એક જ વર્ષમાં ક્રિમિનલ કેસોમાં 3.72 લાખનો ઉછાળો, ન્યાયવ્યવસ્થાની સામે ગંભીર પડકાર

ગુજરાતમાં છેલ્લા એક વર્ષ દરમિયાન નોંધાયેલ અકરમણુકોની સંખ્યાએ રાજ્યની કાનૂન-વ્યવસ્થાને લઈને ગંભીર પ્રશ્નો ઊભા કર્યા છે. તાજેતરમાં બહાર પડેલા આંકડાઓ મુજબ, ૧ ડિસેમ્બર ૨૦૨૪ની સ્થિતિએ ટ્રાયલ કોર્ટોમાં બાકી રહેલા ક્રિમિનલ કેસોની સંખ્યા 12,36,524 હતી, જ્યારે ૧ ડિસેમ્બર ૨૦૨૫ સુધીમાં આ આંકડો 16,08,271 સુધી પહોંચી ગયો છે.

અર્થાત્, માત્ર 12 મહિનાના ગાળામાં 3,71,747 — એટલે કે લગભગ 3.72 લાખ નવા ફોજદારી કેસો રાજ્યની ન્યાયવ્યવસ્થામાં ઉમેરાયા છે. આ આંકડો સુરક્ષા, સમાજ વ્યવસ્થા અને કાયદા અમલનારી એજન્સીઓની કાર્યક્ષમતા અંગે અનેક પ્રશ્નો ઉભા કરે છે.

● ફોજદારી કેસોમાં એક વર્ષમાં 30% જેટલો વધારો

ટ્રાયલ કોર્ટોમાં બાકી રહેલા કેસોની સંખ્યામાં એક વર્ષે જ 30% થી વધુનો વધારો નોંધાયો છે. આ વૃદ્ધિ એ સૂચવે છે કે:

• ગુનાખોરીના બનાવો વધી રહ્યા છે

• પોલીસ દ્વારા FIR નોંધાવવાની પ્રવૃત્તિમાં વધારો થયો છે

• ન્યાયિક પ્રક્રિયામાં વિલંબ વધ્યો છે

• કોર્ટોમાં કેસોની પેન્ડેન્સી ગંભીર રીતે વધી રહી છે

રાજ્યમાં વધતી પેન્ડેન્સીનો સીધો પ્રભાવ વાદીઓ, પીડિતો અને આરોપિત લોકોના ન્યાય પર પડે છે. વિલંબિત ન્યાય એ ન્યાયના ઇનકાર સમાન માનવામાં આવે છે, અને હાલની સ્થિતિમાં આ પરિસ્થિતિ વધારે ચિંતાજનક બની રહી છે.

● બીજી તરફ સિવિલ કેસોમાં ઘટાડો

જ્યારે ફોજદારી કેસોમાં આટલો મોટો ઉછાળો જોવા મળે છે, ત્યારે બીજી તરફ સિવિલ કેસોમાં છેલ્લા એક વર્ષમાં આશરે 15,000 કેસોનો ઘટાડો થયો છે.

આથી સ્પષ્ટ થાય છે કે:

• લોકો નાગરિક વિવાદોના મામલાઓમાં કોર્ટનો રસ્તો ઓછો અપનાવી રહ્યા છે

• મધ્યસ્થતા (Mediation) અને સમાધાન પદ્ધતિઓનો વધુ ઉપયોગ થઈ રહ્યો હોય શકે

• રાજકીય અને સરકારી દબાણના કારણે કેટલાક પ્રકારના સિવિલ કેસો ઘટ્યા હોય શકે

પરંતુ બીજી બાજુ ફોજદારી કેસોમાં થયેલા વધારો રાજ્યની સામાજિક વ્યવસ્થા અને કાયદા-વ્યવસ્થાની સ્થિતિને લઈને ગંભીર ચર્ચાનો વિષય બની ગયો છે.

● ગુનાખોરી વધવાની સંભાવિત કારણો

ફોજદારી કેસોમાં ઉછાળાના પ્રાથમિક કારણો નીચે મુજબ હોવાની સંભાવના વ્યક્ત કરવામાં આવી રહી છે:

1. આર્થિક ગુનાઓમાં વધારો

ડિજિટલ ફ્રૉડ, ઓનલાઈન સ્કેમ, મની લોન્ડરિંગ, લોન એપ છેતરપિંડી અને સાયબર ક્રાઈમમાં તીવ્ર વધારો થયો છે. રાજ્યના સાયબર પોલીસ સ્ટેશનોમાં મોટે ભાગના કેસો This type છે.

2. નશીલા પદાર્થો અને ડ્રગ્સ કનેક્શન

NDPS હેઠળના કેસોમાં વધારાનો સમાવેશ થયેલો હોવાની શક્યતા છે. છેલ્લા વર્ષમાં ગુજરાત ATS અને SOGએ અનેક મોટી કાર્યવાહી કરી છે.

3. ઘરેલુ વિવાદો અને હિંસક ગુનાઓ

પાલિતાનાથી લઈને અમદાવાદ સુધી, મહિલા સંબંધિત કેસો, ઘરેલુ હિંસા, હત્યા, હુમલા, લૂંટ તેમજ ચોરી જેવા ગુનાઓમાં વધારો નોંધાયો છે.

4. ટ્રાફિક અને વાહનચાલન સંબંધિત ગુનાઓ

ટ્રાફિક પોલીસ દ્વારા વધતી મોનીટરીંગ, CCTV આધારિત ચાલાન અને નિયમ તોડવાના કેસોમાં વધારો, ફોજદારી કેસોની સંખ્યામાં ઉમેરો કરે છે.

5. પોલીસની FIR નોંધવામાં શિથિલતા દૂર થવી

અગાઉ જ્યાં ફરિયાદનો દાખલો કરવામાં મોડું થતું હતું, ત્યાં હવે પોલીસ FIR નોંધવામાં વધારે સક્રિય બની છે, જેના કારણે કેસોની સંખ્યા વધી છે.

● ટ્રાયલ કોર્ટો પર ભારે દબાણ

16 લાખથી વધુ બાકી ફોજદારી કેસો હવે ગુજરાતની ન્યાયપાલિકાના માથા પર ભારરૂપ બન્યા છે.

કોર્ટોના દબાણના મુખ્ય મુદ્દા:

• જજોની ખાલી જગ્યાઓ

• પોલીસ દ્વારા સમયસર ચાર્જશીટ ન આપવી

• સરકાર પક્ષની તરફથી ઊભી થતી વિલંબ પ્રવૃત્તિ

• સાક્ષીઓ હાજર રહેવાની સમસ્યા

• મોટાભાગના કેસોમાં સતત તારીખ પર તારીખ

ગુનાખોરીમાં વધારાનો અર્થ એ પણ થાય છે કે પોલીસ, કોર્ટ અને જેલ વ્યવસ્થાને વધુ નાણા, વધારે માણસબળ અને વધુ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરની જરૂર છે.

● સમાજ અને સાવજિક માળખા પર અસર

વધતી ગુનાખોરી માત્ર કોર્ટનો પ્રશ્ન નથી, પરંતુ સમગ્ર સમાજના આરોગ્ય અને ભવિષ્ય માટે ચિંતાનો વિષય છે.

અસર શું થઈ રહી છે?

• લોકોમાં અસુરક્ષા ભાવ વધે છે

• રોકાણ અને બિઝનેસ પર નકારાત્મક અસર

• સ્વચ્છ શહેરોની છબીને અસર

• યુવાનો ક્રાઇમમાં વધારે પડતા સામેલ

• ટ્રસ્ટ ડિફિસિટ વધવું

એક વર્ષની અંદર 3.72 લાખ ક્રિમિનલ કેસો વધવા એ પોતે જ સમાજશાસ્ત્રીઓ, પોલીસ વિભાગ, કાનૂન નિષ્ણાતો અને સત્તાવાળાઓ માટે ચેતવણી છે.

● નિષ્ણાતોની અભિપ્રાય

કાનૂન નિષ્ણાતો માને છે કે ટ્રાયલ કોર્ટોમાં કેસોની ટકોર ઊભી થવા પાછળ સૌથી મોટું કારણ એ છે કે:

1. કોર્ટો ઝડપથી કેસ ન片 કરી શકતી નથી

2. ન્યાયાધીશોની ખાલી જગ્યા ભરે તે જરૂરી

3. ફોજદારી ન્યાય પ્રણાલીમાં સુધારો જરૂરી

4. પોલીસ વિભાગમાં આધુનિક ટેકનોલોજીનો વ્યાપક ઉપયોગ વધારવો

કેટલાક નિષ્ણાતો કહે છે કે એવું પહેલીવાર થઈ રહ્યું છે કે ક્રિમિનલ કેસોમાં એટલી મોટી સંખ્યામાં એક વર્ષમાં વધારો નોંધાયો છે.

● આગળ શું? રાજ્ય સરકાર માટે પડકાર

ગુજરાત સરકાર અને ન્યાયપાલિકા માટે આ પરિસ્થિતિ એક મોટો એલાર્મ છે.

સરકાર આગળના પગલાં તરીકે કરી શકે એવા ઉપાયો:

• ફાસ્ટ ટ્રેક કોર્ટોની સંખ્યા વધારવી

• ન્યાયાધીશો ની ભરતીમાં વેગ

• સાયબર ક્રાઈમ અને ફ્રોડને નિયંત્રિત કરવા વિશેષ સેલ

• કાયદા ભંગ કરનારાઓ પર સખત કાર્યવાહી

• પોલીસ-પ્રોસિક્યુશન સંકલન મજબૂત કરવું

• મધ્યસ્થતા અને સમાધાન પદ્ધતિઓને પ્રોત્સાહન

નિષ્કર્ષ

ગુજરાતમાં એક જ વર્ષમાં ક્રિમિનલ કેસોમાં 3.72 લાખનો વધારો એ માત્ર આંકડો નથી—આ રાજ્યની કાનૂન વ્યવસ્થા, પોલીસની કાર્યપદ્ધતિ અને સમાજની સ્થિતિ અંગે ગંભીર ચેતવણી છે. જ્યાં સિવિલ કેસોમાં ઘટાડો જોવા મળ્યો છે, ત્યાં ફોજદારી કેસોમાંનો આકસ્મિક વધારો ન્યાયપાલિકાની ક્ષમતા અને રાજ્યની શાંતિ-સુરક્ષા મોડેલ માટે પડકારરૂપ છે.

આ પરિસ્થિતિનો સામનો કરવા માટે સરકાર, ન્યાયપાલિકા અને પોલીસ—ત્રણે પણ મળીને કાર્ય કરશે તો જ નાગરિકોને ઝડપી અને અસરકારક ન્યાય મળી શકશે.

Author: samay sandesh