જામનગરમાં ‘સહજ વન’નું સર્જન : 10 એકર ભૂમિ પર હરીયાળીનું અનોખું સ્વપ્ન.

પર્યાવરણની રક્ષા તરફ રિલાયન્સ–હાર્ટફુલનેસનું ઐતિહાસિક યોગદાન

જામનગર શહેરે છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં સ્વચ્છતા, હેરિટેજ અને પર્યાવરણ ક્ષેત્રે નોંધપાત્ર વિકાસ કરતાં હવે શહેરી હરિયાળીને એક નવી ઓળખ આપી છે. મહાનગર પાલિકાના સોનલનગર વિસ્તારમાં તૈયાર થયેલ ‘સહજ વન’ માત્ર એક બગીચો કે ગ્રીન ઝોન નથી, પરંતુ શહેરના ભવિષ્યને હરિયાળું બનાવવાની એક દૃઢ પ્રતિજ્ઞા સમાન છે. રિલાયન્સ ઇન્ડસ્ટ્રીઝના સહકાર અને હાર્ટફુલનેસ ઇન્સ્ટિટ્યૂટના માર્ગદર્શન હેઠળ બનેલો આ 10 એકરનો હરિત વિસ્તાર, જામનગરના નક્શામાં ‘ઑક્સિજન કોરિડોર’ તરીકે ઉભરતો જોવા મળી રહ્યો છે. પ્રકૃતિ પ્રેમીઓ, સારા આરોગ્યની ઇચ્છા ધરાવતા નાગરિકો, બાળકો અને વન્યજીવ અભ્યાસીઓ – તમામ માટે આ વન અદ્ભુત ટકાઉ મોડેલ બની રહ્યું છે.

હાર્ટફુલનેસ અને રિલાયન્સનું સંયુક્ત યોગદાન : શહેર માટે પર્યાવરણીય ભેટ

હાર્ટફુલનેસ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ભારત તથા વિશ્વભરમાં પ્રકૃતિ આધારિત જીવનશૈલી અને આંતરિક શાંતિના પ્રચાર માટે જાણીતી સંસ્થા છે. રિલાયન્સ ઇન્ડસ્ટ્રીઝ – જે અગાઉથી જ જામનગરમાં પર્યાવરણ સંવર્ધન અને CSR હેઠળ અનેક મોટી કામગીરીઓ કરે છે – એ આ પ્રોજેક્ટ માટે જરૂરી આધાર અને વહીવટી સહયોગ પૂરું પાડ્યો. બંને સંસ્થાઓએ મળીને આ ઉદ્યાનને ‘હરિયાળો આરોગ્ય કેન્દ્ર’ તરીકે વિકસાવવાનો સંકલ્પ કર્યો.

આ વનનું મુખ્ય ધ્યેય માત્ર વૃક્ષ વાવેતર નહીં પરંતુ ‘કુદરત સાથે માનવીના સંવાદને પુનઃસ્થાપિત કરવો’ છે. અહીં ધ્યાન, યોગ, આરામ અને આરોગ્યની તમામ કુદરતી શક્તિઓને જગાડતી રચના ઊભી કરવામાં આવી છે.

ડેન્સ ફોરેસ્ટ ટેકનિક : 10 એકર વનમાં કુદરતી જંગલ જેવી અનુભૂતિ

હાર્ટફુલનેસનો વન વિકાસ મોડેલ વિશ્વપ્રસિદ્ધ ‘ડેન્સ ફોરેસ્ટ’ પદ્ધતિ પર આધારિત છે, જેમાં…

• 3 સ્તરોમાં છોડ વાવવામાં આવે છે:

  • ઉપરનું કેનોપી – ઊંચા વૃક્ષો

  • મધ્યમ સ્તર – મધ્યમ કદના વૃક્ષો

  • નીચેનું સ્તર – ઝાડીઓ અને શાકભાજી જેવા વનસ્પતિ જૂથો

• 3 થી 5 ફૂટનું અંતર રાખીને મિત્ર પ્રજાતિઓને સાથે વાવવામાં આવે છે જેથી વૃક્ષોની વૃદ્ધિ ઝડપી બને.

• ટોપસોઇલ + કમ્પોસ્ટ + વર્મીકમ્પોસ્ટ + નીમ પાવડર સાથે માટીને પોષણ આપવામાં આવે છે.

• હાઈડ્રોજેલ ટેકનિક દ્વારા માટીમાં ભેજ લાંબા સમય સુધી જળવાય છે, જેથી પાણીની બચત પણ થાય અને વૃક્ષો સુકાઈ ન જાય.

આ પદ્ધતિના કારણે આ વિસ્તાર કૃત્રિમ બગીચા કરતાં કુદરતી જંગલ જેવો છવાઈ ગયો છે. શહેરના તાપમાનમાં ઘટાડો, હવામાં શુદ્ધતા અને પક્ષીઓના નિવાસ જેવા અનેક લાભો ધીમે ધીમે જોવા મળી રહ્યા છે.

નગરજનો માટે અનોખી ફિઝિકલ–મેન્ટલ વેલનેસ સુવિધાઓ

સહજ વન માત્ર હરિત વિસ્તાર નહિ પરંતુ સમગ્ર વેલનેસ સેન્ટર છે. અહીં અનેક સુવિધાઓ નાગરિકોને કુદરતની સાથે શાંતિપૂર્ણ સમય વિતાવવા માટે તૈયાર કરી છે:

✔️ વનના મુખ્ય ઝોન:

• ધ્યાન બોન (Meditation Zone) – શાંત, હવામાન અનુકૂળ માહોલ

• યોગ ઝોન – ખુલ્લા આકાશ નીચે યોગ અને પ્રાણાયામ માટે વિશેષ વિસ્તાર

• વોક-વે – દૈનિક ફરવા ઈચ્છુક લોકો માટે 10 એકરનો લીલુંકાર માર્ગ

• બાળકો માટે રમવાનો વિસ્તાર – કુદરત વચ્ચે સર્જનાત્મક ખેલ

• આરામ માટે ગેઝેબો – સુર્યપ્રકાશથી રક્ષણ અને મનશાંતિ માટે બેઠકો

મહાનગર પાલિકા દ્વારા પાણીની સુવિધા, ફેન્સિંગ, સલામતી કેબિન, રાત્રે લાઇટિંગ જેવી સર્વ સુવિધાઓ પૂરી પાડવામાં આવી છે.

60 થી વધુ દુર્લભ અને સંકટગ્રસ્ત વૃક્ષોનું વાવેતર : બાયોડાયવર્સિટી કારિડોર

આ વનમાં વાવવામાં આવેલા 60 થી વધુ વૃક્ષો માત્ર સામાન્ય નહીં પરંતુ દુર્લભ, સંકટગ્રસ્ત અને ગુજરાતમાં અલભ્ય ગણાતા છે. જેમાંથી કેટલાક આ પ્રમાણે છે:

• એડનસોનિયા ડીજીટાટા (બાઓબાબ)

• રેઇનબો યુકલિપ્ટસ

• બોમ્બેક્ષ ઇનસીઝ

• વ્હાઇટ પીપળ

• હલદુ

• કેસરિયા ચંપા

• કડમ

• સાગ

• નીમ, બાવળ, ગોળ, કડવાપિલુ જેવી સ્થાનિક પ્રજાતીઓ

દુર્લભ છોડોના સંવર્ધનથી આ વિસ્તાર હવે પક્ષીઓ, તિતલીઓ અને નાનાં વન્યજીવો માટે નવા નિવાસ સ્થળ સમાન બની ગયું છે.

પાણી બચત માટે ટપક સિંંચાઈ અને વરસાદી રિચાર્જ મોડલ

જામનગર જેવા હવામાનવાળા વિસ્તારોમાં પાણીનો અભાવ સામાન્ય સમસ્યા છે. આ વન માટે ખાસ –

• ડ્રીપ ઇરિગેશન સિસ્ટમ

• રસાયણમુક્ત ઓર્ગેનિક ખાતર અને કમ્પોસ્ટ

• વરાળના ઘટાડા માટે મલ્ચિંગ

• રેઇન હાર્ટવસ્ટિંગ ટેકનિક

નો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. એટલે વૃક્ષોની વૃદ્ધિ માટે પૂરતું ભેજ જળવાય છે અને પાણીનો વ્યય પણ ટળે છે. દર સપ્તાહે ચોક્કસ માત્રામાં પાણી આપવાની આ પદ્ધતિ સંપૂર્ણ વનને ટકાઉ બનાવે છે.

નિષ્ણાતોની દેખરેખ હેઠળ 90% સર્વાઈવલ રેટ : એક મોટી સફળતા

આ પ્રકારના ડેન્સ વનમાં સામાન્ય રીતે 60–70% સર્વાઇવલ મળે છે. પરંતુ સહજ વનમાં:

• પૂર જેવી સમસ્યાઓ,

• જાહેર અવરજવરનો બોજ,

• પાણીના ફેરફાર

• ઉનાળાની ગરમી

છતાં પણ 90% થી વધુ વૃક્ષો આજે જીવંત અને સ્વસ્થ છે, જે આ પ્રોજેક્ટની પ્રતિબદ્ધતા દર્શાવે છે.

હાર્ટફુલનેસની ટીમ નિયમિત ઓડિટ, નીંદણ નિયંત્રણ, માટીની હેરફેર, ભેજનું મોનિટરિંગ અને પર્યાવરણ અનુરૂપ જાળવણું કરે છે. ત્રણ વર્ષ સુધી સંસ્થા તમામ જાળવણીની સંપૂર્ણ જવાબદારી સંભાળી રહી છે.

શહેર માટે ભવિષ્યનું ટકાઉ વન મોડલ

આ વનથી આગામી સમયમાં અનેક કામગીરીઓ યોજાશે:

• પક્ષી ગણતરી અને પક્ષી સંરક્ષણ

• ફૂલ–ફળ વિકાસનું ડોક્યુમેન્ટેશન

• ભૂગર્ભ જળ મોનિટરિંગ

• કુદરત શીખવા બાળકો અને કોલેજોના પ્રોગ્રામ

• ધ્યાન શિબિર, પ્રાણાયામ સત્રો

આના કારણે સહજ વન માત્ર આજનો હરિત વિસ્તાર નહીં પરંતુ શહેરના પર્યાવરણ ભવિષ્ય માટે લાંબા ગાળાનો ધરો બની રહ્યો છે.

નિષ્કર્ષ : જામનગરનું ‘સહજ વન’ – એક હરિત હૃદય, એક શાંત આશ્રય, એક ટકાઉ ભવિષ્ય

આ 10 એકરનું વન જામનગરને માત્ર પર્યાવરણ નહીં પરંતુ માનસિક આરોગ્ય, શાંતિ અને શહેરની સુંદરતાનો એક નવો પરિમાણ આપે છે. રિલાયન્સ અને હાર્ટફુલનેસનો આ પ્રોજેક્ટ શહેર માટે એક ઐતિહાસિક પગલું છે. જ્યારે શહેરો કંકરીટના જંગલ બનતા જાય છે, ત્યારે જામનગરનું આ ‘સહજ વન’ સમગ્ર રાજ્ય માટે પ્રેરણાદાયક મોડલ બની રહ્યું છે.

આ વન શહેરને નવી ઉર્જા, શુદ્ધ હવા, તાજગી અને ભવિષ્યની સલામતીની ભેટ આપે છે – અને સાબિત કરે છે કે વિકાસ અને પર્યાવરણ બંને સાથે ચાલી શકે છે.

Author: samay sandesh