નોટો હજી પણ માન્ય, સરળતાથી જમા-બદલી કરી શકો 

દેશમાંથી ૨૦૦૦ રૂપિયાની નોટો પરત ખેંચવાની RBIની જાહેરાતને હવે મહિનાઓ વીતી ગયા છે. મોટાભાગની નોટો બેન્કોમાં પાછી આવી ગઈ હોવા છતાં એક ચોંકાવનારી હકીકત સામે આવી છે—હજી પણ ₹૭૧૧૭ કરોડની ૨૦૦૦ રૂપિયાની નોટો લોકોના ઘરોમાં, લોકરમાં, અથવા બજારમાં ક્યાંક ફસાઈ ગઈ છે.

ભારતીય રિઝર્વ બેન્કે તાજેતરમાં જ જાહેર કરેલા આંકડાઓ અનુસાર, અત્યાર સુધીમાં ૯૮ ટકા કરતા વધુ ૨૦૦૦ રૂપિયાની નોટો બેન્કિંગ સિસ્ટમમાં પરત આવી ગઈ છે, પરંતુ બાકી રહેલું આ ૨ ટકા મૂલ્ય કદમાં નાનું લાગે, પરંતુ કુલ આર્થિક મૂલ્યના હિસાબે ₹૭૧૧૭ કરોડ જેટલું વિશાળ છે.

આ આંકડા જાહેર થતાં જ નોટની માન્યતા, જમા કરવાની સમયમર્યાદા અને તેના ભવિષ્ય વિશે જનતામાં ફરી પ્રશ્નો ઊભા થયા છે. નોટો અમાન્ય થઈ ગઈ છે? રાખવી સુરક્ષિત છે? શું તે નકામી બની જશે? ઇત્યાદિ સવાલો ફરી ચર્ચામાં આવ્યા છે.

આ સમગ્ર મૂંઝવણ વચ્ચે RBIએ મહત્વનું નિવેદન જારી કરી સંપૂર્ણ સ્પષ્ટતા આપી છે.

RBIની અધિકૃત જાહેરાત: “૨૦૦૦ રૂપિયાની નોટ હજી પણ 100% માન્ય”

RBIએ પોતાના સત્તાવાર નિવેદનમાં સ્પષ્ટ ભાષામાં જણાવ્યું છે કે:

✔ ૨૦૦૦ રૂપિયાની નોટ આજની તારીખે પણ સંપૂર્ણપણે માન્ય છે
✔ જેને પાસે નોટો છે તેમણે ગભરાવાની જરૂર નથી
✔ દેશની કોઈ પણ બેન્કમાં જઈ નોટો જમા કે બદલી શકાશે
✔ નોટો જમા કરવાની કોઈ નવી સમયમર્યાદા જાહેર કરવામાં આવી નથી
✔ નોટો સર્ક્યુલેશનમાંથી બહાર થઈ છે, પરંતુ “કાનૂની ટેન્ડર” તરીકે હજી માન્ય છે

RBIના જણાવ્યા અનુસાર અનેક લોકો હજી પણ ધારણા રાખે છે કે નોટો માન્ય નથી એટલે તેમને બેન્કમાં જમા કરાવવા હિંમત નથી કરતા. પરંતુ રિઝર્વ બેન્કે સ્પષ્ટ કર્યું છે કે નોટો નકામી નથી અને કોઈપણ સમયે જમા કરી શકાય છે.

 ૨૦૦૦ રૂપિયાની નોટો ફરી ચર્ચામાં કેમ?

૨૦૦૦ની નોટને ૨૦૧૬ની નોટબંધી પછી બજારમાં લાવવામાં આવી હતી. હાઇ-વેલ્યુ ટ્રાન્ઝેક્શન સરળ બને અને કેશ સર્ક્યુલેશન ઝડપથી વધે તે ઉદ્દેશ સાથે નોટ રજૂ કરવામાં આવી.

પરંતુ વર્ષો સુધી નકલી નોટો, હવાળા અને કેશ હોર્ડિંગમાં સૌથી વધુ વપરાતી નોટ બની ગયેલી હોવાથી મેઈ ૨૦૨૩માં RBIએ આ નોટો સર્ક્યુલેશનમાંથી પાછી ખેંચવાની જાહેરાત કરી હતી.

જાહેરાત પછી:

• લોકો મોટા પ્રમાણમાં નોટો બદલીવા બેન્કોમાં ઉમટ્યા

• પ્રથમ બે અઠવાડિયામાં જ ભારે ગતિએ નોટો પરત આવી

• ધીમે ધીમે ગતિ ઘટી ગઈ

• હવે લાખો નોટો હજી પણ બજારમાં છે

 ૯૮% નોટો પરત આવી, છતાં ₹૭૧૧૭ કરોડ ક્યાં ગયું?

આ આંકડો પોતે જ એક ચોંકાવનારું રહસ્ય છે.
RBIના આંકડા મુજબ:

• ૨૦૦૦ની કુલ છાપેલી નોટોમાંથી માત્ર ૨ ટકા જેટલા જ નોટો હવે સુધી પાછા આવ્યા નથી

• પરંતુ તેમનું મુલ્ય ₹૭૧૧૭ કરોડ જેટલું છે

આટલી મોટી રકમ ક્યાં રહી હશે?

વિશ્લેષણ મુજબ સંભવિત કારણો:

1. ઘરેલુ લોકો શંકાથી નોટ રાખીને બેઠા છે

2. લોકર, બેગ અથવા કોઈ દસ્તાવેજ વચ્ચે ભૂલાઈ ગયેલી નોટો

3. ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં નોટની માન્યતા અંગે અજ્ઞાનતા

4. કેશ આધારિત વ્યવસાયોમાં સ્ટોકમાં રહેલી રકમ

5. કેટલાક લોકોએ નોટોને નકામી સમજી બહાર ફેંકી અથવા સળગાવી દીધી હોઈ શકે

 લોકોની સૌથી મોટી મૂંઝવણ: નોટ નકામી થઈ જશે?

RBIના નિવેદન પછી સૌથી મોટો પ્રશ્ન:

શું ૨૦૦૦ની નોટ નકામી બની જશે?

જવાબ: ના.

RBIએ કહ્યું છે:

• નોટ હજી પણ માન્ય છે

• નોટ તમારી પાસે રાખવી ગેરકાયદેસર નથી

• કોઈ પણ બેન્કમાં જઈ જમા કે બદલી શકો

• બેન્કો નોટ લેવા ઇનકાર કરી શકતી નથી

તેથી નોટ “બ્લેકમાં” ગયા જેવી અફવાઓને RBIએ સીધો ખંડન કર્યો છે.

 નોટ જમા કે બદલીવાની સરળ પ્રક્રિયા

RBI અને બેન્કોના નિયમો સરળ છે:

✔ પોતાનું બેન્ક એકાઉન્ટ જરૂરી
✔ આધાર, PAN અથવા કોઈપણ ઓળખપત્ર સાથે જઈ શકો
✔ જમા રસીદ સાથે તમારા ખાતામાં રકમ ઝડપથી જમા થઈ જશે
✔ બદલવાની પ્રક્રિયા પણ સરળ
✔ કોઈ ખાસ ફોર્મ ભરવાની જરૂર રહેતી નથી

શહેરી અને ગ્રામ્ય બેન્કોમાં નોટો જમા કરવા માટે પૂરતી સુવિધાઓ ઉપલબ્ધ છે.

 નોટો હજી પણ કેમ નથી આવી? RBIનું વિશ્લેષણ

RBIના કહેવા મુજબ, કેટલાક લોકો પાસે એવી ધારણા ઊભી થઈ હતી કે:

• નોટો હવે માન્ય નથી

• બેન્કો નોટ લેશે નહીં

• નોટો સાથે જવાનું મુશ્કેલ પડશે

આ અફવાઓના કારણે લોકો હજુ સુધી નોટો છુપાવીને રાખી બેઠા છે.

કેટલાક કિસ્સાઓમાં લોકો “ભૂલથી” પણ નોટો ઘરે રાખી બેઠા છે અથવા વિદેશ પ્રવાસીઓ પાસે આ નોટો મોટા પ્રમાણમાં મળી રહી છે.

 આર્થિક દ્રષ્ટિએ શું અર્થ થાય છે?

૭૧૧૭ કરોડની નોટો નહીં પરત આવવાથી:

• કાળા નાણાંનો મુદ્દો ફરી ચર્ચામાં

• કેશ સર્ક્યુલેશનમાં થોડો અસંતુલન

• લોકોની RBI પર વિશ્વસનીયતાનો પ્રશ્ન

• નોટબંધી જેવા પગલાંના લાંબા ગાળાના અસરકારકતા પર ચર્ચા

પરંતુ RBIનું માનવું છે કે બાકી રહેલી નોટો કોઈ મોટી આર્થિક સમસ્યા સર્જતી નથી, કારણ કે કુલ નોટ મૂલ્યની સામે આ રકમ ખૂબ ઓછી છે.

 RBIની અંતિમ અપીલ: ડરો નહીં, જમા કરી દો

RBIએ ફરીથી અપીલ કરી છે:

• “૨૦૦૦ની નોટો માન્ય છે, તેઓનો ખોટો અર્થ ન કાઢો”

• “નોટો જમા કરાવવા માટે દોડવું પડશે એવી વાત ખોટી છે”

• “બેન્કો દરરોજ આવા નોટો સ્વીકારી રહી છે”

• “રોકડ સાથે કોઈ જોખમ નથી”

નિષ્કર્ષ: ₹૭૧૧૭ કરોડની નોટો ક્યાંક છુપાયેલી છે, પણ… RBI કહે છે – ચિંતા નહીં, નોટો હજી દિનચર્યામાં માન્ય

આ મુદ્દો ફરી એકવાર બતાવે છે કે ભારતમાં કેશ વપરાશ અને સરકારની નીતિઓ અંગે લોકજાગૃતિની ખૂબ જરૂર છે.
લોકો અફવાઓ કરતાં સત્તાવાર માહિતી પર વધારે વિશ્વાસ કરશે તો આવા મુદ્દાઓ સહેલાઈથી ટાળી શકાય.

Author: samay sandesh