જામનગર જિલ્લામાં આપત્તિ-વ્યવસ્થાપન તંત્રની ક્ષમતાનું મૂલ્યાંકન કરવા, વાસ્તવિક આપત્તિ સમયે તમામ સરકારી-અર્ધસરકારી અને ઔદ્યોગિક તંત્રો વચ્ચે ટીમવર્ક કેટલી ઝડપથી અને અસરકારક રીતે કાર્યરત થઈ શકે છે તે પરખવા માટે રિલાયન્સ JGH કેમ્પસમાં જી.જી.એચ. મેગા મોકડ્રિલ યોજાઈ. જિલ્લા પ્રશાસન, પોલીસ વિભાગ, ફાયર એન્ડ સેફ્ટી, આરોગ્ય વિભાગ, 108 ઇમરજન્સી સેવાઓ, NDRF, SDRF સહિતના તમામ મહત્વપૂર્ણ તંત્રોની ભાગીદારી સાથે યોજાયેલી આ ડ્રિલને જિલ્લામાં અત્યાર સુધીની સૌથી મોટી “મેગા મોકડ્રિલ” માનવામાં આવી રહી છે.
આ મોકડ્રિલનો હેતુ માત્ર આપત્તિ સમયે કાર્યપદ્ધતિ ચકાસવાનો જ નહોતો, પરંતુ સામૂહિક તંત્રને રિયલ-ટાઈમ દબાણ હેઠળ સંકલિત રીતે કાર્ય કરવાની તાલીમ આપવાનો પણ હતો. રિલાયન્સ JGH (Jam Raghav, Jamnagar Gas Handling) જેવી વિશાળ ઔદ્યોગિક જગ્યા પર સંભવિત આગ, ગેસ લીકેજ, રાસાયણિક દુર્ઘટના, વિસ્ફોટ અથવા કર્મચારી ફસાયા જેવી પરિસ્થિતિઓને ધ્યાનમાં રાખીને સમગ્ર સિમ્યુલેશન ડિઝાઇન કરવામાં આવ્યું હતું.
■ મોખરાં અધિકારીઓની હાજરી : રિયલ-ટાઇમ ઓપરેશન જેવી ગંભીરતા
આ ડ્રિલ દરમિયાન જિલ્લા કલેક્ટર, જિલ્લા પોલીસ વડા, ડીડીઓ, જિલ્લા ફાયર અધિકારીઓ, ઔદ્યોગિક સલામતી નિષ્ણાતો અને રિલાયન્સના ઓપરેશનલ હેડ્સ વ્યક્તિગત રીતે હાજર રહ્યા. દરેક સ્ટેપને વૉચ-ટાવરથી મોનિટર કરવા માટે કમાન્ડ કંટ્રોલ પોસ્ટ ઉભી કરવામાં આવી હતી.
ડ્રિલ દરમિયાન તમામ અધિકારીઓ ડિજિટલ પેનલ, ડ્રોન કેમેરા અને ઓન-ગ્રાઉન્ડ ટીમોની GPS મોનિટરિંગ સિસ્ટમ દ્વારા પૂર્ણ કામગીરી પર નજર રાખતા હતા. આથી આયોજન કેટલું અસરકારક પૂરું પડી રહ્યું છે તે દેખાઈ રહ્યું હતું.
■ તૈયારીઓની શરૂઆત : સાયરન વાગતા પેનિક મોડ સક્રિય
ડ્રિલ સવારે 9 વાગ્યે મોક ઇમરજન્સી સાયરન વાગવાથી શરૂ થઈ. સાયરન સાંભળતા જ રિલાયન્સના તમામ યુનિટ્સ predetermined EMERGENCY CODE પ્રમાણે કાર્યરત બન્યા.
તંત્રની પ્રારંભિક પગલાં તરીકે—
-
ઓલ યુનિટ બ્રેકડાઉન પ્રોટોકોલ અમલમાં મુકાયો
-
કર્મચારીઓ “Assembly Point A, B, C” તરફ માર્ગદર્શન હેઠળ દોડ્યા
-
હવા દિશા ચકાસાઈ
-
જોખમવાળા ઝોનને તરત સીલ કરી દેવામાં આવ્યા
-
ઓપરેશનલ ટીમ PPE સાથે રિસ્પોન્સ સ્પોટ પર પહોંચવા લાગી
આ પ્રક્રિયા દરમિયાન 7 મિનિટની અંદર લગભગ 400 કર્મચારીઓ સલામત ઝોનમાં પહોચ્યા, જે તંત્રની ઝડપી કામગીરી દર્શાવે છે.
■ મોકડ્રિલનું મુખ્ય સિમ્યુલેશન : “ગેસ લીકેજ + આગ + કર્મચારી ફસાયા” ત્રણેય પરિસ્થિતિઓનું સંયોજન
મેગા ડ્રિલમાં સૌથી મોટી કસોટી એ હતી કે અહીં એક સાથે ત્રણ જુદી-જુદી આપત્તિ પરિસ્થિતિઓનું સર્જન બતાવવામાં આવ્યું—
(1) ગેસ લાઇનમાં લીકેજ
પ્લાન્ટના એક યુનિટમાં “હાઈ પ્રેશર ગેસ લાઇન”માં ક્રેક થયો હોવાનું સિમ્યુલેટ કરાયું.
તુરંત ગેસ સેન્સરે એલર્ટ આપ્યો અને ઝોનને “Red Zone” જાહેર કરવામાં આવ્યો.
(2) ગેસના સંપર્કથી આગ ભભૂકી
લીકેજના કારણે 10 સેકન્ડમાં આગ સિમ્યુલેટ કરાઈ હતી.
ફાયર-ટીમને 2 મિનિટમાં સ્થળે પહોંચવાનું ટાર્ગેટ આપવામાં આવ્યું હતું.
તે સમયે વિસ્ફોટના જોખમને જોતા CO2 અને Dry Chemical Powder extinguishers નો ઉપયોગ બતાવવામાં આવ્યો.
(3) બે કર્મચારી અંદર ફસાયા
રિયલ-ટાઈમ કટોકટી જેવી પરિસ્થિતિ ઉભી કરવા બે કર્મચારી ફસાયા હોવાનું સિમ્યુલેશન કરાયું.
SCBA કીટ સાથેની રેસ્ક્યૂ ટીમ અંદર મોકલાઈ.
NDRF ટીમે રમકડા માનવ આકારવાળા ડેમીઝનો ઉપયોગ કર્યો જેથી ડ્રિલ વાસ્તવિક જેવી બની રહે.
આ તમામ પ્રક્રિયાઓને સમયસર અને સંકલિત રીતે પાર પાડવી આ મોકડ્રિલનો મુખ્ય હેતુ હતો.
■ 108 એમ્બ્યુલન્સનું ઝડપી “ટ્રોમા રિસ્પોન્સ” મોડ
ડ્રિલમાં 108 એમ્બ્યુલન્સને વાસ્તવિક અકસ્માત જેવી જ પરિસ્થિતિમાં બોલાવવામાં આવી.
એમ્બ્યુલન્સ ટીમ દ્વારા—
-
CPR
-
પ્રાથમિક સારવાર
-
બર્ન ઇન્જરી પ્રોટોકોલ
-
ઓક્સિજન સપોર્ટ
-
તાત્કાલિક શિફ્ટિંગ પ્રક્રિયા
વગેરે બધું જ લાઈવ દર્શાવવામાં આવ્યું.
જૂનાગઢ, જામનગર અને ખંભાળિયા ઝોનમાંથી પણ બેકઅપ એમ્બ્યુલન્સને અલર્ટ પર રાખવામાં આવી હતી.
■ ફાયર એન્ડ સેફ્ટી ટીમનું પ્રદર્શન : 6 મિનિટમાં આગ કન્ટ્રોલ
ફાયર ટીમોએ 3 દિશામાંથી પાણી અને ફોમ લાઈનો બિછાવીને આગને કંટ્રોલ કરવાની પ્રક્રિયા દર્શાવી.
-
Multi-layer attack technique
-
Cooling of surrounding pipelines
-
Hazard isolation
-
Ventilation control
આ દરેક પગલું સંપૂર્ણ વ્યવસ્થિત રીતે કરવામાં આવ્યું.
ફાયર નિષ્ણાતોના શબ્દોમાં—
“આવા રિફાઇનરી ઝોનમાં એક સેકન્ડ પણ અગત્યનો હોય છે. સમયસર કોમ્બાઈન ટીમવર્ક આગને મોટા વિસ્ફોટમાં ફેરવતા અટકાવે છે.”
■ NDRF અને SDRFની વિશેષ કામગીરી
મોકડ્રિલમાં સૌથી વિશેષ આકર્ષણ NDRFની ભાગીદારી હતી.
તેમની કામગીરીમાં—
-
Rope Rescue
-
Confined Space Entry
-
Deep Pressure Area Entry
-
Chemical Protection Gear નો ઉપયોગ
-
Victim Extraction
વગેરે સમગ્ર પ્રક્રિયા બતાવવામાં આવી.
આ કાર્યને કારણે સમગ્ર ડ્રિલને નેશનલ-લેવલનો ટચ મળ્યો.
■ ડ્રોન મોનિટરિંગ : “આકાશમાંથી દેખાતી આપત્તિ વ્યવસ્થા”
ડ્રોન જેવી આધુનિક ટેકનોલોજી દ્વારા—
-
આગનો વિસ્તાર
-
ગેસનું સ્પ્રેડિંગ
-
કર્મચારીઓના મૂવમેન્ટ
-
ફાયર ટીમનું deployment
-
ટ્રાફિક કંટ્રોલ
ઓડિટ ટીમ દ્વારા મોનિટર કરવામાં આવ્યું.
આ ટેકનોલોજી આવતા સમયમાં અપડેટેડ ડિઝાસ્ટર મેનેજમેન્ટ માટે અત્યંત ઉપયોગી રહેશે.
■ પોલીસ તંત્રની ભૂમિકા : Crowd Control + Route Clearance
જામનગર પોલીસ દ્વારા—
-
સાયકલોજિકલ પેનિક કંટ્રોલ
-
આસપાસના માર્ગો બંધ
-
ઝડપી શિફ્ટિંગ માટે ગ્રીન કોરિડોર તૈયાર
-
Industrial securityાત્મક સપોર્ટ
વગેરે કામગીરી પુરી પાડવામાં આવી.
આમ સામાન્ય રીતે ઔદ્યોગિક ઝોનમાં ખરેખર અકસ્માત સર્જાય તો પોલીસની ભૂમિકાને અતિ મોટું મહત્વ હોય છે.
■ રિલાયન્સ મેનેજમેન્ટની સ્થિતિ સંભાળવાની ક્ષમતા
રિલાયન્સના સેફ્ટી વિભાગે તમામ કમાન્ડ સિસ્ટમ ખૂબ જ વ્યવસ્થિત રીતે રજૂ કરી.
Incident Command System (ICS) હેઠળ—
-
Incident Controller
-
Site Main Controller
-
Emergency Communication Officer
-
Material Handling Officer
-
Safety Officer
ની નિમણુંક કરી, દરેકે પોતાની જવાબદારી મુજબ કાર્ય કર્યું.
આથી સાબિત થાય છે કે રિલાયન્સ જેવી વિશ્વપ્રસિદ્ધ કંપની પોતાની આંતરિક સલામતી પ્રક્રિયાઓમાં અત્યંત નિપુણ છે.
■ “Concerned Citizens” પ્રત્યે વિશ્વાસ વધારતી ઘટના
જામનગર ઉદ્યોગનગરમાં હજારો લોકો રોજગારી મેળવે છે.
રિફાઇનરી જેવી હાઈ-રિસ્ક જગ્યા પર આવી મેગા મોકડ્રિલ થતાં—
-
કર્મચારીઓનો વિશ્વાસ વધ્યો
-
પરિવારોને સુરક્ષા અંગે આશ્વાસન મળ્યું
-
જિલ્લા તંત્રની સજ્જતા પ્રગટ થઈ
-
જનતા સમક્ષ સલામતી પ્રતિબદ્ધતા વ્યક્ત થઈ
આ મોકડ્રિલને કારણે “જામનગરના ઉદ્યોગ ક્ષેત્ર સુરક્ષિત અને હાઈ-ટ્રેઇન્ડ” હોવાનું સ્પષ્ટ સંદેશ મળ્યો.
■ અંતે મૂલ્યાંકન મીટિંગ : ખામીઓ, સુધારાઓ અને ભવિષ્યની યોજના
ડ્રિલ પૂર્ણ થયા બાદ ઓબ્ઝર્વેશન ટીમે સમગ્ર કામગીરીનો રિપોર્ટ તૈયાર કર્યો.
તેમાં નીચે મુજબ几点 મહત્વપૂર્ણ નોંધાઈ—
✔ ઝડપ – પ્રશંસનીય
ફાયર ટીમ, 108 અને પોલીસની હાજરી સમયસર પહોંચી.
✔ કોમ્યુનિકેશન – મજબૂત
ICS કમાન્ડ સ્ટ્રક્ચર અસરકારક રહ્યું.
આ તમામ મુદ્દાઓનો વિસ્તૃત રિપોર્ટ રિલાયન્સ અને જિલ્લા પ્રશાસનને મોકલવામાં આવશે.
■ અંતિમ નિષ્કર્ષ
રિલાયન્સ JGH કેમ્પસ પર યોજાયેલી આ મેગા મોકડ્રિલ જામનગર જિલ્લાના ઇતિહાસમાં સૌથી વ્યાપક અને સૌથી ટેક્નિકલ બતાવી શકાય તેવી ડ્રિલ માનવામાં આવી છે.
આને કારણે—
-
જિલ્લાના ડિઝાસ્ટર મેનેજમેન્ટ સિસ્ટમમાં સંપૂર્ણ સંકલન આવ્યું
-
તંત્રોની પરસ્પર વર્કિંગ સમજણ વધી
-
રિફાઇનરી ઝોનની આંતરિક સલામતી વધુ મજબૂત બની
-
જનતાના મનમાં વિશ્વાસ વધ્યો
-
અને ભવિષ્યમાં કોઈ આપત્તિ સર્જાય તો જિલ્લા કંટ્રોલ રૂમ મિનિટોમાં કાર્યરત થઈ શકે તે સ્પષ્ટ થયું
આ મેગા મોકડ્રિલ માત્ર એક ઘટના નહોતી—
પરંતુ જામનગર જિલ્લા માટે **“સુરક્ષા, તૈયારી અને સંકલિત કાર્યક્ષમતા”**નું પ્રતિક બની રહી.
