ભારત સહિત સમગ્ર વિશ્વના શિલ્પકલા જગતમાં આજે શોકની લાગણી છવાઈ ગઈ છે. વિશ્વના સૌથી ઊંચા સ્મારક તરીકે ઓળખાતા **‘સ્ટેચ્યુ ઓફ યુનિટી’**ના ડિઝાઇનર, પ્રખ્યાત શિલ્પકાર રામ વાંજી સુતારનું 100 વર્ષની જૈષ્ઠ વયે અવસાન થયું છે. તેમના અવસાનથી માત્ર એક કલાકાર જ નહીં, પરંતુ ભારતની સાંસ્કૃતિક અને ઐતિહાસિક ઓળખને શિલ્પ સ્વરૂપ આપનાર મહાન કળાકારનું યુગ પૂર્ણ થયું છે.
રામ સુતાર માત્ર શિલ્પકાર નહોતા, પરંતુ ભારતના ઇતિહાસ, સંસ્કૃતિ, નેતૃત્વ અને સંઘર્ષને પથ્થર અને ધાતુમાં જીવંત કરનાર કલાગુરુ હતા. તેમનું જીવન શિલ્પકલા માટે સમર્પિત હતું અને તેમના સર્જનોએ ભારતના અનેક શહેરો, રાજ્યો અને સંસ્થાઓને ગૌરવ અપાવ્યું છે.
સાદી શરૂઆત, અસાધારણ સફર
૧૯૨૫માં મધ્યપ્રદેશના ધાર જિલ્લાના એક નાનકડા ગામમાં જન્મેલા રામ સુતારનું બાળપણ અત્યંત સાદું હતું. ગરીબ પરિવારમાં જન્મેલા રામ સુતારને બાળપણથી જ માટી અને પથ્થર સાથે રમવાની, આકાર આપવાની આગવી રૂચિ હતી. શાળાકીય અભ્યાસ બાદ તેમણે નાગપુરની જેજે સ્કૂલ ઓફ આર્ટમાં શિલ્પકલા અભ્યાસ કર્યો અને ત્યાંથી જ તેમની કલાત્મક પ્રતિભા દેશભરમાં ઓળખાવા લાગી.
શરુઆતમાં નાનાં કામોથી પોતાની કારકિર્દી શરૂ કરનાર રામ સુતાર ધીમે ધીમે ભારતના સૌથી વિશ્વસનીય અને પ્રતિષ્ઠિત શિલ્પકાર બની ગયા.
ભારતના નેતાઓને શિલ્પમાં અમર બનાવ્યા
રામ સુતારના શિલ્પકાર્યમાં ભારતના રાષ્ટ્રનાયકો, સમાજસુધારકો અને ઐતિહાસિક વ્યક્તિત્વોનો વિશેષ સ્થાન રહ્યું છે. તેમણે મહાત્મા ગાંધી, સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલ, પંડિત જવાહરલાલ નહેરુ, ડૉ. બાબાસાહેબ આંબેડકર, નેતાજી સુભાષચંદ્ર બોઝ સહિત અનેક મહાન નેતાઓના પ્રતિમા શિલ્પો તૈયાર કર્યા.
આ શિલ્પો માત્ર દેખાવ માટે નહીં, પરંતુ તેમની વિચારધારા, આત્મવિશ્વાસ અને વ્યક્તિત્વને જીવંત રીતે રજૂ કરતા હતા. તેમના શિલ્પોમાં અભિવ્યક્તિ, ગતિ અને ભાવનાનો અદભૂત સંગમ જોવા મળે છે.
‘સ્ટેચ્યુ ઓફ યુનિટી’: વિશ્વમાં ભારતની ઓળખ
રામ સુતારના જીવનનું સૌથી ઐતિહાસિક અને વૈશ્વિક મહત્વ ધરાવતું સર્જન એટલે સ્ટેચ્યુ ઓફ યુનિટી. સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલને સમર્પિત આ પ્રતિમા 182 મીટર ઊંચાઈ સાથે વિશ્વની સૌથી ઊંચી પ્રતિમા તરીકે આજે ભારતની ઓળખ બની છે.
નર્મદા નદીના કાંઠે, ગુજરાતના કેવડિયામાં ઉભી કરાયેલી આ ભવ્ય પ્રતિમા માત્ર શિલ્પ નહીં, પરંતુ ભારતની એકતા, સંકલ્પ અને રાષ્ટ્રીય ગૌરવનું પ્રતિક છે. આ પ્રોજેક્ટનું ડિઝાઇન અને કલાત્મક માર્ગદર્શન રામ સુતાર અને તેમના પુત્ર અનિલ સુતાર દ્વારા આપવામાં આવ્યું હતું.
100 વર્ષની ઉંમરે પણ રામ સુતારની કલ્પનાશક્તિ, સમજ અને ડિઝાઇન સંવેદના અદભૂત હતી, જે આ મહાન સર્જન દ્વારા સાબિત થાય છે.
દેશ-વિદેશમાં શિલ્પોની છાપ
રામ સુતારના શિલ્પો માત્ર ભારતમાં જ નહીં, પરંતુ વિદેશોમાં પણ સ્થાપિત થયા છે. અમેરિકા, યુકે, સિંગાપુર, મોરિશિયસ, રશિયા સહિત અનેક દેશોમાં તેમના શિલ્પો ભારતની સંસ્કૃતિ અને નેતૃત્વની ઓળખ બનીને ઉભા છે.
ભારતના અનેક રાજ્યોની રાજધાનીઓ, વિધાનસભા પરિસરો, યુનિવર્સિટીઓ અને જાહેર સ્થળોએ તેમના શિલ્પો ગૌરવપૂર્વક સ્થાપિત છે.
સન્માનો અને પુરસ્કારોની લાંબી યાદી
રામ સુતારને તેમના જીવનકાળ દરમિયાન અનેક રાષ્ટ્રીય અને રાજ્ય સ્તરના સન્માનો પ્રાપ્ત થયા હતા. તેમાં ખાસ કરીને:
-
પદ્મશ્રી
-
પદ્મભૂષણ
-
મધ્યપ્રદેશ અને અન્ય રાજ્યોના વિશેષ કલાસન્માન
-
અને તાજેતરમાં મહારાષ્ટ્ર સરકાર દ્વારા આપવામાં આવેલ સર્વોચ્ચ નાગરિક સન્માન – મહારાષ્ટ્ર ભૂષણ પુરસ્કાર
આ પુરસ્કાર તેમને જીવનભરની કલાસેવા અને ભારતની ઓળખને વૈશ્વિક સ્તરે ઉજાગર કરવા બદલ આપવામાં આવ્યો હતો. દુર્ભાગ્યવશ, આ સન્માન મળ્યા બાદ થોડા સમય બાદ જ તેમનું અવસાન થયું.
શિલ્પ નહીં, વારસો છોડી ગયા
રામ સુતાર પાછળ માત્ર શિલ્પો જ નહીં, પરંતુ એક સમૃદ્ધ કલાવારસો છોડી ગયા છે. તેમના પુત્ર અનિલ સુતાર પણ પ્રસિદ્ધ શિલ્પકાર છે અને પિતાની પરંપરાને આગળ વધારી રહ્યા છે.
રામ સુતારનું જીવન યુવા કલાકારો માટે પ્રેરણાસ્ત્રોત છે – ગરીબીમાંથી ઉઠીને વિશ્વવિખ્યાત બનવાની, સતત મહેનત, શિસ્ત અને કલાપ્રત્યેની નિષ્ઠાની જીવંત કથા.
દેશભરમાં શોક અને શ્રદ્ધાંજલિ
રામ સુતારના અવસાન બાદ વડાપ્રધાન, મુખ્યમંત્રીઓ, રાજકીય નેતાઓ, કલાકારો અને સાંસ્કૃતિક સંસ્થાઓએ શોક વ્યક્ત કર્યો છે. અનેક લોકોએ તેમને “ભારતની આત્માને શિલ્પમાં ઉતારનાર કલાકાર” તરીકે શ્રદ્ધાંજલિ આપી છે.
સોશિયલ મીડિયા પર પણ #RamSutar, #StatueOfUnityCreator જેવા હેશટેગ સાથે લોકો તેમના કાર્યને યાદ કરી રહ્યા છે.
એક યુગનો અંત
શિલ્પકાર રામ સુતારના અવસાન સાથે ભારતીય શિલ્પકલા ઇતિહાસનો એક સુવર્ણ અધ્યાય પૂર્ણ થયો છે. પરંતુ તેમના દ્વારા સર્જાયેલ શિલ્પો, તેમની કલાત્મક દ્રષ્ટિ અને ભારત પ્રત્યેનો અખૂટ પ્રેમ તેમને હંમેશા અમર રાખશે.
શતાયુ આયુષ્ય સુધી કલા માટે જીવેલા રામ સુતાર આજે ભૌતિક રૂપે ન રહ્યા હોય, પરંતુ સ્ટેચ્યુ ઓફ યુનિટી સહિત તેમની દરેક કૃતિમાં તેઓ સદાય જીવંત રહેશે.
