જેતપુર શહેર તથા ગ્રામ્ય વિસ્તારમાં ‘ભણે ગુજરાત’, ‘ડિજિટલ સ્કૂલ’, સ્માર્ટ એજ્યુકેશન જેવા સરકારના દાવા અને જાહેરાતો વચ્ચે વાસ્તવિક મેદાનની સ્થિતિ ચોંકાવનારી બહાર આવી છે. શહેરની 14 તથા તાલુકાની ગ્રામ્ય 56—કુલ 70 સરકારી શાળાઓમાં બાલવાટિકા, ધોરણ 1 અને ધોરણ 2ના નાના ભૂલકાઓને દિવાળી બાદ બીજા સત્રની શરૂઆતને એક મહિનો વીતી ગયો છતાં પણ સરકાર તરફથી મળવાના પાઠ્યપુસ્તકો પ્રાપ્ત થયા નથી. શિક્ષકો, BRC તેમજ વાલીઓએ પણ ખુલ્લેઆમ આ ગંભીર બેદરકારી સ્વીકારી છે. ‘સમયસંદેશ’ ન્યૂઝના ગ્રાઉન્ડ રિપોર્ટમાં આ હકીકત સ્પષ્ટ થઈ છે કે નાના બાળકો પુસ્તક વિના અભ્યાસ કરવા મજબૂર છે.
❖ સરકારના જાહેરાતી અભિયાન સામે ગ્રાઉન્ડ રિયાલિટી
રાજ્ય સરકાર છેલ્લા કેટલાય વર્ષોથી ‘ભણે ગુજરાત’, ‘ફાઉન્ડેશન લિટરેસી એન્ડ ન્યૂમેરસી’, ‘મિશન સ્કૂલ ઑફ એક્સલન્સ’ જેવા શૈક્ષણિક અભિયાનોને મોટી રકમ ફાળવીને પ્રમોટ કરે છે. કરોડો રૂપિયાના હોર્ડિંગ્સ, કાર્યક્રમો, અને ‘ડિજિટલ સ્કૂલ’ના દાવાઓ સાથે શિક્ષણ સુધારણાનો પ્રચાર કરવામાં આવે છે.
પરંતુ વાસ્તવમાં શિક્ષણનો સૌથી મહત્વનો પાયો — બાલવાટિકા થી ધોરણ 2 — માં પુસ્તક પુરવઠો જ સમયસર ન થાય, તો સમગ્ર અભિયાન કાગળ પરનો દેખાવ માત્ર રહે છે.
જેતપુરમાં બહાર આવેલો આ કેસ માત્ર એક શહેરનો નથી; તે સમગ્ર પ્રાથમિક શિક્ષણ વ્યવસ્થાના ‘પાયાની ખામી’નું પ્રતિબિંબ છે.
❖ 70 શાળાઓ — બધે એક જ સ્થિતિ : નાના બાળકો પુસ્તક વિના અભ્યાસ કરતા
દિવાળી પછી બીજું સત્ર નિયમ મુજબ શરૂ થઈ ગયું છે. સામાન્ય રીતે બીજા સત્રના પુસ્તક નવેમ્બર પ્રથમ સપ્તાહ સુધી શાળાઓમાં આવી જાય છે. પરંતુ આ વર્ષે સ્થિતિ સંપૂર્ણ વિપરીત જોવા મળી છે.
**તાજેતરમાં મળેલી માહિતી મુજબ —
-
શહેરની 14 સરકારી શાળા
-
ગ્રામ્ય વિસ્તારમાં 56 શાળા
= કુલ 70 શાળાઓમાં પાઠ્યપુસ્તકો જ નથી.**
શિક્ષકો મજબૂરીમાં નાના બાળકોને જૂના સત્રનું રીવિઝન કરાવી રહ્યા છે કારણ કે નવા પાઠ્યક્રમ માટે પુસ્તક વગર આગળ વધવું અસંભવ છે.
આ બાળકો માટે ફાઉન્ડેશન લર્નિંગનો સમય ખૂબ જ મહત્વનો હોય છે. આ ધોરણે જો કાચો પાયો બની જાય, તો પછી ઉચ્ચ ધોરણોમાં તેઓ સતત પછાત રહે છે.
❖ વાલીઓમાં ભારે અસંતોષ : “પુસ્તક વગર અભ્યાસ કેવી રીતે?”
બાળકોના શૈક્ષણિક ભવિષ્ય માટે ચિંતિત વાલીઓએ ખુલીને નારાજગી વ્યક્ત કરી છે.
વાલી અંકુર વ્યાસ કહે છે :
“મારો દીકરો ધોરણ 2માં છે. બીજું સત્ર શરૂ થઈને મહિનો થઈ ગયો પરંતુ હજુ સુધી પુસ્તક મળ્યા નથી. અત્યારે જૂના સત્રનું જ રીપીટેશન થાય છે. નવા સત્રનો કોર્ષ તો શરુ જ નથી થયો. આ બાળકોનું ભવિષ્ય ખોરવી રહ્યા છે. સરકાર તાત્કાલિક પગલાં લે.”
વાલી ગણવેશ ખર્ચ, મુસાફરી ખર્ચ, ફી, વિવિધ શાળાકીય ખર્ચો બાદ હવે પુસ્તક પુરવઠા જેમના માટે સંપૂર્ણપણે સરકાર પર આધારીત છે, તે સમયસર નહીં મળવાથી અકળાઈ ગયેલા છે.
❖ શિક્ષકો અને BRC પણ બેહાલ — “પુસ્તક આવ્યા જ નથી, તો વિદ્યાર્થીઓને આપીએ ક્યાંથી?”
શાળાના શિક્ષકો તથા બ્લોક રિસોર્સ સેન્ટર (BRC)ના અધિકારીઓએ પણ સ્થિતિ સ્વીકારી છે અને સ્પષ્ટ શબ્દોમાં કહ્યું છે કે:
બીજા સત્રના પુસ્તકો હજી સુધી સરકાર તરફથી આવ્યા જ નથી.
BRCના એક અધિકારીએ જણાવ્યું :
“પ્રથમ સત્રના પુસ્તકો અમે સમયસર વિદ્યાર્થીઓને આપી દીધા હતા. અમારી પાસે પુસ્તકો આવ્યા એટલે તરત જ અમે તેને તમામ 70 સરકારી શાળામાં વહેંચી દઈએ છીએ. પરંતુ બીજા સત્રના પુસ્તકો હજી સુધી વડી કચેરીમાંથી આવ્યા નથી. આવતા જ તરત વિદ્યાર્થીઓ સુધી પહોંચાડવામાં આવશે.”
આ નિવેદન પરથી સ્પષ્ટ છે કે સમસ્યા સ્થાનિક સ્તર પર નથી, પરંતુ રાજ્ય સ્તર પર પુસ્તક પુરવઠાની સમગ્ર ચેનમાં કોઈ મોટી ખામી સર્જાઈ છે.
❖ શિક્ષણના પાયાને પડતો ગંભીર આંચકો
બાળમંદિર, ધોરણ 1 અને ધોરણ 2 એ બાળકના ભવિષ્યની ‘બેઝ લેયર’ ગણાય છે. આ ધોરણે જ વાક્ય રચના, અક્ષર જ્ઞાન, ગણિતના મૂળભૂત તત્ત્વો, વાંચન કૌશલ્ય અને સંખ્યાઓનો આધાર રચાય છે.
પરંતુ જો આ પાયાના વર્ષોમાં જ—
-
પાઠ્યપુસ્તક સમયસર ન મળે,
-
શાળા પાસે કોર્સ આગળ ધપાવવા સાધનો ન હોય,
-
શિક્ષકો પાસે માર્ગદર્શિકા ઉપલબ્ધ ન હોય,
તો બાળકોની શિક્ષણની ગુણવત્તા પર લાંબા ગાળાનો ગંભીર પ્રભાવ પડી શકે છે.
❖ ‘ભણે ગુજરાત’નો સવાલ — સૂત્રો વાસ્તવિકતાથી કેટલા મેળ ખાતા?
સરકાર ‘ભણે ગુજરાત’ જેવી અભિયાનોને લાખો ખર્ચે પ્રચારિત કરે છે. શાળાઓમાં સ્માર્ટ ક્લાસરૂમ, પ્રોજેક્ટર, ટેબ્લેટ, ડિજિટલ શીખણ—આ બધું હાર્ડવેર સરકાર બતાવે છે.
પરંતુ —
સૌથી મૂળભૂત વસ્તુ — પુસ્તક — ન મળે તો ડિજિટલ તો દૂરની વાત રહી.
આ સ્થિતી શિક્ષણ વિભાગની નબળાઈ અને ધોબી—પછાડ ઢબની વ્યવસ્થા બેયને ઉઘાડે પાડે છે.
❖ વડી કચેરીમાં રજુઆત — પરંતુ જવાબ ક્યારે?
BRC અને સિટી પ્રાથમિક શિક્ષણ વિભાગે વડી કચેરીને ‘તાત્કાલિક પુસ્તક પુરવઠા’ માટે રજુઆત કરી છે.
પરંતુ હજી સુધી:
-
પુસ્તકો પરિવહન થયા છે કે નહીં?
-
છાપકામમાં વિલંબ થયો છે કે નહીં?
-
વિતરણ પ્રક્રિયામાં કોણ જવાબદાર છે?
તે અંગે કોઈ સત્તાવાર સ્પષ્ટતા નથી.
આ કારણે આગામી અઠવાડિયાઓ સુધી પણ પુસ્તકો નહીં મળે એવી આશંકા વાલીઓ અને શિક્ષકો બંનેમાં છે.
❖ બાળકોના શૈક્ષણિક હિતમાં તાત્કાલિક પગલાં આવશ્યક
શૈક્ષણિક નિષ્ણાતોના મતે, પુસ્તક વિના શીખણ માત્ર સપાટીનું રહી જાય છે. બાળકો રટણ પર ચાલે છે, સમજણ વિકસતી નથી અને全年ના અંતે લર્નિંગ ગેપ વધારે ઊંડો થઈ જાય છે.
આ સ્થિતિને ધ્યાનમાં રાખીને :
-
રાજ્ય સ્તર પર સ્ટોક ચેક
-
તાત્કાલિક પુરવઠા
-
વિતરણમાં જવાબદારી નિશ્ચિત કરવી
-
શાળા/વાલીઓને સમયસર માહિતી આપવી
આ ચાર તાત્કાલિક પગલાં ખૂબ જ જરૂરી બને છે.
નિષ્કર્ષ : બાળકોનું ભવિષ્ય અટકે તે પહેલાં સરકારનું જાગવું જરૂરી
જેતપુરની 70 સરકારી શાળાઓમાં બીજા સત્રના પાઠ્યપુસ્તકો ન મળવાની ઘટના માત્ર સ્થાનિક સમસ્યા નથી; તે રાજ્યની પ્રાથમિક શિક્ષણ વ્યવસ્થાની ક્ષતિને સ્પષ્ટ દર્શાવે છે.
જ્યાં બાળકોની પાયો રચવાનો સમય હોય, ત્યાં પુસ્તક જેવી મૂળભૂત સામગ્રી ઉપલબ્ધ ન કરાવી શકાય, તો ‘ભણે ગુજરાત’ માત્ર સૂત્ર જ બની રહે.
વાલીઓ, શિક્ષકો અને શિક્ષણવિદોની એક જ માંગ છે :
બાળકોના કોર્સમાં વધુ વિલંબ ન થાય — પુસ્તક પુરવઠો તાત્કાલિક થાય.
અહેવાલ માનસી સાવલીયા જેતપુર
