મુંબઈ મેટ્રોપોલિટન વિસ્તારમાં પ્રદૂષણ પર કડક કાર્યવાહી.

MPCB દ્વારા 19 RMC પ્લાન્ટ તાત્કાલિક બંધ, હવા ગુણવત્તા સુધારવા 22 મોબાઇલ મોનિટરિંગ વૅન શરૂ**

મુંબઈ / થાણે / નવી મુંબઈ | મહારાષ્ટ્ર પૉલ્યુશન કન્ટ્રોલ બોર્ડ (MPCB)એ વધતા હવાઈ પ્રદૂષણ અને પર્યાવરણ સંબંધિત માર્ગદર્શિકાના ઉલ્લંઘનોને ગંભીરતાથી લેતાં મુંબઈ મેટ્રોપોલિટન રીજન (MMR)માં ચાલતા 19 રેડી મિક્સ કૉન્ક્રીટ (RMC) પ્લાન્ટ્સને તાત્કાલિક બંધ કરવાનો આદેશ આપ્યો છે. આ પ્લાન્ટો ડસ્ટ કન્ટ્રોલ સિસ્ટમ્સ, ઉત્સર્જન નિયંત્રણ મિકૅનિઝમ્સ અને કાનૂની પરવાનગી વિના કાર્યરત હોવાના હકિકતના આધારે MPCBની ટીમોએ આ પ્રકારની કડક કાર્યવાહી હાથ ધરી છે.

આ સાથે રાજ્ય સરકાર દ્વારા 22 નવી મોબાઇલ ઍર ક્વૉલિટી મોનિટરિંગ વૅન પણ શરૂ કરવામાં આવી છે, જે મહારાષ્ટ્રના પ્રદૂષણના હૉટ સ્પોટ્સ, ટ્રાન્સિટ કોરિડોર, ઔદ્યોગિક વિસ્તારો અને ઘન વસ્તી ધરાવતા ક્ષેત્રોમાં હવાની ગુણવત્તાનું સતત મોનિટરિંગ કરશે.

RMC પ્લાન્ટો પર આ કાર્યવાહી કેમ?

મુંબઈ મેટ્રોપોલિટન રીજનમાં વધતા કન્સ્ટ્રક્શન ઍક્ટિવિટી, ઔદ્યોગિક ધૂળ અને ડસ્ટ પાર્ટિકલ્સ ને કારણે છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં હવાની ગુણવત્તામાં સતત ઘટાડો થઈ રહ્યો છે. RMC પ્લાન્ટોમાંથી નીકળતા PM10 અને PM2.5 જેવા સૂક્ષ્મ ધૂળકણો પ્રદૂષણ વધારવામાં મુખ્ય જવાબદાર માનવામાં આવે છે.

MPCBની તપાસમાં મોટાં ઉલ્લંઘનો બહાર આવ્યા

MPCBની ટીમો દ્વારા કરવામાં આવેલી સાઇટ તપાસમાં નીચે મુજબના ગંભીર ઉલ્લંઘનો જોવા મળ્યા:

ડસ્ટ કન્ટ્રોલ માટે જરૂરી વોટર સ્પ્રિંકલિંગ અથવા મિસ્ટ સિસ્ટમનો અભાવ
મટિરિયલ હેન્ડલિંગ દરમિયાન ઉચ્ચ સ્તરે ધૂળનું ઉડાણ
મિક્સિંગ યુનિટમાં ક્લોઝ્ડ મિકૅનિઝમની ગેરહાજરી
પ્લાન્ટ ચલાવવા જરૂરી પરીબંધ પરવાનગીઓ વિના કાર્યરત
હવામાં ઉત્સર્જન માટે સ્ટેક મોનિટરિંગ ન કરવું

આ તમામ મુદ્દાઓ MPCBના પર્યાવરણ (Protection) Act – 1986 હેઠળ ગંભીર ઉલ્લંઘન તરીકે ગણાય છે.

કયાં વિસ્તારોમાં પ્લાન્ટ બંધ?

MPCBના જણાવ્યા મુજબ કુલ 19 RMC યુનિટો જે નિયમોનું ઉલ્લંઘન કરી રહી હતી, તેને બંધ કરવામાં આવી છે.

વિસ્તાર મુજબ વિગતો:

થાણે : 6 પ્લાન્ટ બંધ
નવી મુંબઈ : 6 પ્લાન્ટ બંધ
કલ્યાણ : 9 પ્લાન્ટોમાંથી 7 પ્લાન્ટ બંધ
પનવેલ : કેટલીક યુનિટોને નોટિસ આપવી બાકી
(મુંબઈમાં સામે આવેલ પ્લાન્ટો પર પણ તપાસ ચાલુ છે.)

MPCBએ તમામ પ્લાન્ટોને સૂચના આપી છે કે જરૂરી પર્યાવરણીય અનુમતિ અને નિયંત્રણ સુવિધાઓ સ્થાપિત કર્યા બાદ જ પ્લાન્ટોને ફરી શરૂ કરવાની પરવાનગી આપવામાં આવશે.

શિયાળામાં પ્રદૂષણની સ્થિતિ ચિંતાજનક: કડક કાર્યવાહીનું મુખ્ય કારણ

શિયાળાની ઋતુમાં હવા સૂકી હોવાથી અને તાપમાન ઘટવાથી ધૂળકણ નીચે બેસી જતા નથી, જેના કારણે AQI ઝડપથી ‘મોડરેટ’થી ‘પુઅર’ અને ‘વેરી પુઅર’ સુધી પહોંચે છે.

મુંબઈ સહિત MMRના અનેક વિસ્તારોમાં છેલ્લા બે અઠવાડિયા દરમિયાન AQI 200–280 વચ્ચે નોંધાયો હતો, જે ‘પુઅર’ શ્રેણીમાં આવે છે.

MPCBના સભ્ય–સચિવે જણાવ્યું કે:

“શિયાળામાં પ્રદૂષણનું પ્રમાણ ઝડપથી વધે છે. જે પ્લાન્ટ પર્યાવરણના નિયમોનું પાલન નહીં કરે, તેમની સામે ભવિષ્યમાં પણ વધુ કડક પગલા લેવાશે.”

22 મોબાઇલ ઍર ક્વૉલિટી મોનિટરિંગ વૅન: શું કામ કરશે?

નવી શરૂઆત કરાયેલ 22 મોનિટરિંગ વૅનો મહારાષ્ટ્રના વિવિધ ભાગોમાં નીચે મુજબનું કાર્ય કરશે:

પ્રદૂષણના હૉટ સ્પૉટ ઓળખશે
ઔદ્યોગિક વિસ્તારોમાં તાત્કાલિક AQI માપણી કરશે
રોડ ડસ્ટ અને ટ્રાફિક ડેન્સિટી ધરાવતા વિસ્તારોનું માઇક્રો લેવલ પર મોનિટરિંગ
પ્રદૂષણ વધતા તાત્કાલિક વિભાગોને એલર્ટ આપશે
જાહેર જનતા માટે રિયલ-ટાઇમ ડેટા ઉપલબ્ધ કરશે

આ પગલાને રાજ્ય સરકાર દ્વારા ‘મહારાષ્ટ્રનાં ઍર ક્વૉલિટી મેનેજમેન્ટને આધુનિક બનાવવા તરફ મોટો પગલું’ તરીકે જોવામાં આવી રહ્યું છે.

સ્થાનિક નાગરિકોમાં રાહત અને ચિંતાનો મિશ્રણ

મુંબઈ, થાણે અને કલ્યાણના રહેવાસીઓએ આ કાર્યવાહીનું સ્વાગત કર્યું છે. શહેરના નાગરિકોએ જણાવ્યુ કે:

“છેલ્લાં કેટલાક મહિનાથી સવારે આંખોમાં ચણમણ અને શ્વાસમાં તકલીફ અનુભવાતી હતી.”
“RMC પ્લાન્ટો પાસે રહેતા લોકો માટે શ્વાસની સમસ્યા સામાન્ય બાબત બની ગઈ હતી.”

પરંતુ કન્સ્ટ્રક્શન ક્ષેત્ર સાથે સંકળાયેલા કેટલાક કોન્ટ્રેક્ટરોનું માનવું છે કે આ પગલાથી ongoing પ્રોજેક્ટો ધીમા પડી શકે છે, જો કે પર્યાવરણ નિષ્ણાતો કહે છે કે:

“વિકાસ અને પર્યાવરણ વચ્ચે સંતુલન જરૂરી છે. પ્રદૂષણ વધે તો લાંબા ગાળે તે જ વિકાસના માર્ગને નુકસાન પહોંચાડે છે.”

પર્યાવરણ નિષ્ણાતોની પ્રતિક્રિયા

દેશના પર્યાવરણ નિષ્ણાતોનું માનવું છે કે:

MMR જેવા વ્યસ્ત અને ઔદ્યોગિક વિસ્તારમાં RMC પ્લાન્ટો PM ઉત્સર્જનની સૌથી મોટી સપ્લાય ચેઇન છે.
યોગ્ય નિયંત્રણ વગર તે “પ્રદૂષણના મલ્ટિપ્લાયર ઇફેક્ટ” ધરાવે છે.
હવામાન પરિવર્તનમાં અને શ્વાસ સંબંધિત રોગોમાં તેનો સીધો ફાળો છે.

એક નિષ્ણાતે કહ્યું:

“મહારાષ્ટ્રના AQI પર ગંભીર અસર પાડી રહેલા સૂક્ષ્મ ધૂળકણોને નિયંત્રિત કરવા આ પગલું બહુ જરૂરી હતું.”

MPCBની આગામી કાર્યવાહી શું હશે?

MPCBએ સ્પષ્ટ કર્યું છે કે:

RMC પ્લાન્ટો પર માસિક નિરીક્ષણ કરવામાં આવશે
ઉત્સર્જન નિયંત્રણ માટે કંપનીઓને મશીનરી અપડેશન ફરજિયાત
ગેરકાયદેસર પ્લાન્ટો સામે પોલીસ ફરિયાદથી લઈ સીલિંગ સુધીની કાર્યવાહી
હાઈવે કન્સ્ટ્રક્શન સાઇટ્સ પર પણ ડસ્ટ કન્ટ્રોલ ચેકિંગ વધારાશે
AQI વધે તે વિસ્તારોમાં તાત્કાલિક એક્શન પ્લાન અમલમાં મૂકવામાં આવશે

નિષ્કર્ષ

MPCBની આ કાર્યવાહી માત્ર નિયમ ઉલ્લંઘન કરનારા 19 RMC પ્લાન્ટોને બંધ કરવાની નથી, પરંતુ શહેરની હવાની ગુણવત્તા સુધારવા માટેની વ્યાપક રાજ્યવ્યાપી વ્યૂહરચનાનો ભાગ છે.

વાતાવરણમાં વધતા પ્રદૂષણને ધ્યાનમાં રાખીને: