GWSSB–GWILને 275 કરોડ રૂપિયા બાકી, વ્યાજ જ મૂળ રકમથી વધુ – વહીવટ પર ગંભીર સવાલો
જામનગર : ‘ચાંદની ચૂકી ચુલો ફૂટ્યો’ જેવી પરિસ્થિતિ જામનગર મહાનગરપાલિકા (JMC)ના વહીવટમાં ઉતરી આવી છે. એક બાજુ નાગરિકો પાસેથી પાણી ચાર્જ વસૂલવાની કડક કાર્યવાહી અને બીજી બાજુ રાજ્યની બે પ્રાથમિક એજન્સીઓ — GWSSB (Gujarat Water Supply and Sewerage Board) અને GWIL (Gujarat Water Infrastructure Limited)**ને જ પાણીપેટે ચૂકવવાના 275 કરોડ રૂપિયાના બાકી દેણાં!. આટલું જ નહીં, તો આ બાકી રકમ પર જે વ્યાજ છે તે હવે મૂળ રકમ કરતાં પણ વધુ મોટું બની ગયું છે. પરિણામે જામનગર મહાનગરપાલિકા સૌરાષ્ટ્રમાં રાજકોટ બાદ બીજા સૌથી મોટા દેણદાર કોર્પોરેશન તરીકે ઉભરી આવી છે. નાગરિકોમાં સવાલો ઉઠવા લાગ્યા છે કે,. “જ્યારે JMC આપણાં ઘરેથી પાણી ચાર્જ સમયસર વસૂલે છે, ત્યારે રાજ્ય એજન્સીઓને ચૂકવણી શા માટે નથી થતી? પાણીનો વહીવટ આખરે ક્યાં ખામી કરે છે?”આ પ્રશ્નોએ હવે સમગ્ર શહેરની પાણી વ્યવસ્થા ઉપર જ ગંભીર ચર્ચા જગાવી દીધી છે.
JMCની પાણી વ્યવસ્થાનો ખુલાસો : જે વસૂલે છે તે ચૂકવે કેમ નહીં?
મહાનગરપાલિકા દર મહિને નાગરિકો પાસેથી પાણી ચાર્જ વસૂલે છે. ઘણાં વિસ્તારોમાં પાઇપલાઇન બદલાવ, મોટર રિપેર, ફિલ્ટર પ્લાન્ટ મેન્ટેનન્સ જેવા ખર્ચો બતાવીને બિલ નિયમિતપણે નાગરિકોને પાઠવવામાં આવે છે. પરંતુ હકીકત એ છે કે:
-
નાગરિકોથી વસૂલાયેલી રકમ
-
GWSSB–GWILને ચૂકવવામાં નિયમિત રીતે વાપરવામાં આવતી નથી.
પરિણામે બાકી ચુકવણીનો ડુંગર વધતો જાય છે.
JMCની વાર્ષિક આવકમાં પાણી ચાર્જનો હિસ્સો 30–35 ટકા જેટલો છે. છતાં વહીવટની નબળાઈ, નોકરીયાતોનું અનિયમિત આયોજન, પ્રોજેક્ટ-વાઇઝ ખર્ચના વધારો, ગ્રાહક માહિતીના ડેટામાં ખામી, અને ‘વેડફાટ’ જેવા કારણોસર મહાનગરપાલિકા પાણી પુરવઠાની મુખ્ય એજન્સીઓને ચુકવણી કરવામાં નિષ્ફળ સાબિત થઈ રહી છે.
275 કરોડનું બાકી! – વ્યાજ જ ‘આસમાને’
સૂત્રો જણાવે છે કે:
GWSSBને આશરે 210–220 કરોડ રૂપિયા, જ્યારે GWILને 55–60 કરોડ રૂપિયા જેટલી બાકી રકમ છે., આમ કુલ દેણું લગભગ 275 કરોડ રૂપિયાનું છે., આ રકમ ગયા કેટલાક વર્ષોમાં વધતી જ રહી છે. ખાસ વાત એ છે કે આ બાકી રકમ પર જે વ્યાજ ઉમેરાતું જાય છે તે હવે:, મૂળ રકમ કરતાં પણ વધુ મોટું બની ચૂક્યું છે!, અર્થાત્ જો આજેજ JMC તમામ બાકી ચૂકવવા માંગે તો કુલ રકમ 500–550 કરોડ રૂપિયાથી ઓછું નહીં થાય. એક મહાનગરપાલિકાના વહીવટ માટે આ મોટી ‘લાલ નિશાની’ છે.
દેણામાં જામનગર : સૌરાષ્ટ્રમાં રાજકોટ પછી ‘બીજો પદ’!
સૂર્યનગરી જામનગરનું નામ હવે પાણી દેણાંમાં પણ ‘વિશેષ’ બની ગયું છે. સમગ્ર સૌરાષ્ટ્રમાં: પ્રથમ ક્રમે રાજકોટ (સબથી વધુ બાકી રકમ) , બીજા ક્રમે જામનગર, આ રેન્કિંગ કોઈ ગૌરવ નથી—પરંતુ વહીવટના અભાવનું glaring છે.,જામનગર નાગરિકો માટે આ સ્થિતિ ચિંતાજનક છે, કારણ કે પાણી એ માત્ર શહેરી સેવા નહીં પરંતુ દરેક કુટુંબની દૈનિક જરૂરિયાત છે. જો દેણાં વધતા રહેશે તો તેની અસર પાણી પુરવઠા અને ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર પર સીધી પડશે.
નાગરિકોની ફરિયાદ – ‘પાણી ચાર્જ સમયસર, સેવા મોડેથી!’
નાગરિકોનું કહેવું છે કે:
-
બિલ સમયસર આવે છે
-
ડિસ્કનેક્શનની ધમકી પણ નિયમિત મળે છે
-
જયારે પાણી પુરવઠો મળતો નથી
-
લીકેજની સમસ્યાઓ મહિને મહિને
-
રેડીંગ ગેરમાર્ગે દોરે છે
-
ઘણી જગ્યાએ પાણીનો પ્રેશર ખૂબ ઓછો છે
એવામાં એક મોટો સવાલ નાગરિકોએ ઉઠાવ્યો છે:
“જો વસૂલાયેલી રકમ યોગ્ય રીતે વપરાતી નથી તો બિલ વસૂલવાનું ન્યાયસંગત કેવી રીતે?”
આ પ્રશ્ન વહીવટ માટે મોટો ચિંતાનો વિષય છે અને જનમેદાનમાં આ મુદ્દે ભારે અસંતોષ ઊભો થયો છે.
પાણી પ્રોજેક્ટો માટેની ગ્રાન્ટ ક્યાં ખૂટે છે? – વહીવટમાં ‘ગેરવ્યવસ્થા’નો શંકાસ્પદ છાંયો
જામનગરમાં મોટા પ્રોજેક્ટો ચાલે છે:
-
માસ્ટર પ્લાન પાઇપલાઇન
-
ફીડર લાઇન રિપ્લેસમેન્ટ
-
ફિલ્ટર પ્લાન્ટ મોડર્નાઇઝેશન
-
રિઝર્વોયરોનું મેન્ટેનન્સ
પરંતુ આ પ્રોજેક્ટોની વહીવટી સ્થિતિ પર નિષ્ણાતોનો સવાલ છે:
-
બજેટ ફાળવણી યોગ્ય રીતે થાય છે?
-
આવક–ખર્ચનો યોગ્ય હિસાબ છે?
-
કોન્ટ્રાક્ટરો સાથેના ચૂકવણાં કેવી રીતે થયા?
-
યુરોપિયન સ્ટાન્ડર્ડના મટિરિયલની જગ્યાએ લોકલ સપ્લાય તો નથી?
-
વેસ્ટેજ કેટલું અને કઈ રીતે થાય છે?
આ પ્રશ્નો માત્ર ‘ભ્રષ્ટાચારના આરોપ’ નહીં પરંતુ એક ગંભીર વહીવટી અધૂરાપણાની અસર છે.
જામનગરમાં પાણી પુરવઠાની હાલની પડકારો
શહેરમાં પાણી વ્યવસ્થાના કેટલાક મુખ્ય મુદ્દાઓ નીચે મુજબ છે:
1. લીકેજ 25–30 ટકા સુધી
પાઇપલાઇન જૂની હોવાથી મોટી માત્રામાં પાણી વેડફાય છે, જેના કારણે વહીવટના ખર્ચામાં વધારો થાય છે.
2. પંપિંગ સ્ટેશનોની ક્ષમતા ઓછી
નવા વિસ્તારોમાં પાણી દબાણ ઓછું રહે છે અને નાગરિકોને ફરિયાદ કરવી પડે છે.
3. પાણીની ગુણવત્તાને લગતી ફરિયાદો
વારંવાર લોકો પાણીમાં વાસ, કાદવ, અથવા કમ્પ્લેક્સ મિશ્રણની ફરિયાદ કરે છે.
4. બાકી નાણાંનો પ્રોજેક્ટ પર પ્રભાવ
GWSSB અને GWILને રકમ નહીં ચૂકવાય તો તેમના દ્વારા પૂરી પાડાતી સપ્લાય પણ પ્રભાવિત થાય છે.
આગામી મોસમમાં પાણી પુરવઠામાં સમસ્યા વધવાની શક્યતા છે.
રાજકીય સ્તરે ચર્ચા – વહીવટ ક્યાં ખોટું કરે છે?
નગરસેવકો અને સામાજિક આગેવાનો દ્વારા અનેક પ્રશ્નો ઊભા કરાયા છે:
-
શું મહાનગરપાલિકા પાણી આવકનું યોગ્ય હિસાબ રાખે છે?
-
નોન-રેવન્યુ વોટર (NRW) કેટલું?
-
ઘણા કોમર્શિયલ યુનિટ્સ ‘ફિક્સ્ડ બિલ’ પર ચાલે છે – તેમાંથી આવક ખરેખર કેટલી?
-
બકાયા વસૂલાતના આંકડા શું છે?
-
પાણી વેસ્ટેજ ઘટાડવા શું પગલાં?
આગામી માર્ગ – ઉકેલ શું?
પરિસ્થિતિ ગમગીનની હોવા છતાં ઉકેલો શક્ય છે. નિષ્ણાતો મુજબ JMC નીચેના પગલાં ભરે તો પાણી વ્યવસ્થા હળવી થઈ શકે છે:
1. રેવન્યુ અને એક્સ્પેન્સનો પારદર્શક ઓડિટ
પાણી વિભાગના તમામ નાણાંકીય વ્યવહારનો તૃતીય પક્ષ ઓડિટ ફરજિયાત.
2. GWSSB–GWIL સાથે દેણાંનું રિસ્ટ્રક્ચરિંગ
જો એકલો જથ્થો ચૂકવવો મુશ્કેલ હોય તો હપ્તાવાર મોડેલ બનાવી શકાય.
3. લીકેજ નિયંત્રણ – NRW 30% થી 10% સુધી લાવવું
આથી સીધી આવક વધશે.
4. સ્માર્ટ મીટરિંગ લાગુ કરવું
ફેક બિલિંગ અને ગેરમાર્ગે દોરતા રીડરોથી મુક્તિ મળશે.
5. પાઇપલાઇન રિપ્લેસમેન્ટ માટે મિશન મોડ
જૂના ગાલ્વેનાઇઝ્ડ પાઇપ્સ હટાવી HDPE/DI પાઇપલાઇન.
6. કોન્ટ્રાક્ટ મેનેજમેન્ટ કડક બનાવવું
ખર્ચ ઘટાડવા માટે તકલીફ પડે તેવા રિવ્યુ મિકેનિઝમ બનાવવો.
જામનગર માટે જોખમની ઘંટી વાગી ગઈ છે
પાણી માત્ર સેવાઓમાંની એક સેવા નથી—પાણી એટલે જીવન.જો JMCના વહીવટની આ સ્થિતિ ચાલુ રહેશે તો આવનારા સમયમાં જામનગરમાં:
-
પાણી દરો વધી શકે
-
પાણી પુરવઠાની ગુણવત્તા પ્રભાવિત થઈ શકે
-
રાજ્ય સરકાર હસ્તક્ષેપ કરવો પડે
-
નાગરિકોના રોજિંદા જીવનમાં મુશ્કેલીઓ ઉભી હોઈ શકે
જામનગરને પાણી પુરવઠામાં એક નવો દૃષ્ટિકોણ અને કડક વહીવટની તાત્કાલિક જરૂર છે.
અથવા તો ‘દેણાંનો ડુંગર’ વધતો રહેશે અને તેની કિંમત નાગરિકોને ચૂકવવી પડશે.
