કાળા કોલસાની કલતર – જામખંભાળિયા થી દ્વારકા સુધી.

સંખિપ્ત પરિચય
ગુજરાતમાં ઉદ્યોગો માટે ઉપયોગમાં આવવાની રચાયેલ કોલસાની પુરવઠા અને ગુણવત્તા સંબંધિત ગડબડની એક ગંભીર ઘટના સામે આવી છે. ખાસ કરીને જામખંભાળિયા/હવે કોલસા‐લોડિંગ સ્થળ તરીકે ઓળખાયેલ વિસ્તાર અને દેવભૂમિ દ્વારકા જિલ્લા. એકટું કે કહેવાય એવી ભૂમિકા એ છે કે, એક સંસ્થા નયારા એનર્જી દ્વારા કોલસાનું સપ્લાય કરવામાં આવતું હતું તે—with મળતી‐જુલતી વ્યવસ્થા દ્વારા—ખરાબ ગુણવત્તા નો કોલસો લાવી, સારી ગુણવત્તાવાળો કોલસો બહાર કાઢીને, અને તે slechte (ખરાબ) ક્વોલિટીવાળું ભરવામાં આવતું હતું. આરોપી તરીકે ઉલ્લેખ છે દિલિપ ઓડેદરા, ટ્રક ડ્રાઈવરો અને વેધ બ્રિજના લોકો.
હવે ચાલો વિગતે આ ઘટના, પ્રક્રિયા, પ્રભાવ, તપાસ અને આવનારી‐પગલાં એમ બધું એક ડ્રામેટિક રૂપે સમજી લઈએ.

ભાગ ૧: ઘટના અને આરોપીની ચર્ચા

જામખંભાળિયા ના વિસ્તારથી એક પૂછપરછ ઉખડી છે: ઉદ્યોગો માટે “સુધી” કોલસાની પૂર્તિ કરવાની સ્થિતીમાં, કેવી રીતે “સસ્તું/ખરાબ” કોલસો પુરવઠામાં સંકલિત થઇ અને “સારો” કોલસો બહાર કાઢીને વેચાણ માટે મોકલાયો?

• જણાવાયા મુજબ, નયારા એનર્જી કંપનીની પેટકોક જથ્થામાં માર્ગે જ બંધારણ બદલાશે તેમ એક સ્થળ — સિદ્ધનાથ ઇન્ડસ્ટ્રીઝ — જોયેલું છે, જ્યાં ટ્રક રોકાઈને “સારી ક્વોલિટીવાળો કોલસો કાઢી” અને “ખરાબ ક્વોલિટીવાળો કોલસો ભરી દેવામાં” આવતો હતો.

• તેનું કારણ એ હતું કે ઉચ્ચ ગુણવત્તાવાળું કોલસો ઉદ્યોગો માટે વધુ કિંમત પર વેચી શકાય તેવું બનાવવું, અને ખતરનાક રીતે, ક્વોલિટી ચેક બંધારણને બહાર પાડીને આવર્તિત કાર્ય કરાયું.

• જેમાં મુખ્ય આરોપી તરીકે દિલિપ ઓડેદરા, મુન્ના ભુરીયા, નરશી વાઘેલા, તેમજ હનીફ લોરૂ, શેતુલ ખરા, મનોજ કણઝારીયા, નિતેશ નકુમ, ભાવિક કણઝારીયા વગેરે નામ સંકળાયેલા છે.

• ટ્રક ડ્રાઈવરો, વેધ બ્રિજ (વેધ = વેટ બ્રિજ?)ના લોકો અને સંચાલકો પણ ભાગીદાર બન્યાં હોવાનું નોંધાયું.

ભાગ ૨: પ્રક્રિયા – કઈ રીતે ચાલતી રહી?

આપણે આગળ જોઈશું કે કેવી રીતે આ ગતરહિત વ્યવસ્થા સંચાલિત થઈ:

1. ઉધોગો અથવા કંપનીઓ માટે સારી ગુણવત્તાવાળી કોલસાની માંગ હતી.

2. નયારા એનર્જી થકી આ માટેની કોન્ટ્રાક્ટ આપવામાં આવી હતી.

3. ટ્રકો દ્વારા કોલસા લોડ કરવામાં આવતી હતી, જેમાં ટ્રક ડ્રાઈવરો, વેધ બ્રિજ લોકો અને ઓડેદરાના સાગરીતો સામેલ હોવા અંગે ગૂંજી છે.

4. રસ્તામાં, “સિદ્ધનાથ ઇન્ડસ્ટ્રીઝ” ખાતે ટ્રક રોકાવવામાં આવતી અને ત્યાં ઉચ્ચ ગુણવત્તાવાળો કોલસો ઉતારી ને, તેનું સ્થાન લેતું હતું નીચી ગુણવત્તાવાળો કોલસો (ભરવા માટે) અને પછી ટ્રક ફરી આગળ નીકળતી.

5. પરિણામે, ઉદ્યોગો (જેને ઉચ્ચ ગુણવત્તાવાળો કોલસો ચૂકવ્યો હતો) તેમને નીચી ગુણવત્તાવાળો કોલસો મળતો.

6. આ ઘટનાઓ તપાસ હેઠળ છે, જેમાં બહુ મોટી મૂલ્યની (૩૭ લાખથી વધુ) મૂદામાલ (ઓછા ગુણવત્તાવાળો કોલસો) કબ્જામાં લેવામાં આવી છે.

ભાગ ૩: કાર્યવાહી અને તપાસ

• LCB (લોફર ક્રાઇમ બ્રાન્ચ) દ્રારા શંકાસ્પદ ક્રિયાઓ આધારિત દાખલાઓ પર કાર્યવાહી કરવામાં આવી છે.

• રેડ દરમિયાન મૂદામાલ (કચ્છ, દ્વારકા વિસ્તારમાં) કબજે કરવામાં આવ્યો છે.

• આ ઘટનાએ širarje — ઉદ્યોગો માટે પૂરવઠાની વિશ્વસનીયતા, ગુણવત્તા માનક, નિરીક્ષણ વ્યવસ્થા — એ પર ગંભીર પ્રશ્ન ઉભા કર્યા છે.

• સામાન્ય રીતે, કોલસાની પુરવઠા, ગુણવત્તા ચકાસણી, લોગ બુક, ટ્રક ટ્રેસабилિટી, દરેક સ્તર પર નિયંત્રણ રાખવામાં આવતું હોવું જોઈએ, પરંતુ અહીં તે તંત્ર કોણે ચાલુંતું ન હોવાનું સ્પષ્ટ છે.

ભાગ ૪:  – સમુદાય, ઉદ્યોગ અને નીતિ પર અસર

આ પ્રકારની કૌલસાની ગડબડી માત્ર એક ટ્રાન્ઝેક્શન નથી – તેનો અસર વિસ્તારથી પડે છે:

• ઉદ્યોગો: જો ઉદ્યોગોને “સારું” કોલસો મળતું નથી, તો તેમની પ્રોડક્શન અસરિત થાય શકે છે, ખર્ચ વધે શકે છે, અને गुणवત્તા ઘટી શકે છે.

• નીતિ દ્રષ્ટિએ: રાજ્ય સરકારે કોલસાની ઓફિસિયલ અથવા નિયમાનુસાર પૂરવઠાની વ્યવસ્થા કરી હોય છે, પરંતુ તેમાં થયેલી ગડબડી (ખરાબ કોળસો, લોડિંગ / ડિલિવરી દરમિયાન ચેડ / ભ્રષ્ટાચાર) એ વિશ્વાસભંગ સર્જે છે.

• સમાજ-પર્યાવરણ: ઓછા ગુણવત્તાવાળો કોલસો જ્યારે ઉદ્યોગોમાં ઉપયોગ થાય છે, તો તેનું બર્નિંગ અસરકારક નહીં હોય શકે, અશુદ્ધિ વધે શકે, ઉદ્યોગનું કાર્ય કારણભૂત રીતે ઓછું થઈ શકે છે.

• અર્થતંત્ર: ખોટા પુરૂવઠાના કારણે ઉદ્યોગો પર વધારાનો ખર્ચ, સરકાર પર નિરીક્ષણ ખર્ચ અને સમયથી વ્યક્તિગત દાનવાંચકો પર વિશ્વાસ ગુમાવવાની સ્થિતિ ઉભી થાય છે.

ભાગ ૫: સમાન પ્રકારની ઘટનાઓ – પહેલી નજરે

ગુજરાત તથા કેરી પ્રદેશોમાં કોલસાની ગડબડી અંગે ઘણા સંશોધન તથા ખુલાસાં થયા છે:

• રાજ્ય ઘણા સમયે એવી ઘટનાઓ સામડે આવી છે જ્યાં કાચા માલનું ગતરહિત વહિવટ જોવા મળ્યો છે (જેમકે: 60 લાખ ટન કોલસાની અડફેટે [જમીકેલ] તરીકે ઓળખાવાયેલી ઘટના) The Economic Times+2Bhaskar+2

• ઉદ્યોગ ખાતામાં “ઉચ્ચ કિંમતે કોલસો” વેચવાની ગતિવિધિઓ સામે પણ સમાચારો આવ્યા છે. Gujarat Samachar+1

• તેથી, સંખ્યાત્મક રીતે તથા વ્યવસ્થাগত રીતે, આ પ્રકારની ગડબડ એક કે એક‐અડધી ઘટના બની રહી નથી, પરંતુ વધુ વ્યાપક ઝુંબેશનો ભાગ હોવાનું જોવાયું છે.

ભાગ ૬: આવનારી પડકારો અને સાવચેતીઓ

આ ઘટનાને ધ્યાનમાં લઇને આગળ નીચે几点 મુખ્ય મુદ્દાઓ ધ્યાન રાખવા યોગ્ય છે:

• ગુણવત્તા ચકાસણી : ટ્રક લોડિંગ સમયે, લોગ બુક, તસ્વીર અને સીલિંગ દ્વારા સંચાલન વ્યવસ્થા વધુ મજબૂત હોવી જોઈએ.

• ટ્રેસેબિલિટી : ટ્રક ની મુસાફરી, લોડિંગ‐અનલોડિંગ, સ્ટોરીજ પ્લેસ, દરેક માધ્યમ વ્યવસ્થિત રેકોર્ડ થવું જરૂરી છે.

• નિયમિત નિરીક્ષણ : ઉદ્યોગો‐સપ્લાય-ચેન અને પૂરવઠા માળખામાં ત્રીજી પક્ષે ઓડિટ/નિરીક્ષણ કરવું.

• જવાબદારી નિર્ધારણ : જ્યારે ડિલિવરીમાં સુધારા આવે નહીં ત્યારે જવાબદારી સ્થાપિત થવી જોઈએ – સંચાલક, ડ્રાઈવર, બ્રિજ‐સ્ટાફ, કંપની, બધાને મળીને.

• જનજાગૃતિ : ઉદ્યોગો તથા કામકાજ વૃੰਦોએ પણ પોતાને પોતાનો ચેક રાખવો જોઈએ – “આmaals ડિગ્રી પ્રમાણે મળશે કે નહીં?”નો પ્રશ્ન સવાલરૂપે ઉભો રાખવો.

ભાગ ૭: પરિણામ અને તારણ

આ અમે જોયું કે કેવી રીતે એક દાયિત્વની વિધિ­કાળથી વધી ને ગડબડી અને ભુલોથી સંકળાયેલી પ્રક્રિયા “ભેળસેળ” બનાવી શકાય છે, જેમાં સૌ કોઈિયન પ્રતિભાગી બની શક્યા. જો યોગ્ય સમયસર પગલાં લીધા નથી, તો ઉદ્યોગો, પુરવઠા નિયંત્રકો, તથા સરકાર વચ્ચે વિશ્વાસ નો તૂટો સર્જાઈ શકે છે.

જામખંભાળિયા-દ્વારકા વિસ્તારની આ ઘટના માત્ર એક દષ્ટાંત છે. તે larger પેપર‐પ્લેટફોર્મ પર મુદ્દો ઉઠાવે છે — કે કઈ રીતે ઉદ્યોગો માટે યોગ્ય ગુણવત્તાવાળી સહાય પૂરી પાડવાની જવાબદારી નિષ્ફળ થઈ શકે છે, અને પરિણામે ભ્રષ્ટાચાર માટે ખુલ્લી જગ્યાએ પ્રવેશ થાય છે.

આથી, જો જાગૃત ઇન્ડસ્ટ્રીયલ સત્તાઓ, સપ્લાય-ચેન મેનેજમેન્ટ, સરકારી નિયંત્રણ અને સામાજિક નિરીક્ષણ એકઠા પ્રયત્નો કરે તો આવનારી સ્થિતિઓમાં એવી ગડબડીઓની સંભાવના ઓછા કરી શકાય છે.

સમાપન
આભૂતકાળમાં, એક સ્થિતિસ્થાપક ઉદ્યોગ-પુરવઠા માળખો હંમેશા યોગ્ય અને ગુણવત્તાવાળી સામગ્રી, વિશ્વસનીય પુરવઠા અને પારદર્શન વ્યવસ્થાના આધારે ચાલે છે. જ્યારે આ તંત્રમાં લોકલ ક્લોજર્સ, ગડબડી, ભેળસેળ અથવા સંલગ્નતાની પ્રવૃત્તિઓ આવે છે, ત્યારે માત્ર એક કંપનીની નહીં પણ સમગ્ર ઉદ્યોગ-પરિવાર, સમુદાય અને રાજ્યની સામર્થ્ય અસરિત થાય છે.

આ સ્ક્રિપ્ટમાં એ જ નજરે જોઈએ છે કે કેવી રીતે જગ્યાએ જગ્યાએ એક ગતરહિત વ્યવસ્થા ઉભી થઇ શકે છે, અને આગળ તેનેどう (કેવી રીતે) અટકાવી શકાય તે અંગે વિચારો ચીંતન માટે મુકવામાં આવ્યા છે.

જો તમે ઇચ્છો, તો હું આ સ્ક્રિપ્ટને વધુ વિસ્તૃત રીતે લેખાત્મક ડ્રામા ફોર્મેટમાં રૂપાંતરિત કરી શકું છું, જેમાં પાત્રો, સંવાદો, સજ્જા દ્રશ્યાઓ સાથે વધુ જીવંત સેન્જ આપશે. તમને એવું કરવું છે?

Author: samay sandesh