર છે.
રાજ ઠાકરેએની MNS, ભલે હવે સીમિત શક્તિ ધરાવતી હોય, પરંતુ મુંબઈ અને નાસિકમાં તેમની ઉપસ્થિતિ હજી છે. જો આ બન્ને ભાઈઓ વચ્ચે રાજકીય સમજૂતી થાય તો તે મુંબઈની ચૂંટણીમાં ભાજપ સામે એક મજબૂત પડકાર ઊભો કરી શકે છે.
ઉદ્ધવ ઠાકરે માનતા છે કે રાજ ઠાકરેની MNSની સહકાર સાથે તેઓ હિંદુ મતદારોને પાછા ખેંચી શકે છે, જેમને હાલ ભાજપ અને શિંદે ગૃપ તરફ વળી ગયા છે. તેમની નજર ખાસ કરીને BMCના ચુંટણી પરિણામ પર છે, જે મુંબઈના રાજકીય શક્તિસંતુલનને નક્કી કરે છે.
કોંગ્રેસનું સંશયભર્યું વલણ
કૉન્ગ્રેસ પક્ષ આ મુદ્દે અત્યંત સંયમિત વલણ અપનાવી રહ્યો છે. મહારાષ્ટ્ર કૉન્ગ્રેસ પ્રમુખ હર્ષવર્ધન સકપાળે સ્પષ્ટ કહ્યું છે કે “પાર્ટીમાં હજી MNS મુદ્દે કોઈ ચર્ચા થઈ નથી. જો આ બાબતે નિર્ણય લેવાશે, તો તે હાઈ કમાન્ડની મંજૂરી બાદ જ થશે.”
એક કોંગ્રેસના સીનિયર નેતાએ નામ ન આપવાની શરતે કહ્યું, “જો MNS સાથે ગઠબંધન થાય તો એના રાષ્ટ્રીય સ્તરે જોખમ છે. રાજ ઠાકરેની પાર્ટીએ ભૂતકાળમાં ઉત્તર ભારતીયો વિરુદ્ધ અભિયાન ચલાવ્યું હતું. એથી અન્ય રાજ્યોમાં કોંગ્રેસના પ્રદર્શન પર વિપરીત અસર થઈ શકે.”
આ વલણ સ્પષ્ટ કરે છે કે કોંગ્રેસ રાજ ઠાકરેની પાર્ટી સાથે કોઈપણ પ્રકારની નજીક આવવા ઈચ્છતી નથી. તેઓ માને છે કે ઉદ્ધવ ઠાકરેનો આ પગલું તેમને મુંબઈમાં તો થોડી મદદ કરી શકે, પરંતુ રાજકીય રીતે લાંબા ગાળે નુકસાનકારક સાબિત થઈ શકે છે.
રાજ ઠાકરે અને ઉદ્ધવ ઠાકરે – પરિવારની રાજનીતિમાંથી રાજકીય સાથી?
રાજ ઠાકરે અને ઉદ્ધવ ઠાકરે બન્ને ઠાકરે પરિવારના સભ્ય છે. બન્નેનો રાજકીય ઉછાળો પણ બાલ ઠાકરેના માર્ગદર્શન હેઠળ જ થયો હતો. પરંતુ બાદમાં નેતૃત્વના મુદ્દે મતભેદ થતા રાજ ઠાકરેએ શિવસેના છોડીને 2006માં MNSની સ્થાપના કરી હતી.
તે સમયથી બન્ને વચ્ચેના સંબંધો ઠંડા રહ્યા હતા, પણ છેલ્લા બે વર્ષમાં રાજકીય પરિસ્થિતિએ નવો વળાંક લીધો છે. હવે બંને વચ્ચે નરમ વલણ અને નવા સમીકરણની ચર્ચાઓ રાજકીય વર્તુળોમાં તેજ બની છે.
તાજેતરમાં મુંબઈના પ્રભાદેવી વિસ્તારમાં મહારાષ્ટ્ર નવનિર્માણ સેના યુવા પાંખે એક કંદીલ લગાવ્યા હતા જેમાં ઉદ્ધવ અને રાજ ઠાકરેને સાથે દર્શાવવામાં આવ્યા હતા. એ સાથે જ બીજા કંદીલમાં આદિત્ય ઠાકરે અને અમિત ઠાકરેને પણ બતાવવામાં આવ્યા હતા.
આને રાજકીય સંકેત તરીકે જોવામાં આવ્યું કે “ઠાકરે પરિવાર ફરી એક થઈ શકે છે.”
‘મિડ-ડે’ના અહેવાલથી ગરમાયું વાતાવરણ
‘મિડ-ડે’એ ઑગસ્ટ મહિનામાં જ અહેવાલ આપ્યો હતો કે ઉદ્ધવ ઠાકરે MNSને મહા વિકાસ આઘાડીમાં સામેલ કરવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છે. જો કોંગ્રેસ અને NCP આ માટે તૈયાર ન થાય, તો તેઓ મહા વિકાસ આઘાડીમાંથી બહાર નીકળી MNS સાથે નવો રાજકીય મોરચો બનાવી શકે છે.
આ અહેવાલ બાદથી કોંગ્રેસ અને રાષ્ટ્રવાદી કોંગ્રેસ બન્ને સતર્ક થઈ ગયા છે. મહા વિકાસ આઘાડીની આંતરિક બેઠકમાં પણ આ મુદ્દો ઉપસ્થિત થયો હતો, પરંતુ કોઈ એકમત નથી થઈ શક્યું.
BMC ચૂંટણીના કારણે રાજકીય કસોટી
BMCની ચૂંટણી મહારાષ્ટ્ર માટે માત્ર એક નગરપાલિકાની ચૂંટણી નથી, તે આખા રાજ્યના રાજકીય દિશા નક્કી કરતી લડાઈ ગણાય છે. છેલ્લા 25 વર્ષથી મુંબઈ મહાનગરપાલિકા શિવસેનાના કબ્જામાં રહી છે. હવે એકનાથ શિંદેના નેતૃત્વ હેઠળની નવી શિવસેના, ભાજપ, MNS અને ઉદ્ધવની શિવસેના — બધી પાર્ટીઓ પોતપોતાની જગ્યા માટે ઝઝૂમી રહી છે.
જો ઉદ્ધવ અને રાજ ઠાકરે સાથે લડે, તો મુંબઈના રાજકારણમાં હિંદુ મતદારોના મનમાં નવી હલચલ થઈ શકે છે. પરંતુ કોંગ્રેસને એ જ ચિંતા છે કે આ જોડાણથી મુસ્લિમ અને ઉત્તર ભારતીય મતદારો દૂર થઈ શકે છે, જે મુંબઈની ચુંટણીમાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે.
રાજ ઠાકરેએનું હાલનું વલણ
રાજ ઠાકરે છેલ્લા એક વર્ષથી ભાજપની નજીક હોવાનું મનાય છે. તેમણે અયોધ્યા રામ મંદિર પ્રત્યેના સમર્થન અને હિંદુ એકતાના મંત્ર સાથે પોતાના ભાષણોમાં નવો માહોલ ઊભો કર્યો છે. પરંતુ સાથે સાથે તેમણે શિંદે-ફડણવીસ સરકારની કેટલીક નીતિઓની પણ ટીકા કરી છે.
રાજ ઠાકરે માટે હવે પણ રાજકીય તકની જરૂર છે, કારણ કે છેલ્લા વિધાનસભા અને લોકસભા ચૂંટણીમાં તેમની પાર્ટીનું પ્રદર્શન નબળું રહ્યું હતું.
જો તેઓ ઉદ્ધવ સાથે જોડાય, તો તેમને ફરી રાજકીય પુનઃસ્થાપનનો મોકો મળી શકે છે.
MVAમાં અસંતુલન અને ભવિષ્યની સંભાવનાઓ
મહા વિકાસ આઘાડીની રચના 2019માં ભાજપ વિરુદ્ધ એકતાના ધ્યેયથી થઈ હતી. શરૂઆતમાં ઉદ્ધવ ઠાકરે, શરદ પવાર અને સોનિયા ગાંધીના નેતૃત્વ હેઠળ એ ગઠબંધન મજબૂત લાગતું હતું, પરંતુ હવે તેમાં સ્પષ્ટ વિખવાદ દેખાઈ રહ્યો છે.
કોંગ્રેસનું વલણ હજી અસ્પષ્ટ છે, NCPની શરદ પવાર ગૃપ પણ નિર્ણય લેવાની રાહ જોઈ રહી છે, અને ઉદ્ધવ ઠાકરે પોતાના રાજકીય ટકાવારાને બચાવવા નવા મિત્રોની શોધમાં છે.
મહારાષ્ટ્રની રાજનીતિમાં હવે આગામી મહિનાઓમાં ઘણી નવી સમીકરણો અને તોડજોડ જોવા મળી શકે છે.
અંતિમ વિશ્લેષણ
ઉદ્ધવ ઠાકરે અને રાજ ઠાકરે જો ખરેખર હાથ મિલાવે, તો એ માત્ર પરિવારની રાજકીય સમાધાનની વાત નહીં પરંતુ મહારાષ્ટ્રની રાજકીય દિશા બદલવાની ઘટના બની શકે છે.
પરંતુ કોંગ્રેસના સંશયભર્યા વલણ અને રાષ્ટ્રીય રાજનીતિની મર્યાદાઓ વચ્ચે આ ગઠબંધન કેટલું વાસ્તવિક બને છે તે આવનારા અઠવાડિયામાં સ્પષ્ટ થશે.
એક વાત નિશ્ચિત છે —
મહારાષ્ટ્રની રાજકીય ગરમાવો ફરી ચરમસીમાએ છે.
‘ઠાકરે બંધુઓ’ની સંભાવિત એકતા માત્ર મુંબઈ નહીં પરંતુ આખા ભારતના રાજકીય ચર્ચાનો કેન્દ્ર બની ગઈ છે.
