રાજ્યમાં ચાલી રહેલી મતદારયાદીની ખાસ સઘન સુધારણા (SIR) કામગીરીને કારણે શિક્ષણ જગતમાં ભારે ચિંતાનું વાતાવરણ સર્જાયું છે. પ્રાથમિક અને માધ્યમિક શાળાઓમાં અભ્યાસના મધ્ય સત્ર દરમિયાન શિક્ષકોને BLO (Booth Level Officer) તરીકે ફરજ સોંપાતા શિક્ષણની ગુણવત્તા અને સતતતા બંને પર ગંભીર અસર થવાની દહેશત વ્યક્ત થઈ રહી છે.
એક તરફ રાજ્યભરના બાળકો માટે નવું શૈક્ષણિક સત્ર પૂરજોશમાં ચાલી રહ્યું છે, તો બીજી તરફ શિક્ષકોને ચૂંટણી વિભાગની જવાબદારીઓમાં વ્યસ્ત રાખવામાં આવતા વિદ્યાર્થીઓના અભ્યાસમાં વિઘ્ન આવી રહ્યું છે. શિક્ષણવિદો અને વાલીઓએ સ્પષ્ટ શબ્દોમાં કહ્યું છે કે — “શિક્ષક જો શાળામાં નહીં રહે તો બાળકનું ભવિષ્ય કોણ ગઢશે?”
🔹 SIR કામગીરી અને શિક્ષકોની જવાબદારી વચ્ચેનું તણાવ
રાજ્યમાં 2026ની મતદારયાદી તૈયાર કરવા માટે ચૂંટણી પંચ દ્વારા SIR કામગીરી હાથ ધરાઈ છે. આ કામગીરી માટે મોટા ભાગના શિક્ષકોને BLO તરીકે નિયુક્ત કરવામાં આવ્યા છે. BLO તરીકેની ફરજમાં મતદારયાદીનું સઘન ચકાસણી, નવા મતદારોના ફોર્મ ભરાવા, સરનામાની ચકાસણી, વસ્તી ગણતરીના આધારે યાદીમાં સુધારણા જેવા કામો સામેલ છે — જે માટે શિક્ષકોને પોતાના ક્ષેત્રમાં ઘરઘર જઈને માહિતી મેળવવી પડે છે.
આ પ્રક્રિયા માટે દરરોજ ઘણો સમય અને મહેનત જરૂરી હોય છે. પરિણામે શિક્ષકોને શાળામાં પોતાના વિષયના પાઠ ભણાવવા પૂરતો સમય મળતો નથી. અનેક શાળાઓમાં તો ગણિત, વિજ્ઞાન અને અંગ્રેજી જેવા મહત્વના વિષયોના શિક્ષકો BLOની કામગીરીમાં હોવાથી કક્ષાઓ ખાલી રહે છે.
🔹 વિદ્યાર્થીઓના અભ્યાસ પર સીધી અસર
વર્તમાન સમયમાં ધોરણ 10 અને 12ના વિદ્યાર્થીઓ માટે બોર્ડ પરીક્ષાની તૈયારીનો સમય છે. BLO તરીકે ફરજ બજાવતા શિક્ષકો શાળા ગેરહાજર રહેતા વિદ્યાર્થીઓના અભ્યાસમાં ગંભીર ખાલીપો આવી રહ્યો છે. શિક્ષકોના અભાવને કારણે રિપીટ ક્લાસ અથવા રિવિઝન ક્લાસ યોજવા અશક્ય બની રહ્યા છે.
વાલીઓએ પણ આ અંગે રોષ વ્યક્ત કર્યો છે. ઘણા વાલીઓએ જણાવ્યું છે કે “સરકાર શિક્ષણના ગુણવત્તાયુક્ત માળખાની વાત કરે છે, પરંતુ એ જ શિક્ષકોને BLOની ફરજમાં જોડીને બાળકોના ભવિષ્ય સાથે ચેડાં કરી રહી છે.”
🔹 ચૂંટણી અધિકારીઓની સૂચનાઓ છતાં સ્થિતિ અપરિવર્તિત
ચૂંટણી પંચ દ્વારા અગાઉ સ્પષ્ટ સુચનાઓ આપવામાં આવી હતી કે BLO તરીકે નિયુક્ત શિક્ષકોને અન્ય કામગીરી ન સોંપવી જોઈએ, જેથી શિક્ષણ કાર્યમાં વિઘ્ન ન પડે. પરંતુ જમીન સ્તરે હકીકત વિપરીત છે. અનેક જિલ્લાઓમાં શિક્ષકોને એકસાથે SIR કામગીરી અને શાળાના વહીવટી કાર્ય બંને કરવા મજબૂર કરવામાં આવી રહ્યા છે.
આ સાથે, કેટલાક જિલ્લાઓમાં એવા શિક્ષકોને પણ ફરી BLO તરીકે નિમવામાં આવ્યા છે જેઓ અગાઉ ત્રણ વર્ષથી સતત આ કામગીરી કરી રહ્યા છે. ચૂંટણીના નિયમો અનુસાર સતત ત્રણ વર્ષ BLO તરીકે સેવા આપનારને બાદમાં મુક્તિ આપવી જોઈએ, પરંતુ વાસ્તવિકતા એ છે કે એવા શિક્ષકોને ફરી ઓર્ડર આપવામાં આવ્યા છે.
🔹 તાલીમ, ફોર્મભરણી અને મેદાન કાર્ય વચ્ચેનો સંતુલન ગુમાવતો શિક્ષક
BLO તરીકેના કાર્ય માટે શિક્ષકોને વારંવાર તાલીમ સત્રોમાં હાજરી આપવી પડે છે. ફોર્મ 6, 7, 8 જેવી મતદારયાદી સુધારણા પ્રક્રિયામાં પણ શિક્ષકોને ઘરોમાં જઈને ફોર્મ ભરી આપવાનું રહે છે. આ દરમિયાન શાળા સમય દરમિયાન પણ શિક્ષકોને મેદાનમાં રહેવું પડે છે. પરિણામે એક મહિનાથી વધુ સમય સુધી શિક્ષણની ગતિ ધીમી પડી જાય છે.
🔹 બનાસકાંઠામાં વિવાદાસ્પદ સૂચના
બનાસકાંઠા જિલ્લાના એક તાલુકા પ્રાથમિક શિક્ષણાધિકારીએ તાજેતરમાં એક પરિપત્ર બહાર પાડ્યો હતો જેમાં BLO શિક્ષકોને મદદ માટે એક સહાયક શિક્ષક નિયુક્ત કરવાની વાત લખવામાં આવી હતી. શિક્ષણ જગતમાં આ સૂચનાનો તીવ્ર વિરોધ થયો છે. કારણ કે જો સહાયક તરીકે પણ અન્ય શિક્ષકને મુકવામાં આવે તો શાળાની બાકીની કક્ષાઓ ખાલી રહી જશે.
🔹 શિક્ષણ જગતમાં આક્રોશ
શિક્ષક સંઘો અને શિક્ષણ સંગઠનો દ્વારા સ્પષ્ટ રીતે રજૂઆત કરવામાં આવી છે કે, “ચૂંટણી પ્રક્રિયા મહત્વપૂર્ણ છે પરંતુ શિક્ષણના હિતો વધુ મહત્વના છે.” શિક્ષકોને BLOની કામગીરીથી મુક્ત કરવા અને વિકલ્પરૂપે સ્થાનિક વહીવટી કર્મચારીઓને આ કામમાં જોડવા માટે રજૂઆત ચાલી રહી છે.
શિક્ષક સંઘના પ્રમુખે જણાવ્યું કે –
“સરકાર શિક્ષકોને દરેક વહીવટી કામગીરીમાં ઉપયોગ કરે છે – ગણતરી, ચૂંટણી, સર્વે, આરોગ્ય કામગીરી વગેરેમાં. આથી શિક્ષણની ગુણવત્તા પર સીધી અસર પડે છે. બાળકોને સંપૂર્ણ ધ્યાન આપવાનું શિક્ષકનું કામ હવે તંત્રના દબાણમાં અછુતુ રહી ગયું છે.”
🔹 તંત્રની દલીલ
બીજી બાજુ, જિલ્લા ચૂંટણી અધિકારીઓનું કહેવું છે કે શિક્ષકો સૌથી વધુ જવાબદાર અને ક્ષેત્રની જાણકાર વ્યક્તિઓ છે, તેથી તેમને BLO તરીકે નિયુક્ત કરવું સહજ અને અસરકારક છે. પરંતુ તંત્ર એ વાત સ્વીકારવા તૈયાર નથી કે શિક્ષણની પ્રક્રિયા દરમિયાન આવી ફરજ શિક્ષણના ધ્યેયને ખોરવી શકે છે.
🔹 અભ્યાસમાં ખાલીપો પૂરવા માટે તાત્કાલિક ઉપાયોની માગ
શિક્ષણવિદો સૂચવે છે કે રાજ્ય સરકારે BLO તરીકેના કાર્યો માટે શિક્ષકોને શાળા સમય બાદ સમય આપવાની સુવિધા આપવી જોઈએ અથવા તેમના કાર્યકાળમાં વૈકલ્પિક શિક્ષકની નિમણૂક કરવી જોઈએ.
વાલીઓએ પણ માંગ કરી છે કે આવનારા સમયમાં BLO તરીકે શિક્ષકોને નિયુક્ત ન કરાય અને બદલે અન્ય સરકારી કર્મચારીઓ અથવા ગ્રામ સેવકોની મદદ લેવામાં આવે.
🔹 અંતમાં
રાજ્યની શિક્ષણ વ્યવસ્થામાં પહેલેથી જ સ્ટાફની અછત, નવી નીતિઓની અસરો અને વિદ્યાર્થીઓની વધતી સંખ્યાને લઈને અનેક પડકારો છે. આવા સમયે BLO જેવી વધારાની ફરજો શિક્ષકો પર સોંપવી એ બાળકોના ભવિષ્ય સાથે જોખમ ભરેલો નિર્ણય છે.
જો આવનારા દિવસોમાં શિક્ષણ વિભાગ અને ચૂંટણી તંત્ર વચ્ચે સંકલન ન થાય, તો એક આખી પેઢીનો અભ્યાસ અસરગ્રસ્ત થઈ શકે છે.
સારાંશઃ
રાજ્યભરના શિક્ષકો BLO તરીકેની ચૂંટણી કામગીરીમાં વ્યસ્ત હોવાથી શાળાઓમાં શિક્ષણકાર્ય અડધું રહી ગયું છે. વિદ્યાર્થીઓના ભણતરમાં ખાલીપો, વાલીઓની ચિંતા, શિક્ષક સંઘનો વિરોધ અને તંત્રનું મૌન — આ બધું મળીને શિક્ષણ તંત્ર માટે ગંભીર ચેતવણીરૂપ છે. શિક્ષણ અને ચૂંટણી વચ્ચે સંતુલન લાવવું હવે સમયની સૌથી મોટી જરૂરિયાત છે.
