ગાંધીનગર
માહિતીનો અધિકાર અધિનિયમ–2005 હેઠળ માંગવામાં આવેલી માહિતી સમયસર અને નિયમ મુજબ ન આપવાના મામલે ગુજરાત રાજ્ય વકફ બોર્ડના જાહેર માહિતી અધિકારી સામે માહિતી અધિકાર આયોગે કડક વલણ અપનાવ્યું છે. આયોગે સ્પષ્ટ શબ્દોમાં નોંધ લીધી છે કે, અરજીકર્તાને ઉપલબ્ધ હોવા છતાં CCTV ફૂટેજ ન આપવી એ માહિતી અધિકાર અધિનિયમનું ઉલ્લંઘન છે. આ કારણે જાહેર માહિતી અધિકારી શ્રી મુસ્તાક એ. શેખ, કચેરી અધિક્ષક, ગુજરાત રાજ્ય વકફ બોર્ડ, ગાંધીનગર પર રૂ. 2,000 નો દંડ ફટકારવામાં આવ્યો છે.
કેસની પૃષ્ઠભૂમિ શું છે?
આ સમગ્ર મામલો માહિતીનો અધિકાર અધિનિયમ હેઠળ કરવામાં આવેલી એક અરજીથી શરૂ થયો હતો. ફરિયાદી (વિવાદી) દ્વારા ગુજરાત રાજ્ય વકફ બોર્ડના જાહેર માહિતી અધિકારી પાસે નમૂના–ક અંતર્ગત એક મહત્વપૂર્ણ માહિતી માંગવામાં આવી હતી.
ફરિયાદીએ ખાસ કરીને ગુજરાત રાજ્ય વકફ બોર્ડના અધ્યક્ષની ચેમ્બરમાં તા. 17 ડિસેમ્બર, 2024ના રોજ સવારે 11 વાગ્યાથી સાંજે 6 વાગ્યા સુધીના CCTV ફૂટેજની નકલ માગી હતી. આ અરજીમાં કુલ એક મુદ્દાની માહિતી માંગવામાં આવી હતી, પરંતુ તે મુદ્દો સંવેદનશીલ અને મહત્વપૂર્ણ માનવામાં આવ્યો હતો.
જાહેર માહિતી અધિકારીનો જવાબ
જાહેર માહિતી અધિકારી, ગુજરાત રાજ્ય વકફ બોર્ડ, ગાંધીનગરે તા. 27/12/2024ના રોજ જવાબ આપ્યો હતો. તેમાં જણાવવામાં આવ્યું હતું કે, વકફ બોર્ડ પાસે માત્ર છેલ્લા 15 દિવસનું CCTV ફૂટેજ જ ઉપલબ્ધ રહે છે, તેથી માંગવામાં આવેલ ફૂટેજ ઉપલબ્ધ નથી અને માહિતી આપી શકાતી નથી.
પ્રથમ અપીલ અને ત્યારબાદ ફરિયાદ
જાહેર માહિતી અધિકારીના જવાબથી અસંતોષ થતાં ફરિયાદીએ તા. 23/01/2025ના રોજ પ્રથમ અપીલ અધિકારી તથા મુખ્ય કારોબારી અધિકારી, ગુજરાત રાજ્ય વકફ બોર્ડ સમક્ષ પ્રથમ અપીલ દાખલ કરી હતી.
પ્રથમ અપીલ બાદ પણ યોગ્ય ન્યાય ન મળતા ફરિયાદીએ તા. 10/03/2025ના રોજ માહિતી અધિકાર આયોગ સમક્ષ સત્તાવાર ફરિયાદ નોંધાવી હતી.
આયોગ સમક્ષ સુનાવણી
માહિતી અધિકાર આયોગ સમક્ષ ફરિયાદની સુનાવણી દરમિયાન ફરિયાદી અથવા તેમના પ્રતિનિધિ હાજર રહ્યા નહોતા. જો કે, ફરિયાદી દ્વારા તા. 11/11/2025ના રોજ આયોગને લેખિત રજૂઆત મોકલવામાં આવી હતી, જેને આધારે આયોગે સુનાવણી આગળ ધપાવી હતી.
સુનાવણી દરમિયાન જાહેર માહિતી અધિકારી અને કચેરી અધિક્ષક આયોગ સમક્ષ ઉપસ્થિત રહ્યા હતા. આયોગે તેમની પાસેથી સ્પષ્ટતા માગી હતી કે, જ્યારે ફરિયાદીએ ચાર દિવસની અંદર CCTV ફૂટેજ માગ્યું હતું, ત્યારે તે ફૂટેજ ઉપલબ્ધ કેમ ન હતું?
આયોગની ગંભીર નોંધ
આયોગે નોંધ લીધી કે, ફરિયાદીએ તા. 17/12/2024ના CCTV ફૂટેજ માટે તા. 21/12/2024ના રોજ અરજી કરી હતી, એટલે કે ચાર દિવસની અંદર. જાહેર માહિતી અધિકારીએ જે “છેલ્લા 15 દિવસનું CCTV ફૂટેજ જ ઉપલબ્ધ છે” એવો જવાબ આપ્યો હતો, તે જવાબ સ્વીકાર્ય ગણીએ તો પણ આ ફૂટેજ ઉપલબ્ધ હોવું જોઈએ હતું.
આયોગે સ્પષ્ટ કર્યું કે માહિતીનો અધિકાર અધિનિયમ–2005ની કલમ 2(છ) મુજબ, જો માહિતી જાહેર સત્તાના નિયંત્રણ હેઠળ ઉપલબ્ધ હોય, તો તે માહિતી આપવી ફરજિયાત છે.
સરકારના પરિપત્રનો ઉલ્લેખ
આયોગે ગુજરાત સરકારના સામાન્ય વહીવટ વિભાગના પરિપત્ર (તા. 06/05/2022)નો પણ ઉલ્લેખ કર્યો. આ પરિપત્ર અનુસાર, RTI અરજી અને તેની અપીલનો આખરી નિકાલ ન થાય ત્યાં સુધી સંબંધિત CCTV ફૂટેજ સાચવવાની જવાબદારી જાહેર માહિતી અધિકારી અને પ્રથમ અપીલ સત્તાધિકારીની હોય છે.
ખાસ કરીને જ્યારે અરજદાર સમયમર્યાદામાં CCTV ફૂટેજ માગે અને જાહેર માહિતી અધિકારી માહિતી આપવા ઇન્કાર કરે, ત્યારે તે માહિતી સચવાવી રાખવી ફરજિયાત બને છે.
નિયમોનું પાલન ન થયું
આયોગે નિષ્કર્ષ આપ્યો કે, ગુજરાત રાજ્ય વકફ બોર્ડના જાહેર માહિતી અધિકારી દ્વારા આ નિયમોનું ચુસ્ત પાલન કરવામાં આવ્યું નથી. CCTV ફૂટેજ ઉપલબ્ધ હોવા છતાં માહિતી આપવામાં આવી નથી, જે માહિતી અધિકાર અધિનિયમની ગંભીર અવગણના ગણાય છે.
પ્રથમ અપીલ અધિકારીનો હુકમ પણ પ્રશ્નાસ્પદ
આયોગે પ્રથમ અપીલ સત્તાધિકારીના હુકમનું પણ અવલોકન કર્યું. પ્રથમ અપીલ સત્તાધિકારીએ તા. 26/03/2025ના રોજ જાહેર માહિતી અધિકારીના જવાબને યોગ્ય ગણાવ્યો હતો અને “છેલ્લા 15 દિવસનું રેકોર્ડિંગ જાળવવામાં આવે છે” એવી દલીલ સ્વીકારી હતી.
પરંતુ આયોગે સ્પષ્ટ કર્યું કે, આ દલીલ ફરિયાદીના કેસમાં લાગુ પડતી નથી, કારણ કે ફરિયાદીએ સમયસર માહિતી માગી હતી.
માહિતી આપવા અવરોધ સર્જાયો
આયોગે નોંધ્યું કે, જાહેર માહિતી અધિકારી દ્વારા માહિતી આપવા અવરોધ ઉભો કરવામાં આવ્યો છે, જે માહિતી અધિકાર અધિનિયમ–2005ની કલમ 20(1) હેઠળ દંડનીય ગુનો બને છે. ઉપરાંત કલમ 7(1) મુજબ સમયસર માહિતી ન આપવી એ પણ ગંભીર ભૂલ છે.
દંડનો આદેશ
આ તમામ બાબતોને ધ્યાનમાં રાખીને માહિતી અધિકાર આયોગે જાહેર માહિતી અધિકારી શ્રી મુસ્તાક એ. શેખને રૂ. 2,000 (અંકે રૂપિયા બે હજાર પૂરાં) નો દંડ ફટકાર્યો છે.
આ દંડની રકમ તેઓએ પોતાના ભંડોળમાંથી અથવા પગારમાંથી કપાત કરીને ભરપાઈ કરવાની રહેશે. આદેશ મળ્યેથી 15 દિવસની અંદર દંડની રકમ સરકારી તિજોરીમાં જમા કરાવવાની રહેશે અને 30 દિવસની અંદર તેની પહોંચ/ચલણની નકલ આયોગને મોકલવાની રહેશે.
બજેટ હેડની વિગતો
દંડની રકમ નીચે મુજબના બજેટ હેડ હેઠળ જમા કરાવવાની રહેશે:
-
મુખ્ય સદર: 0070 અન્ય વહીવટી સેવાઓ
-
પેટા મુખ્ય સદર: 60 અન્ય સેવાઓ
-
ગૌણ સદર: 118 માહિતી અધિકાર અધિનિયમ–2005
-
પેટા સદર: 00
ચેરમેનને પણ જાણ
આ હુકમની નકલ ચેરમેનશ્રી, ગુજરાત રાજ્ય વકફ બોર્ડ, ગાંધીનગરને મોકલવામાં આવી છે. જો નિર્ધારિત સમયમર્યાદામાં દંડ ભરપાઈ ન થાય તો પગાર અથવા ભથ્થામાંથી કપાત કરીને રકમ સરકારી તિજોરીમાં જમા કરાવવાની સૂચના પણ આપવામાં આવી છે.
RTI કાયદાની કડક અમલવારીનો સંદેશ
આ નિર્ણયથી સ્પષ્ટ સંદેશ મળે છે કે, માહિતીનો અધિકાર અધિનિયમ માત્ર કાગળ પર નહીં પરંતુ અમલમાં પણ કડક રીતે લાગુ પડે છે. જાહેર માહિતી અધિકારીઓ દ્વારા બેદરકારી કે ટાળટૂળ કરવામાં આવે તો આયોગ કડક કાર્યવાહી કરવા તૈયાર છે.
નિષ્કર્ષ
ગુજરાત રાજ્ય વકફ બોર્ડના CCTV ફૂટેજ મામલે આવેલ આ ચુકાદો RTI કાયદાના મહત્વને ફરી એકવાર રેખાંકિત કરે છે. સમયસર માહિતી ન આપવી કે માહિતી છુપાવવી એ માત્ર વહીવટી ભૂલ નથી, પરંતુ કાયદાનો ભંગ છે – અને આવા કિસ્સામાં જવાબદારોને દંડ ભોગવવો પડે છે. આ નિર્ણયથી રાજ્યભરના જાહેર માહિતી અધિકારીઓ માટે પણ ચેતવણીરૂપ સંદેશ ગયો છે કે RTI કાયદાનું પાલન કરવું અનિવાર્ય છે.
