મુંબઈ, સાત ટાપુઓનો શહેર, એ સ્થાન જ્યાં નગરજવન, વેપાર, ધર્મ અને સંસ્કૃતિ એકબીજામાં ભળી ગયાં છે, ત્યાં જૈન ધર્મનો પણ એક ગાઢ ઇતિહાસ વાસ કરતો રહ્યો છે. જ્યારે આપણે આજે શહેરના આધુનિક અવતારમાં ફસાયા છીએ, ત્યારે કેટલીક જગ્યાઓ એવી છે, જે ભૂતકાળની સ્મૃતિ રાખે છે અને એ સ્મૃતિ સાથે ધર્મ, આસ્થા અને સામાજિક સંસ્કૃતિની જાળવણી કરે છે. આમ જ એક સ્થળ છે માહિમનું પ્રાચીન જૈન દેરાસર, જે ૧૮૦૬માં કચ્છી જૈનોએ સ્થાપ્યું હતું.

📜 શરૂઆત – કચ્છી સમુદાય અને માહિમમાં વસવાટ

મુંબઈના મહત્ત્વના બંદર વિસ્તારમાં, ખાસ કરીને માહિમ-વેસ્ટના કાપડ બજાર વિસ્તારમાં, આજે હાલનું દેરાસર ૧૯૭૩માં નવી ઇમારત તરીકે બની, પરંતુ તેનું મૂળ ઐતિહાસિક પૃષ્ઠભૂમિ ૨૦૧ વર્ષ જૂનું છે. ૧૮૦૬ની સાલમાં કચ્છી જૈન સમુદાયે આ સ્થાન પર ખોજા પરિવારનો બંગલો ખરીદ્યો અને તેમાં આદેશ્વર ભગવાન, શીતલનાથ અને અજિતનાથની પ્રતિષ્ઠા કરી.

કચ્છી જૈનોની પરંપરા એવી છે કે જ્યાં તેઓ વસે ત્યાં પોતાના દેવતાઓને પણ લાવે. આ ધર્મસંસ્કારિક પરંપરા અનુરૂપ, તેઓએ માહિમમાં પ્રથમ દેરાસર સ્થાપ્યું અને સમય સાથે એ વિસ્તારના આધ્યાત્મિક અને સામાજિક કેન્દ્રમાં પરિવર્તિત થયું.

આ દેરાસરના પ્રવેશદ્વાર પર આજેય એની પ્રાચીનતાનો ઉલ્લેખ જોવા મળે છે. તે દર્શાવે છે કે માત્ર ભૌતિક ઇમારત નહીં પરંતુ એક સમયગાળો પણ અત્યારે અહીં જીવંત છે.

🏠 પહેલી સ્થાપના – ખોજા પરિવારનો બંગલો

કચ્છી જૈનો, જેમણે વેપાર અને નાગરિક જીવનમાં ઉદ્યોગ-પ્રવૃત્તિ શરૂ કરી હતી, એ સમયે ખોજા પરિવારનો બંગલો ખરીદ્યો અને તેને પ્રારંભિક દેરાસરમાં રૂપાંતરિત કર્યું. એ બંગલામાં આદેશ્વર, અજિતનાથ અને શીતલનાથની મૂર્તિઓ સ્થાપિત થઈ.

શ્રી મોતીભાઈ કોઠારી, જે આજના દેરાસરના ઉપપ્રમુખ છે, કહે છે:

“એ સમયે અહીં વસતા જૈનોએ ખોજા પરિવારનો આખો બંગલો ખરીદ્યો અને ભોંયતળિયામાં ભગવાનની સ્થાપના કરી. પછી રાજસ્થાનના જૈનો પણ અહીં આવી વસ્યા, અને આ વિસ્તારમાં જૈન સમાજનો વિકાસ થયો.”

સમય જતાં દેરાસરનો પ્રારંભિક બંગલો વ્યાપક બધી સામાજિક અને ધાર્મિક પ્રવૃત્તિઓ માટે કેન્દ્ર બની ગયો. આ સ્થળ જૈન ધર્મકથાઓ, ચિત્રકલા, શિલ્પકલા, અને ભક્તિની મથક બની.

🕰️ પ્રારંભિક વર્ષો અને વિસ્તાર

પ્રારંભિક વર્ષોમાં, ઘોડાની બગીઓ અને થોડા વાહનોથી, ભક્તો ખૂબ દૂરથી દેરાસરમાં પૂજા કરવા આવતા. ૧૦૦થી ૧૨૫ જેટલા કચ્છી પરિવારો, અને ૧૦૦થી વધુ રાજસ્થાની પરિવારો દરરોજ અહીંથી પ્રારંભ કરીને પોતાની રોજિંદી કારોબારી કામગીરી માટે જતાં.

મોહનલાલભાઈ, દેરાસરના સભ્ય, કહે છે:

“એ સમયે અહીં બહુ જાહોજલાલી હતી. કાષ્ઠના એ બંગલામાં જૈન ધર્મકથાનાં ચિત્રો અને કોતરેલા શિલ્પો મુકાયાં, અને નિયમિત રીતે રીસ્ટોરેશન હોતું.”

આ દર્શાવે છે કે દેરાસર માત્ર ધાર્મિક સ્થાન ન હતું, પરંતુ એક જીવંત સમાજિક કેન્દ્ર પણ હતું, જ્યાં જૈન ભક્તો ભક્તિ અને વ્યવસાય બંને માટે જોડાતા.

🏛️ ૧૯૭૩માં નવનિર્માણ

સમય સાથે જુના લાકડાના બંગલાને તોડી નવું, પાકું દેરાસર બનાવાયું. મોતીભાઈ કહે છે:

“જ્યારે જૂની ઇમારત તોડી પાયા માટે ખાડો ખોદાયો, ત્યારે જમીનમાંથી હાડકાં મળી આવ્યા, જે કદાચ દરિયાની ભરતીમાં આવ્યા હતા. અમે પૂર્વેના ભગવાનોની પ્રતિષ્ઠા કરી અને નૂતન મૂર્તિઓ સ્થાપિત કરી.”

નવી ઇમારત ત્રિમજલીય, કોતરણીયુક્ત કમાન, ગુંબજ, શિખર, સ્તંભો અને ચાંદીના પૂંઠીયાઓ સાથે બાંધવામાં આવી. આ નવનિર્માણ એ દેરાસરને આધુનિક Mumbaiમાં મહત્વપૂર્ણ ધાર્મિક કેન્દ્ર તરીકે આગળ લાવ્યું.

👨‍👩‍👧‍👦 સમાજ અને વસ્તીનો ઘટાડો

એક સમયે અહીં ૩૫૦-૪૦૦ જૈન પરિવાર હતા, પરંતુ આજે માત્ર ૧૫-૨૦ પરિવારો સ્થાયી છે. જેમ જેમ मुंबईનું શહેરી વિકાસ થયું, ધર્મી પરિવારોએ હિજરત કરી, જેનાથી સંખ્યા ઘટી.

વિનોદભાઈ કહે છે:

“જેઓ આ એરિયામાં મોટા થયા છે, એ જૈનો આજે પણ દેરાસરના વર્ષગાંઠ અને તહેવારોમાં અહીં આવે છે.”

એટલે, ભલે વસ્તી ઓછી છે, દેરાસર હજુ પણ જૈન સમાજ માટે શ્રદ્ધાનું કેન્દ્ર છે.

🌸 ધાર્મિક પ્રવૃત્તિઓ

આ દેરાસરમાં વિવિધ ધાર્મિક પ્રવૃત્તિઓ થાય છે:

• સાધુ-સાધ્વીજી માટે ચાતુર્માસનું આયોજન

• યુવાનો માટે પાઠશાળા અને સંગીત બૅન્ડ

• પર્યુષણ પર્વ, મહાવીર જયંતી અને સાલગિરી

• મણિભદ્રવીર ભગવાન, શાસનદેવી, ગૌમુખ યક્ષ, નાકોડા ભૈરવ અને અન્ય દેવ-દેવીઓની પૂજા

પ્રતિભાવો અનુસાર, દર ગુરુવારે ૨૦૦થી વધુ ભક્તો અહીં દર્શન કરવા આવે છે.

🏛️ પ્રાચીન મૂર્તિઓ અને ધર્મશાસ્ત્રીય મહત્વ

દેરાસરમાં સ્થાપિત મણિભદ્રવીર ભગવાન, આદેશ્વરજી, અને અન્ય દેવીઓની મૂર્તિઓ ખૂબ પ્રાચીન છે. આ મૂર્તિઓ પરંપરાગત કારીગરી, લાકડાની કોતરણી અને ચાંદીના પૂંઠીયાઓ સાથે પ્રદર્શિત છે.

દેરાસરની આસ્થા અને ભવ્યતા દર્શાવે છે કે ૨૧મી સદીમાં પણ, જૂના સમયની કારીગરી, ધાર્મિક આયોજન અને ભક્તિની પરંપરા જીવંત છે.

🌐 સમાપ્ત સવિસ્તાર

માહિમનું આ પ્રાચીન જૈન દેરાસર માત્ર ધાર્મિક કેન્દ્ર નહીં, પરંતુ કચ્છી સમુદાય અને મહારાષ્ટ્ર-ગુજરાતની જૈન પરંપરાનું એ દ્રષ્ટાંત છે, જે ૨૧૬ વર્ષથી શહેરી પરિવર્તનો, સમાજના ઊંચ-નીચ અને ભૌતિક પરિવર્તનોમાં પોતાની જાત જાળવી રાખે છે.

જ્યાં આ દેરાસર ઉભું છે, ત્યાં આજે પણ ભક્તો ભગવાનના દર્શન માટે આવતા રહે છે. દર વર્ષની સાલગિરી, મહાવીર જયંતી, અને પર્યુષણની ધામધૂમ અહીં જૈન પરંપરાના સ્વરૂપને જીવંત રાખે છે.

એ રીતે, માહિમનું આ દેરાસર માત્ર ૨૧૬ વર્ષનું ઈતિહાસ નહીં, પણ વિશ્વાસ, સમર્પણ અને ભક્તિનો જીવંત પ્રતીક છે — જે આજે પણ નાનાં, મોટા જૈન પરિવારોના જીવનમાં આસ્થા અને માર્ગદર્શન પૂરું પાડે છે.

સમયયંત્રમાં બેસીને જ્યારે આપણે મુંબઈની ભૂતકાળની સફર શરૂ કરીએ છીએ, ત્યારે આપણા સામે ધીમે ધીમે ઉદય થતું એક અદભુત દ્રશ્ય ખૂલે છે — લીલાછમ ઘાસથી ભરેલો વિશાળ મેદાન, એક ખૂણે કિલ્લા જેવો માળખો, અને દૂરથી દેખાતો દરિયાનો કિનારો. આ છે બૉમ્બે ગ્રીન, જે પછીના સમયમાં “કૉટન ગ્રીન” તરીકે ઓળખાયું અને આજના મુંબઈના પૉઇન્ટ ઝીરો તરીકે જાણીતું બન્યું.

🌿 શરૂઆત — કૉટન ગ્રીનથી બૉમ્બે કાસલ સુધી

તે સમયના મુંબઈ એટલે કે “બોમ બહિઆ” પોર્ટુગીઝોનું નાનકડું ટાપુ હતું — દરિયા કિનારે બાંધેલો નાનો કિલ્લો “બૉમ્બે કાસલ” હતો તેમની શાસનસીમા. બોમ બહિઆનો અર્થ “સરસ કાંઠો” એવો થતો. એ જ “બોમ બહિઆ” પછી “બૉમ્બે” અને પછી “મુંબઈ” બન્યું.

બૉમ્બે ગ્રીન એ સમયના કૉટન વેપારનું હૃદય હતું. હિન્દુસ્તાનની જુદા જુદા પ્રાંતોમાંથી કપાસના ગાંસડા અહીં લાવવામાં આવતા. સૂર્યાસ્તથી સૂર્યોદય સુધી અહીં કપાસના ઢગલાં પડ્યા રહેતા, જે પછી બળદગાડામાં ભરાઈને અપોલો બંદરે પહોંચતા, ત્યાંથી પાલવાળી નૌકાઓમાં ભરાઈને ગ્રેટ બ્રિટન સુધી જતા. એ સમયના વેપારમાં “બૉમ્બે કૉટન” એક અદભુત બ્રાન્ડ બની ગયું હતું.

આ વિસ્તાર આખો દરિયાને અડીને લીલાછમ ઘાસથી ઢંકાયેલો રહેતો એટલે “કૉટન ગ્રીન” નામ પડ્યું. આ મેદાનની ધાર પાસે જ ઊભો હતો “બૉમ્બે કાસલ” — એ જ કિલ્લો જ્યાંથી પોર્ટુગીઝો બોમ બહિઆ પર રાજ કરતા.

⚓ અંગ્રેજ શાસનની શરૂઆત — ગવર્નર ઍન્જરનો સમય

પોર્ટુગીઝો પાસેથી જ્યારે અંગ્રેજોને મુંબઈ મળ્યું ત્યારે અહીંનું શાસન સંભાળનાર પહેલો અંગ્રેજ ગવર્નર જ્યોર્જ ઓક્સેનડન હતો. પરંતુ મુંબઈમાં તે ફક્ત એક દિવસ રહ્યો, કબજો લીધો અને સુરત પરત ફર્યો.

મુંબઈનું સાચું સ્વપ્ન જે વ્યક્તિએ જોયું, જેની દ્રષ્ટિએ સાત ટાપુઓમાંથી એક સુંદર શહેરની કલ્પના કરી — તે હતો ગવર્નર જેરલ્ડ ઍન્જર. તેણે બૉમ્બે કાસલમાં પોતાનું નિવાસ ગોઠવ્યું અને શહેરની રચનાનો બીજ વાવ્યો. ઍન્જરનો વિઝન માત્ર શાસક તરીકે નહીં પરંતુ એક સ્વપ્નદ્રષ્ટા તરીકે અદભુત હતો.

તેણે કહ્યું હતું —

“The city which by God’s assistance is intended to be built.”
અર્થાત્ — “દેવની કૃપાથી જે શહેર બાંધવાનું છે, તે અહીં બાંધાશે.”

🛕 ધર્મસહિષ્ણુ નીતિ અને વાણિજ્યનો વિકાસ

ઍન્જરે દેશના વિવિધ ભાગોથી વેપારીઓ અને કારીગરોને આમંત્રિત કર્યા. દીવના વેપારી નીમા પારેખ જેવા મોટા વેપારીઓને લખિત ખાતરી આપી કે સરકાર તેમના ધાર્મિક બાબતોમાં હસ્તક્ષેપ નહીં કરે.

એ કરાર ૨૨ માર્ચ, ૧૬૭૭ના રોજ સહીસિક્કા સાથે થયેલો હતો — જે આજ સુધી ઈતિહાસના દસ્તાવેજોમાં જીવંત છે. એ પછી તો ગુજરાત અને મહારાષ્ટ્રમાંથી વેપારીઓ, પારસીઓ, આર્મેનિયન વેપારીઓ મુંબઈમાં વસવા લાગ્યા.

પારસીઓએ લાકડાના વહાણો બાંધવાનો ઉદ્યોગ શરૂ કર્યો. એ કુટુંબનું નામ પછી “વાડિયા” તરીકે પ્રખ્યાત બન્યું — વાડિયા શિપયાર્ડ આજ સુધી એ વારસાનો ભાગ છે.

પારસીઓએ અંતિમ ક્રિયા માટે જગ્યા માગી ત્યારે ઍન્જરે તેમને મલબાર હિલ પર જમીન આપી, જ્યાં આજે “ટાવર ઑફ સાઇલન્સ” છે.

⛪ સેન્ટ થૉમસ કૅથીડ્રલ — મુંબઈનું પૉઇન્ટ ઝીરો

ઍન્જરે પ્રોટેસ્ટન્ટ પંથના ખ્રિસ્તી ચર્ચની શરૂઆત કરવાની પહેલ કરી. તેમણે નક્કી કર્યું કે એક સાથે એક હજાર શ્રદ્ધાળુઓ સમાવી શકે એવું વિશાળ ચર્ચ બાંધાશે. એ ચર્ચ માટે તેમણે પોતાની ખિસ્સેથી પાંચ હજાર રૂપિયા આપ્યા અને ચાંદીનું chalice ભેટ આપ્યું.

૧૬૭૬માં સેન્ટ થૉમસ કૅથીડ્રલનો પાયો નખાયો — ઍન્જરની હાજરીમાં. પણ તેના અવસાન પછી (૩૦ જૂન, ૧૬૭૭) ચર્ચનું કામ અટકી ગયું. વર્ષો સુધી ધીમી ગતિથી ચાલતું રહ્યું અને અંતે ૧૭૧૮ના ક્રિસમસ દિવસે ચર્ચ જનતા માટે ખુલ્લું મુકાયું.

૧૮૩૭માં ચર્ચનું ટાવર ઉમેરાયું. એ પહેલાં ટાવર નહોતું. એ ચર્ચની ઘડિયાળ પછીના સમયમાં ઉમેરાઈ, જેના કારણે એ વિસ્તારનો મહત્વપૂર્ણ લૅન્ડમાર્ક બની ગયો.

સેન્ટ થૉમસ કૅથીડ્રલને એ સમયના બૉમ્બેના ઝીરો પૉઇન્ટ તરીકે ઓળખવામાં આવતું — એટલે શહેરના બધા અંતરો એ ચર્ચથી માપવામાં આવતા. જો ક્યાંક “ચાર માઇલ”નો માઇલસ્ટોન હોય તો તેનો અર્થ એ કે એ જગ્યા ચર્ચથી ચાર માઇલ દૂર છે.

🚪 ચર્ચ ગેટથી વીર નરીમાન રોડ સુધી

ફોર્ટ વિસ્તારના ત્રણ ગેટમાં એક ગેટનું નામ પડ્યું “ચર્ચ ગેટ” — કારણ કે એ ગેટથી પસાર થઈને સેન્ટ થૉમસ કૅથીડ્રલ સુધી પહોંચાતું.

પછી જ્યારે BBCI રેલવે શરૂ થઈ અને એ ગેટની પાસે સ્ટેશન બન્યું, તો તેનું નામ પડ્યું ચર્ચગેટ સ્ટેશન. એથી કોટના ચર્ચ ગેટ સુધીના રસ્તાનું નામ પડ્યું ચર્ચગેટ સ્ટ્રીટ, જે બાદમાં બની વીર નરીમાન રોડ.

વીર નરીમાન એટલે ખુરશેદ ફરામજી નરીમાન — દેશની સ્વતંત્રતા ચળવળના અગ્રણીઓમાંના એક. તેમણે ૧૯૩૦ના નમક સત્યાગ્રહમાં ભાગ લીધો અને ૧૯૩૫માં મુંબઈના મેયર બન્યા. બાદમાં રાજકીય મતભેદોને કારણે કોંગ્રેસ છોડીને ફૉર્વર્ડ બ્લૉકમાં જોડાયા. તેમનું નિવાસ આ માર્ગ પર હોવાથી જ આ રસ્તાને તેમની યાદમાં નામ અપાયું.

🌳 કૉટન ગ્રીનથી હૉર્નિમન સર્કલ સુધી

સમય જતાં કૉટન ગ્રીનનું મહત્ત્વ ઘટ્યું. વેપાર ઘટ્યો, વિસ્તાર ઉકરડો બન્યો. મુંબઈના પોલીસ કમિશનર ચાર્લ્સ ફૉર્જેટએ વિચાર કર્યો કે એ જગ્યાએ એક સુંદર બગીચો બનાવવો જોઈએ. ૧૮૭૨માં એ ચક્રાકાર બગીચો તૈયાર થયો અને તેની આસપાસ એકસરખાં મકાનો બાંધાયા — એ વિસ્તાર ઓળખાયો એલ્ફિન્સ્ટન સર્કલ તરીકે.

બ્રિટિશ પત્રકાર બેન્જામિન હૉર્નિમન, જેઓ ભારતની આઝાદી માટે લખતા, તેમને બ્રિટિશ સરકારે દેશનિકાલ કર્યો હતો. પરંતુ તેઓ પાછા આવી પોતાના અખબાર “ઇન્ડિયન ક્રોનિકલ” દ્વારા સ્વતંત્રતાની લડતને ટેકો આપતા રહ્યા. આઝાદી પછી એલ્ફિન્સ્ટન સર્કલનું નામ બદલાઈ હૉર્નિમન સર્કલ રાખવામાં આવ્યું — આ હિન્દુસ્તાનની પ્રેસ સ્વાતંત્ર્યનું પ્રતિક છે.

🏙️ મુંબઈનું વિસ્તરણ અને બદલાતું પૉઇન્ટ ઝીરો

૧૯મી અને ૨૦મી સદીમાં મુંબઈ ઉત્તર દિશામાં વિસ્તરતું ગયું. મહિમ, દાદર, અંધેરી, પછી બોરિવલી સુધી શહેર ફેલાતું ગયું. હવે મુંબઈનું કોઈ એક “સેન્ટર પૉઇન્ટ” નથી — એ એક મલ્ટી-પૉઇન્ટ મહાનગર બની ગયું છે.

પરંતુ ઇતિહાસના પાનાંઓમાં મુંબઈનું હૃદય હજુ પણ એ સેન્ટ થૉમસ કૅથીડ્રલમાં ધબકે છે — જ્યાંથી બધું શરૂ થયું.

🕰️ અંતિમ શબ્દઃ સમયયંત્રની આગામી સફર

જ્યારે આપણું સમયયંત્ર ધીમે ધીમે પાછું વર્તમાનમાં ઉતરે છે, ત્યારે પૉઇન્ટ ઝીરોની તે ગોળાકાર જગ્યા હજી પણ શાંત ઊભી છે. એ ઘાસની સુગંધમાં ભૂતકાળની ચમક હજી પણ ટકી છે.

અગામી સફરમાં આપણે જોઈશું એ મકાન, જે સેન્ટ થૉમસ કૅથીડ્રલ જેટલું જ મહત્વ ધરાવે છે — એ મકાન જ્યાંથી મુંબઈના નાગરિક જીવન અને રાજકીય પરિવર્તનોના નવા અધ્યાય શરૂ થયા.

કારણ કે મુંબઈનો ઈતિહાસ માત્ર ઈમારતોનો નથી, એ છે વિઝનનો ઈતિહાસ, સપનાં જોનારા લોકોનો ઈતિહાસ, જેમણે સાત ટાપુઓને એક શહેરમાં ફેરવી દીધા.

સતારાની મહિલા ડોક્ટરની આત્મહત્યાએ હચમચાવ્યું રાજ્ય, સંજય રાઉતનો આકરો પ્રહાર – સરકારની સંવેદનહીનતા સામે ઉઠ્યો સવાલોનો તોફાન

મહારાષ્ટ્રની ધરતી જે ક્યારેય “પ્રગતિશીલ વિચારો” અને “મહિલા સશક્તિકરણ” માટે ઓળખાતી હતી, આજે એ જ રાજ્યમાં એક યુવાન મહિલા ડૉક્ટરની આત્મહત્યાએ સમગ્ર રાજ્યના અંતઃકરણને ઝંઝોળી નાખ્યું છે. સતારા જિલ્લામાં બનેલી આ દુઃખદ ઘટના માત્ર એક આત્મહત્યા નથી – તે વ્યવસ્થાની નિષ્ફળતા, પોલીસના અહંકાર અને સત્તાના દુરુપયોગની ચેતવણી છે.

આ બનાવે રાજકારણમાં ભૂકંપ લાવ્યો છે. ખાસ કરીને શિવસેના (ઉદ્ધવ બાલાસાહેબ ઠાકરે)ના નેતા અને સાંસદ સંજય રાઉતએ આ કેસને લઈને રાજ્ય સરકાર પર તીખા શબ્દોમાં પ્રહાર કર્યો છે. તેમણે સ્પષ્ટ કહ્યું કે “આ સરકાર મહિલાઓ માટે નિષ્ફળ સાબિત થઈ છે અને રાજ્યમાં કાયદો-વ્યવસ્થાનો ભંગ સ્પષ્ટ દેખાય છે.”

ચાલો, સમજીએ આખો મામલો વિગતે —

🩺 સતારાની મહિલા ડૉક્ટરની કહાની – ન્યાયની શોધમાં જીવ ગુમાવ્યો

માત્ર ૨૬ વર્ષની વયની એક યુવાન મહિલા ડૉક્ટર, જે મહારાષ્ટ્રના સતારાના ફલટણ સબ-ડિસ્ટ્રિક્ટ હૉસ્પિટલમાં ફરજ બજાવી રહી હતી. તે ફરજિયાત ગ્રામીણ બોન્ડ સેવાનો અંતિમ સમયગાળો પૂર્ણ કરી રહી હતી અને પોસ્ટ ગ્રેજ્યુએશન માટે અરજી કરવાની યોજના બનાવી રહી હતી.

તે બુદ્ધિશાળી, મહેનતુ અને સ્વપ્ન見る ડૉક્ટર હતી. પરંતુ છેલ્લા પાંચ મહિનામાં તેની જિંદગીમાં અંધકાર છવાઈ ગયો હતો. એક પોલીસ અધિકારી, સબ-ઇન્સ્પેક્ટર ગોપાલ બડને, તેની સામે સતત દબાણ લાવતો હતો – ક્યારેક “ફિટનેસ સર્ટિફિકેટ” પર ખોટા હસ્તાક્ષર કરવા માટે, તો ક્યારેક વ્યક્તિગત સ્તરે શારીરિક શોષણ માટે.

આ દબાણો વચ્ચે, ડૉક્ટરે અનેક વખત વરિષ્ઠ અધિકારીઓ પાસે લેખિત ફરિયાદો કરી હતી. પરંતુ કોઈ પગલું લેવાયું નહીં. દરેક વખતે તેની ફરિયાદ ફાઇલમાં ધૂળ ખાય ગઈ.

અંતે, આ ત્રાસ અને માનસિક પીડાથી કંટાળીને તેણે પોતાના રૂમમાં ફાંસો ખાઈને આત્મહત્યા કરી. પાછળ છોડી ગઈ એક ચાર પાનાનું આત્મહત્યા પત્ર, જેમાં પુરાવા, નામો અને તેની સાથે થયેલા અત્યાચારની ચોંકાવનારી વિગત હતી.

📜 આત્મહત્યા પત્રની ચોંકાવનારી માહિતી

આ પત્રમાં ડૉક્ટરે લખ્યું –

“મારે ફરજ બજાવતી વખતે વારંવાર દબાણ કરવામાં આવતું હતું કે આરોપીઓ માટે ખોટા ફિટનેસ સર્ટિફિકેટ બનાવો. આ આરોપીઓમાં કેટલાક રાજકીય રીતે પ્રભાવશાળી લોકો હતા. જ્યારે મેં ઇનકાર કર્યો, ત્યારે તેમણે મને ધમકી આપી કે મારી નોકરી ખતમ કરી દેશે.”

તે આગળ લખે છે –

“સબ-ઇન્સ્પેક્ટર ગોપાલ બડનેએ મને પાંચ મહિનામાં ચાર વાર બળાત્કાર કર્યો. મેં અનેક વખત વરિષ્ઠ પોલીસ અધિકારીઓને ફરિયાદ કરી, પરંતુ કોઈએ મારી મદદ ન કરી. હવે મારી પાસે જીવવાનો કોઈ કારણ બાકી નથી.”

પત્રમાં તેણે એક સંસદ સભ્યના બે અંગત સહાયકોના નામ પણ લીધા છે. તેઓ હોસ્પિટલમાં આવીને તેને ધમકાવતાં હતાં, ફોન પર સાંસદ સાથે વાત કરવા મજબૂર કરતાં હતાં અને જો તે ના કહે તો ટ્રાન્સફર કે હેરાસમેન્ટની ધમકી આપતાં હતાં.

આ પત્રે મહારાષ્ટ્રની રાજકીય અને પોલીસ પ્રણાલીની આંતરિક ગંદકી બહાર પાડી દીધી.

⚡ સંજય રાઉતનો આકરો પ્રહાર – “મહારાષ્ટ્ર હવે મહિલાઓ માટે અસુરક્ષિત”

આ બનાવ બહાર આવ્યા બાદ શિવસેના (યુબીટી)ના સાંસદ સંજય રાઉત ગુસ્સે ચડી ગયા. તેમણે શનિવારે પત્રકાર પરિષદ યોજી અને રાજ્ય સરકારને સીધો જવાબદાર ઠેરવ્યો.

તેમણે કહ્યું –

“મહારાષ્ટ્ર એક સમય હતો જ્યારે મહિલાઓ માટે સૌથી સુરક્ષિત ગણાતું હતું. પણ આજે જો ડૉક્ટર જેવી શિક્ષિત મહિલા પણ પોલીસ અને રાજકીય દબાણ વચ્ચે ન્યાય માટે લડતી લડતી જીવ ગુમાવે, તો આ સરકારનો શરમનો વિષય છે.”

સંજય રાઉતે સ્પષ્ટ આરોપ લગાવ્યો કે રાજ્યનું ગૃહ મંત્રાલય નિષ્ફળ સાબિત થયું છે. તેમણે ઉલ્લેખ કર્યો કે જો આવી ઘટના પશ્ચિમ બંગાળ, કેરળ કે હિમાચલમાં થઈ હોત, તો ભાજપ દેશભરમાં હોબાળો મચાવી હોત. પરંતુ મહારાષ્ટ્રમાં એ જ પક્ષની સરકાર છે એટલે આ મામલાને દબાવવાનો પ્રયાસ થઈ રહ્યો છે.

“એક મહિલા ડૉક્ટર બળાત્કાર બાદ આત્મહત્યા કરે છે, અને સરકાર મૌન છે – આ મૌન સહભાગિતાના સમાન છે,” એમ રાઉતે તીખા શબ્દોમાં કહ્યું.

👮 પોલીસ પર પ્રશ્નો – ફરજમાં ભ્રષ્ટાચાર અને અસંવેદનશીલતા

આ કેસ માત્ર એક બળાત્કાર કે આત્મહત્યા કેસ નથી, પરંતુ પોલીસ વિભાગની સિસ્ટમેટિક કરપ્શનનો કાળચીઠ્ઠો છે. ડૉક્ટરના પત્ર મુજબ, પોલીસ અધિકારીઓ આરોપીઓને બચાવવા માટે ખોટા “મેડિકલ ફિટનેસ સર્ટિફિકેટ” મેળવવા દબાણ કરતાં હતાં.

આથી સ્પષ્ટ થાય છે કે કાયદા રક્ષક સંસ્થાઓ જ કાયદાનો ભંગ કરી રહી છે. પ્રશ્ન એ છે કે –

“જ્યારે ન્યાય આપનારા જ ગુનેગાર બની જાય, ત્યારે સામાન્ય નાગરિક ક્યાં જાય?”

આ ઘટનાએ પોલીસ વિભાગની નૈતિકતા પર ગંભીર પ્રશ્નો ઊભા કર્યા છે.

🏛️ રાજકારણમાં મચ્યો તોફાન – આરોપ-પ્રત્યારોપનો સિલસિલો

આ કેસ બહાર આવતા જ મહારાષ્ટ્રના રાજકારણમાં ધમાલ મચી ગઈ.
કોંગ્રેસના નેતા વિજય વડેટ્ટીવારએ જણાવ્યું –

“આ સરકાર સતત ભ્રષ્ટ અધિકારીઓને બચાવી રહી છે. એક નિર્દોષ ડૉક્ટર ન્યાય માટે લડતી રહી અને કોઈએ તેને સાંભળ્યું નહીં. સરકાર પાસે સમય છે ઇવેન્ટ કરવા માટે, પણ મહિલાઓની સલામતી માટે કોઈ ચિંતા નથી.”

બીજી તરફ ભાજપની મહિલા નેતા ચિત્રા વાઘએ કહ્યું કે આ ઘટના ખૂબ જ દુર્ભાગ્યપૂર્ણ છે અને તપાસ યોગ્ય રીતે ચાલી રહી છે. પરંતુ વિરોધ પક્ષનો દાવો છે કે તપાસ ફક્ત દેખાવ માટે થઈ રહી છે અને મુખ્ય આરોપીઓ હજુ સુધી ધરપકડથી દૂર છે.

💔 પરિવારની કરુણ વાતો – “તે વારંવાર બોલતી હતી, પણ કોઈ સાંભળ્યું નહીં”

ડૉક્ટરના પરિવારજનો રડી પડ્યા છે. તેની માતાએ રડતાં રડતાં જણાવ્યું –

“એ હંમેશા કહેતી કે મમ્મી, પોલીસ દબાણ કરે છે, પણ હું સાચું કામ કરીશ. અમે એને કહ્યું કે ટ્રાન્સફર માંગી લે, પણ એ કહેતી કે હું ભાગીશ નહીં. આજે એ નથી…”

પિતાએ ઉમેર્યું,

“એના આત્મહત્યા પત્રમાં બધું લખ્યું છે. જો એના મોત પછી પણ ન્યાય ન મળે, તો એ દરેક મહિલાના મનોબળ માટે ઘાતક સાબિત થશે.”

⚖️ કાયદા અને વ્યવસ્થાની સ્થિતિ પર ચર્ચા

મહારાષ્ટ્રમાં છેલ્લા થોડા વર્ષોમાં મહિલાઓ વિરુદ્ધ ગુનાઓમાં સતત વધારો થયો છે. એનસીઆરબી (National Crime Records Bureau)ના આંકડાઓ મુજબ, ૨૦૨૩માં રાજ્યમાં મહિલાઓ વિરુદ્ધ ૪૦,૦૦૦થી વધુ ગુનાઓ નોંધાયા, જેમાંથી ૪,૦૦૦થી વધુ બળાત્કારના કેસ હતા.

આ આંકડા રાજ્યની પોલીસ અને કાયદા-વ્યવસ્થાની સ્થિતિ પર ગંભીર સવાલો ઊભા કરે છે. શું રાજ્ય સરકાર પાસે કોઈ અસરકારક યોજના છે? શું મહિલાઓ માટે સુરક્ષા ચક્ર ખરેખર કાર્યરત છે?

સંજય રાઉતએ કહ્યું –

“ફક્ત ‘બેટી બચાવો’ના નારા લગાવવાથી મહિલાઓ સુરક્ષિત નથી થતી. તેમની ફરિયાદ સાંભળવા તૈયાર વ્યવસ્થા જોઈએ, સંવેદનશીલ અધિકારીઓ જોઈએ અને ન્યાય આપનાર તંત્ર કાર્યરત હોવું જોઈએ.”

🕯️ સમાજના મૌનની સજા – એક ડૉક્ટરનો બલિદાન

આ કેસ સમાજ માટે પણ ચેતવણી છે. કેટલીય મહિલાઓ કાર્યસ્થળે હેરાસમેન્ટનો સામનો કરે છે, પરંતુ ડર અને બદનામીના ભયથી અવાજ ઉઠાવતી નથી.
આ ડૉક્ટરનો બલિદાન એ યાદ અપાવે છે કે ચુપ રહેવું ગુનેગારને પ્રોત્સાહન આપે છે.

માનવ અધિકાર કાર્યકર્તાઓ કહે છે કે,

“આ કેસ માત્ર એક ફોજદારી ગુનો નથી – આ માનવતાનો પ્રશ્ન છે. જો શિક્ષિત મહિલા પણ સલામત નથી, તો સામાન્ય સ્ત્રીની સ્થિતિ શું હશે?”

🔚 અંતિમ સંદેશ – ન્યાય માટે લડત હવે સમુહિક હોવી જોઈએ

સતારાની આ ઘટના એ બતાવે છે કે મહિલાઓની સુરક્ષા માટે ફક્ત કાયદા પૂરતા નથી. જરૂરી છે ઇચ્છાશક્તિ, સંવેદનશીલતા અને જવાબદારી.
સંજય રાઉતના આક્ષેપો ફક્ત રાજકીય નથી, પણ એ રાજ્યના દરેક નાગરિક માટે ચેતવણી છે કે સિસ્ટમ કેવી રીતે નિષ્ફળ થઈ રહી છે.

આ ડૉક્ટર હવે નથી, પણ તેનો આત્મહત્યા પત્ર રાજ્યના દરેક ખૂણે અવાજ આપી રહ્યો છે —

“મને ન્યાય આપો, નહીં તો આવતીકાલે કોઈ બીજી મારી જગ્યાએ હશે.”

🕯️ અંતિમ પંક્તિ:

મહારાષ્ટ્રની ધરતી ફરી એકવાર લોહીથી ભીની થઈ છે –
ન્યાય માટે લડતી એક ડૉક્ટરે પોતાના જીવનનો અંત લખી દીધો.
હવે પ્રશ્ન એ છે —
શું રાજ્ય સરકાર એ અંતિમ પાનાનું ઉત્તર લખશે કે એ પણ ફાઇલોમાં ધૂળ ખાશે?