માટી ફાટી ગઈ, છતાં જવાબદારી ફાટતી નથી
પાટણ જિલ્લાના સમી તાલુકાનો ઉત્તર ગુજરાતમાં એવી જગ્યા તરીકે ઉલ્લેખ થાય છે, જ્યાં પ્રકૃતિ અને જીવન બંને સાથે મળીને ક્યારેક કઠોર પરિક્ષા લે છે. અહીં વરસાદ તો ઓછો પડે જ છે, પણ પાણીની સમસ્યા વર્ષોથી લોકોનું હાડમારી જીવન બની ગઈ છે. સરકાર દર વર્ષે દાવા કરે—“છેવાડાના ગામો સુધી નળમાંથી પાણી પહોંચાડી દીધું છે”, પરંતુ આ દાવા માત્ર દસ્તાવેજોમાં જ તાજાં છે, જમીન પર તો પરિસ્થિતિ તેની એકદમ વિરુદ્ધ દેખાય છે.
આ રિપોર્ટમાં બાબરી, ચાંદરણી, દાદકા સહિત સમી તાલુકાના પાંચેક આંતરિયાળ ગામોમાં ભર શિયાળે ઉભી થયેલી પીવાના પાણીની ભયાનક સમસ્યાનું વિગતવાર વર્ણન કરવામાં આવે છે. શિયાળો એટલે પાણીની તંગી ઓછી થવી જોઈએ, પરંતુ અહીં તો પરિસ્થિતિ એટલી વણસી گئی છે કે લોકો દિવસમાં કલાકો સુધી પાણી મેળવવાની આશામાં રહે છે.
1. શિયાળામાં પાણી માટે હાહાકાર—અસામાન્ય કે સામાન્ય?
ઉત્તર ગુજરાતમાં ઉનાળામાં પાણીનો પ્રશ્ન સામાન્ય બની ગયો છે. પરંતુ શિયાળામાં પીવાનું પાણી ઉપલબ્ધ નહીં હોવું એ ચિંતાજનક છે. શિયાળો એ સમય છે જ્યારે બાવળિયા, કૂવા, અને નળવહાલીઓનો પાણીનો સ્તર થોડું વધે છે. પરંતુ સમી તાલુકાના ગામોમાં આ વર્ષે પાણીની કટોકટી એટલી ગહન છે કે હાલની પરિસ્થિતિને સ્થાનિક લોકોએ ‘અપૂર્વ આફત’ કહીને વર્ણવી છે.
બાબરી, ચાંદરણી, દાદકા તેમજ આજુબાજુના પાંચ ગામોમાં તો છેલ્લા બે મહિનાથી નળોમાં એક ટીપું પાણી આવ્યું નથી. સમી તાલુકાના લોકો માટે આ સ્થિતિ સહનશક્તિની સીમાઓ તોડી રહી છે.
2. આંતરિયાળ ગામોની હકીકત: દાવા એક તરફ, જીવન બીજી તરફ
સરકારની જાહેરાતો અને ગ્રાઉન્ડ હકીકત વચ્ચેનો તફાવત આજે બહુ સ્પષ્ટ દેખાઈ રહ્યો છે.
સરકાર કહે—
“અમે છેવાડાના ગામ સુધી પાણી પહોંચડાવ્યું છે.”
પરંતુ બાબરી ગામની એક વૃદ્ધ માતા કહે—
“બે મહિના થી નળના મોઢા સુકા પડ્યા છે. અમને પાણી ટેન્કરમાંથી જ મળે છે એ પણ સમયસર નહીં.”
દેવળા ગામના યુવાનો કહે છે—
“સરકારના અધિકારીઓ આવે ત્યારે બતાવવામાં આવે છે કે બધું સારું છે… પરંતુ હકીકत તો ગામના ખૂણેખાંચરે દેખાય છે.”
3. ટેન્કર રાજ: તરસને કમાણીમાં ફેરવતી વ્યવસ્થા
જ્યાં નળ નથી, ત્યાં ટેન્કર આવે—અને જ્યાં ટેન્કર આવે, ત્યાં પૈસામાં રાજ શરૂ થાય છે.
બાબરી, ચાંદરણી અને દાદકા ગામોમાં હાલ ખાનગી પાણી ટેન્કરો મોંઘા ભાવે પાણી વેચી રહ્યા છે. છેલ્લા બે મહિનાથી નળમાં પાણી ન આવતા લોકોએ મજબૂરીમાં ખાનગી ટેન્કર મંગાવવાનું શરૂ કર્યું.
ખાનગી ટેન્કરોના દર:
-
એક ટેન્કરનો ખર્ચ: ₹700 થી ₹1200
-
એક ટેન્કરથી 20–25 પરિવારનું 2 દિવસનું પાણીનો જોગવાઈ
-
સૌથી વધુ ફટકો ગરીબ અને દલિત વિસ્તારોને
ટેન્કર માલિકોની પ્રતિક્રિયા:
માલિકો કહે છે—
“અમે પણ પાણી દૂરથી લાવી રહ્યા છીએ, ખર્ચો વધી ગયો છે.”
પરંતુ ગ્રામજનોનો આક્ષેપ છે—
“જ્યાં સરકાર નિષ્ફળ થાય છે ત્યાં આ લોકો મોંઘા દરે પાણી વેચીને અમારી લાચારીએ વેપાર કરે છે.”
4. ચાંદરણી ગામનો આક્રોશ: મૌન રહી તો તરસમાંથી જ જીવવું પડશે
ચાંદરણી ગામના લોકો છેલ્લા બે મહિના થી નળની તાકમાં બેઠા છે. પાણી નહિ મળતાં ગામજનોના ગુસ્સો ઉફાને ઉઠ્યો છે.
મિડિયા સમક્ષ રજૂ થયેલી ફરિયાદો:
-
“પાણી નથી, ગહું-જવાર નાંખવા પણ પાણી નથી.”
-
“બેરીયે સુધી પાણી લેવા જવું પડે છે.”
-
“સરકારના અધિકારીઓ માત્ર કાગળોમાં પાણી આપે છે.”
-
“નળ યોજના છે, પણ નળમાં પાણી નથી.”
ગામની મહિલાઓ, ખાસ કરીને વૃદ્ધો અને બાળકો માટે પરિસ્થિતિ વધુ મુશ્કેલ બની ગઈ છે. 2–3 કિમી દૂરના કૂવાઓથી માટલાં ભરવા જવું પડે છે, જે શિયાળામાં ઠંડી વધતાં વધુ દુષ્કર બની જાય છે.
5. બાબરી ગામની વેદના: “પાણી વગર ಜೀವನ ચાલે કેવી રીતે?”
બાબરી ગામના મધ્યમાં એક નળ છે, જ્યાં સામાન્ય દિવસોમાં લોકો ગાબડાં લઈને લાઈન લગાવી દૈનિક પાણી ભરતા હોય. પરંતુ છેલ્લા 60 દિવસથી આ નળ બંધ પડી ગયો છે. સ્થાનિક મહિલાઓ કહે છે—
“સરકારે નળ આપ્યા, પણ પાણી આપ્યું નથી.”
એક અન્ય મહિલા કહે—
“ટેન્કરનો ખર્ચ ઉઠાવી શકીએ તેમ નથી. અમે મજૂરી કરીને આવડે એટલા પૈસા કમાઈએ છીએ.”
6. દાદકા ગામનાં યુવાનો: સમસ્યાનું ટેકનિકલ કારણ શોધવાની કોશિશ
દાદકા ગામના કેટલાક યુવાનો પાસે ટેક્નિકલ સમજ છે. તેમણે પાણીની લાઈન તપાસી અને હલકી રિપોર્ટ તૈયાર કરી. તેઓ જણાવી રહ્યાં છે—
-
ભૂગર્ભ જળસ્તર ઘટી ગયું છે
-
સપ્લાય લાઈનના કેટલાક ભાગોમાં લીકેજ છે
-
પંપિંગ સ્ટેશન સુધી પૂરતું પાણી નહીં પહોંચતું
-
વિજળીની આવક-જાવકને કારણે મોટર ચાલતી નથી
પરંતુ આ બાબતની લેખિત ફરિયાદ છતા પણ પાણી પુરવઠા વિભાગ દ્વારા ગંભીરતાથી પગલું લેવામાં નથી આવ્યું.
7. સરકારના દાવા: ફક્ત જાહેરાતોમાં જ પાણી છલકાય છે?
પ્રતિએક બજેટ સેશનમાં અને દરેક ચૂંટણી પહેલાં સરકાર દ્વારા જાહેરાત કરવામાં આવે છે—
“આંતરિયાળ ગામો સુધી નળથી પીવાનું પાણી પહોંચાડવામાં આવશે.”
પરંતુ પ્રશ્ન એ છે: શું સત્યમાં પહોંચે છે?
સમી તાલુકાના પાંચેક ગામો આજે જે સ્થિતિમાંથી પસાર થઈ રહ્યા છે તે બતાવે છે કે—
યોજનાઓ છે, પરંતુ અમલ નથી.
કાગળ પર પૂરતી સુવિધાઓ છે, પરંતુ વાસ્તવિક જીવનમાં નળસૂકા છે.
8. આર્થિક અસર: તરસમાં ફક્ત પાણી નહીં, પૈસા પણ ખૂટે છે
જ્યારે ગામમાં પાણીની કટોકટી વધે છે ત્યારે તેનું સીધું નુકસાન નીચે મુજબ છે:
-
કુટુંબના દૈનિક ખર્ચમાં 30% વધારો
-
પાણી માટે લેવાતા ટેન્કરના ખર્ચે અન્ય ઘરખર્ચમાં કપાત
-
મજૂર વર્ગને વધારે અસર
-
ખેડૂતોની પાક સિંચાઈ પ્રણાલી પર ગંભીર અસર
9. મહિલા અને બાળકો પર સૌથી વધુ અસર
જેમજ પાણીની તંગી થાય, તરસની સઝા સૌથી પહેલાં સ્ત્રીઓ અને બાળકોને મળે છે.
ચાંદરણી ગામની એક ગર્ભવતી મહિલા કહે છે—
“પાણી લેવા 2 કિમી જવું પડે છે. થાક લાગે છે, પણ મજબૂરી છે.”
શાળા જતા બાળકોના માતાપિતા કહે છે—
“બાળકોને વહેલી સવારે ન્હવડાવવાનું પાણી પણ નથી.”
10. વનરાઈના વિસ્તારને પીડતી પાણીની કમી: લાંબા સમયના પરિણામો
સમી તાલુકાની ભૂગર્ભ રચના એવી છે કે વરસાદ ઓછો પડે છે, પરંતુ પાણી સંચયની વ્યવસ્થા નબળી હોવા કારણે જળસ્તર ઝડપથી ઘટે છે.
અસર નીચે મુજબ થઈ રહી છે:
-
ભૂગર્ભ જળનો જોખમ
-
ખેડૂતોમાં સિંચાઈ માટે બોરવેલ ઉપર નિર્ભરતા
-
પાંચેક ગામોમાં બોરવેલ પણ સૂકી રહ્યા
-
નજીકના નદીનાળા વર્ષોથી સૂકા
11. ગ્રામજનની સરકારને પોકાર: “અમે નાગરિક છીએ, ભિક્ષુક નહીં”
ચાંદરણી અને બાબરી ગામના લોકો સરકારે આ સમસ્યા ઝડપી ઉકેલે તેવી માંગ કરી રહ્યા છે.
તેમનો મુખ્ય પ્રશ્ન:
“જીવન માટે પેલા નંબરનું પાણી પણ સરકાર સમયસર નથી આપી શકતી?”
એક યુવાને જણાવ્યું—
“સરકાર મોટેરા સ્ટેડિયમ બનાવી શકે છે, પરંતુ અમને પાણી આપી શકતી નથી?”
આ નિવેદન સમગ્ર ગામની હાલતનો અર્ક થતો જોવા મળે છે.
12. તંત્રની બેદરકારી કે સિસ્ટમની નિષ્ફળતા?
જિલ્લા કક્ષાના અધિકારીઓની મીટિંગમાં આવે ત્યારે પાણી સપ્લાયની ફાઈલોમાં બતાવવામાં આવે છે—
“Everything is fine.”
પરંતુ વાસ્તવમાં:
-
પંપ હાઉસમાં સ્ટાફની અછત
-
કોઇ લાઈનનું રીપેરિંગ સમયસર નથી
-
પાણી સપ્લાયનું મોનીટરિંગ નથી
-
ગામોની ફરિયાદો ઉપર પ્રતિસાદ ધીમો
આ સારમાં, સિસ્ટમમાં ખામી છે અને તંત્ર ઉદાસીન છે.
13. ઉકેલ શું? સ્થાનિક લોકોના સૂચનો
ગામના યુવાનો અને બુઝુર્ગોએ કેટલાક મહત્વના ઉકેલો સૂચવ્યા છે:
-
તાત્કાલિક ટેન્કરની સંખ્યા વધારવી
-
ગામની જૂની નળ યોજનાનો રિપેર
-
ધારાસભ્ય અને કલેક્ટર દ્વારા ગામની મુલાકાત
-
નદી-જળાશયના પુનઃભરણનું આયોજન
-
બોરવેલ લાઈનનું ટેકનિકલ ચેકિંગ
14. રાજકીય દાવા અને વચનો—વારંવાર પૂરાઈ જતી પરંપરા
ચૂંટણી આવે ત્યારે ઉમેદવારો પાણીની સમસ્યા ઉકેલવાની ગેરંટી આપે છે, પરંતુ ચૂંટાયા બાદ આ મુદ્દા ઉપર કોઈ ધ્યાન આપતું નથી.
ગામના લોકો કહે—
“દરેક ચૂંટણી પહેલાં પાણી આપવાનું વચન મળે છે, પણ પાણી તો આપણી આંખોના આંસુ જ છે.”
15. અંતિમ પ્રશ્ન: શું આ ગામોની તરસ ક્યારેય બુઝાશે?
આંતરિયાળ ગામોમાં પાણીની સમસ્યા નવો મુદ્દો નથી, પરંતુ હવે પરિસ્થિતિ એટલી ગંભીર થઈ ગઈ છે કે લોકો પોતાનું ઘર છોડીને શહેરોમાં જતા રહે તેવી સ્થિતિ ઊભી થઈ શકે છે.
સમાપન: પાણી—જીવનનું અધિકાર, પરંતુ સમી તાલુકામાં હજી ‘લક્ઝરી’
પાટણ જિલ્લાના સમી તાલુકાના બાબરી, ચાંદરણી, દાદકા અને અન્ય આંતરિયાળ ગામોની હાલની સ્થિતિ જોઈને સ્પષ્ટ થાય છે કે જીવન માટે જરૂરી ‘પાણી’ આજે પણ લાખો ગ્રામજન માટે એક સપનાસમાન છે.
નળનું પાણી આવે કે નહીં, ટેન્કર આવે કે નહીં—
પરંતુ લોકોની તરસ, તેમનો તકલીફ અને અધિકાર માટેનો સંઘર્ષ ચાલુ જ છે.
આ રિપોર્ટ માત્ર પાણીની કટોકટી દર્શાવતો નથી, પરંતુ સરકાર, તંત્ર અને સમાજના ધ્યાન માટે એક ચેતવણી છે—
“પાણી વગર વિકાસનાં ખોખલા દાવા નથી ચાલવાના.”
