ગાંધીવાદ, અહિંસા, ખાદી અને સમાજસેવા – આ ચાર સ્તંભો પર ટકેલું એક પ્રખર વ્યક્તિત્વ, સ્વતંત્રતાસેનાની અને સમાજસેવક ડૉ. ગુણવંતરાય ગણપતલાલ પરીખ (ડૉ. જી. જી. પરીખ) હવે આ ભૌતિક લોકમાંથી વિદાય લઈ ચૂક્યા છે. યોગાનુયોગ એવો કે, મહાત્મા ગાંધીની જન્મજયંતિ – ૨ ઓક્ટોબર, ૨૦૨૫ના દિવસે જ, તેઓએ પોતાની અંતિમ શ્વાસ લીધી. સવારે ૫:૪૫ કલાકે મુંબઈના નાના ચોક વિસ્તારમાં આવેલ તેમના નિવાસસ્થાને તેઓનું નિધન થયું.

ગયા ડિસેમ્બરમાં જ તેમણે જીવનના ૧૦૦ વર્ષ પૂર્ણ કર્યા હતા, છતાંય છેલ્લાં દિવસો સુધી તેઓ કાર્યરત રહ્યા. માત્ર જીવી જ નહોતા રહ્યાં, પરંતુ અંતિમ ક્ષણ સુધી તેઓ સમાજને કંઈક અર્પણ કરતા જ રહ્યાં. મૃત્યુ પછી પણ તેમની સમાજસેવાની પરંપરા યથાવત રહી – તેમના પરિવારજનો દ્વારા તેમનો મૃતદેહ જસલોક હોસ્પિટલને મેડિકલ સ્ટડી અને સંશોધન માટે દાન કરવામાં આવ્યો. એટલે કે, જીવનભર સેવા કરીને તેઓ મૃત્યુ પછી પણ માનવજાતિના કલ્યાણમાં યોગદાન આપતાં ગયા.

📜 સ્વતંત્રતા આંદોલન સાથેનો પ્રારંભ

ડૉ. પરીખનો જન્મ ૧૯૨૪માં થયો હતો. વિદ્યાર્થી જીવનથી જ તેઓ મહાત્મા ગાંધીના વિચારો અને તેમના માર્ગથી અત્યંત પ્રેરાયેલા હતા. સેન્ટ ઝેવિયર્સ કોલેજ, મુંબઈમાં અભ્યાસ કરતી વેળાએ જ તેમણે રાષ્ટ્રવાદી ચળવળમાં સક્રિય ભાગ લીધો હતો.

૧૯૪૨ની ઐતિહાસિક “ક્વિટ ઇન્ડિયા” ચળવળ દરમિયાન તેઓ ગાંધીજીની પ્રેરણાથી આંદોલનમાં જોડાયા હતા. ત્યારે માત્ર યુવાનીના ઉલ્લાસમાં નહિ, પરંતુ દેશ માટે કંઈક કરવા ની તીવ્ર ઈચ્છાથી તેઓ આગળ આવ્યા હતા. આંદોલન દરમિયાન તેમની ધરપકડ પણ કરવામાં આવી હતી, જે તેમની દેશપ્રેમ અને આંદોલન પ્રત્યેની સમર્પણભાવનાનું પ્રતિક છે.

🧵 ખાદી અને ગ્રામોદ્યોગ માટે જીવન સમર્પિત

ગાંધીજીના વિચાર પ્રમાણે, આત્મનિર્ભર ભારતનો રસ્તો ખાદી અને ગ્રામોદ્યોગમાંથી પસાર થાય છે, તેવા મંતવ્યને પોતાના જીવનમાં ઉતારતાં ડૉ. પરીખે ૧૯૪૬માં મુંબઈમાં **”ખાદી એન્ડ વિલેજ ઇન્ડસ્ટ્રીઝ સેન્ટર”**ની સ્થાપના કરી હતી.

આ કેન્દ્ર દ્વારા માત્ર ખાદી વેચાણ જ નહીં, પરંતુ ગામડાંના લોકો માટે રોજગારી સર્જવાનો પણ પ્રયાસ કરવામાં આવ્યો. ખાદીને ફેશન નહિ, પરંતુ જીવનશૈલી તરીકે અપનાવવા તેમણે અનેક અભિયાનો ચલાવ્યાં. વર્ષો સુધી તેઓ મુંબઈ વિલેજ ઇન્ડસ્ટ્રીઝ એસોસિયેશનના ચેરમેન તરીકે સેવા આપતા રહ્યા અને ખાદીના પુનર્જાગરણ માટે પ્રયત્નશીલ રહ્યા.

👩‍🌾 આદિવાસી મહિલા સશક્તિકરણ માટે યોગદાન

ડૉ. પરીખ અને તેમની પત્ની શ્રીમતી મંગળાબહેન પરીખે મળીને રાયગઢ જિલ્લાના **તારા ગામમાં “યુસુફ મેહર અલી સેન્ટર”**ની સ્થાપના કરી હતી.

આ કેન્દ્ર દ્વારા આદિવાસી મહિલાઓ માટે શિક્ષણ, તાલીમ અને સ્વરોજગારીના પ્રકલ્પો શરૂ કરવામાં આવ્યા. ખાસ કરીને હસ્તકલા, સીવણ-કટાઈ, આરોગ્ય અને મહિલાઓના હક્કોના પ્રશ્નોને કેન્દ્રબિંદુ બનાવીને તેમણે લાંબા સમય સુધી કામ કર્યું.

આ પ્રયોગ માત્ર એક સંસ્થા નહિ, પરંતુ એક આંદોલન બની ગયો, જેના કારણે અનેક મહિલાઓ આત્મનિર્ભર બનીને સમાજમાં પોતાની ઓળખ ઉભી કરી શકી.

✊ લોકશાહી અને મતદાન પ્રત્યેની અડગ શ્રદ્ધા

ડૉ. જી. જી. પરીખ માત્ર સ્વતંત્રતા આંદોલનના સૈનિક જ નહોતા, પરંતુ લોકશાહીના જીવંત સમર્થક પણ હતા.

તેમણે જીવનભર એકપણ ચૂંટણી ચૂકી નહોતી. અતિ વૃદ્ધાવસ્થા છતાં તેઓ મતદાન માટે અવશ્ય જતા. છેલ્લે ૨૦૨૪ની લોકસભાની ચૂંટણી દરમિયાન પણ તેઓ વ્હીલચેરમાં બેસીને મતદાન બૂથ સુધી પહોંચી ગયા હતા.

તેમની આ કટિબદ્ધતા નવી પેઢી માટે એક જીવંત સંદેશ છે કે, “લોકશાહીનો તહેવાર મતદાન છે અને દરેક નાગરિકનું તે ફરજ છે.”

🕊️ જીવનનાં અંતિમ ક્ષણો પણ સમાજને અર્પણ

ડૉ. પરીખનું આખું જીવન સમાજસેવાને સમર્પિત રહ્યું. પરંતુ તેમનો અંતિમ નિર્ણય પણ એટલો જ પ્રેરણાદાયક રહ્યો.

તેમણે મૃત્યુ પછી પોતાના દેહનું દાન કરવાનો સંકલ્પ લીધો હતો. તેમના પરિવારે પણ તેમની ઇચ્છાનું પાલન કરીને તેમનો મૃતદેહ સંશોધન માટે જસલોક હોસ્પિટલને અર્પણ કર્યો.

આ નિર્ણયથી અનેક નવા ડૉક્ટરો અને વૈજ્ઞાનિકોને શિક્ષણ-સંશોધનમાં મદદ મળશે. આ રીતે ડૉ. પરીખ મૃત્યુ પછી પણ સમાજ માટે “જીવંત પાઠ્યપુસ્તક” બની ગયા.

🌿 મહાત્મા ગાંધીના વિચારોના સાચા અનુયાયી

ડૉ. પરીખ માત્ર નામથી જ નહિ, પરંતુ વ્યવહારમાં પણ પ્રખર ગાંધીવાદી હતા.

• તેઓ અહિંસાને જીવનમંત્ર માનીને ચાલતા.

• સરળ જીવન, ઊંચા વિચારના સિદ્ધાંતને જીવનમાં આત્મસાત કર્યો.

• ભૌતિક સુખસગવડ કરતાં સમાજની સુખાકારીને મહત્ત્વ આપ્યું.

• ખાદી પહેરવું, ગામડાંના હિત માટે કાર્ય કરવું, શોષિત વર્ગો માટે લડવું – આ બધું તેમનું જીવનમૂલ્ય હતું.

📖 સ્મૃતિરૂપે વારસો

ડૉ. જી. જી. પરીખનો અવસાન માત્ર એક વ્યક્તિની વિદાય નહિ, પરંતુ એક સંપૂર્ણ વિચારધારાના પ્રેરણાસ્રોતનો અંત છે. તેમ છતાં, તેમનું કાર્ય, તેમના વિચારો અને જીવનશૈલી આજની અને આવનારી પેઢી માટે પ્રેરણારૂપ પ્રકાશપુંજ બની રહેશે.

🏵️ શ્રદ્ધાંજલિ

ગુજરાત, મહારાષ્ટ્ર અને સમગ્ર ભારત માટે ડૉ. પરીખનું જીવન એક ઉદાહરણ છે. તેમનો અવસાન ચોક્કસપણે એક ખાલીપો છોડી ગયો છે, પરંતુ તેમણે જે માર્ગ બતાવ્યો છે તે નવી પેઢીને લોકશાહી, અહિંસા, સમાજસેવા અને રાષ્ટ્રીયતાના મૂલ્યો તરફ દોરી જશે.

તેમના જીવનનું તત્વજ્ઞાન એક જ સંદેશ આપે છે –
“જીવનનું સત્ય એ નથી કે આપણે કેટલું મેળવ્યું, પરંતુ કેટલું અર્પણ કર્યું.”

અને ડૉ. જી. જી. પરીખનું જીવન એ સંદેશનો જીવંત પુરાવો છે.

ગુજરાતની જેલોમાં હાલની પરિસ્થિતિ દ્રષ્ટિગોચર છે: રાજ્યની તમામ જેલાઓમાં કેદીઓને ક્ષમતા કરતાં વધારે ભરી દેવામાં આવ્યા છે. સત્તાવાર રિપોર્ટ મુજબ, રાજ્યની જેલોમાં કુલ ક્ષમતા 14,065 કેદી રાખવાની છે, જ્યારે વર્તમાન સમયમાં ત્યાં 17,265 કેદીઓને રહી રહ્યા છે. આથી 3,200થી વધારે કેદીઓ વધારે ભરી દેવામાં આવ્યા છે, જે ગંભીર “હાઉસફુલ” સ્થિતિ સર્જી રહી છે.

હાલની સ્થિતિનું વર્ણન

ગુજરાતની જેલોમાં કેદીઓની વધતી સંખ્યા પોલીસ વિભાગ, ન્યાયલય અને રાજ્યની જેલ વ્યવસ્થા માટે ચિંતાનો વિષય બની છે. રાજ્યની જેલોમાં જાતે અને જાતિયું વર્ગીકરણ કરીને કેદીઓને અલગ રાખવામાં આવે છે – જેમ કે હત્યા, ચોરી, નશા, આર્થિક ગેરકાનૂની કામગીરી, પ્રદૂષણ અને અન્ય ગુનાઓના આરોપીઓ.

હત્યા જેવા ગંભીર ગુનાઓમાં સંડોવાયેલા કેદીઓની સંખ્યા હાલ 2,782 છે, જે તમામ કેદીઓમાં લગભગ 16% છે. અન્ય વર્ગોમાં ચોરી અને નશા સંબંધિત કેદીઓનો સમાવેશ થાય છે, જે જેલની કાર્યક્ષમતાને આગળ વધારવામાં મુશ્કેલી ઊભી કરે છે.

હાઉસફુલ સ્થિતિના મુખ્ય પરિબળો

કેદીઓની વધતી સંખ્યા પાછળ અનેક પરિબળો છે:

1. આરોપિત વ્યક્તિઓની ઝડપી ધરપકડ: પોલીસ દ્વારા ગુનાઓમાં ઝડપથી આરોપીઓને કેદ કરવામાં આવ્યાં છે, જેના કારણે કેદીઓની સંખ્યા જેલોમાં વધી રહી છે.

2. અન્ય કાયદાકીય પ્રક્રિયાની ધીમી ગતિ: કોર્ટની જટિલ પ્રક્રીયા અને કેસની લાંબી લંબાઈની સ્થિતિ કેદીઓને જેલમાં લાંબા સમય સુધી રોકી રહી છે.

3. પ્રાકૃતિક વધારાનો અભાવ: નવી જેલોનું નિર્માણ અને મર્યાદિત ક્ષમતા ધરાવતી જૂની જેલાઓ હાલની કેદી સંખ્યાને સહન કરવામાં અસમર્થ છે.

4. સામાજિક અને આર્થિક કારણો: અસામાજિક પ્રવૃત્તિઓ, નોકરીનો અભાવ, નશા અને સામાજિક અસમાનતાની સ્થિતિઓ કાયદા ભંગ કરનારાઓની સંખ્યા વધારવા માટે મુખ્ય કારણ બની રહી છે.

કેદીઓની વર્ગીકરણ અને જેલ વ્યવસ્થાપન

કેદીઓને કાયદાકીય ધોરણો મુજબ અલગ અલગ વર્ગમાં વહેંચવામાં આવે છે, જેથી શાંતિ અને સુરક્ષા જળવાઈ રહે.

• ઘાતકી ગુનાઓના આરોપીઓ: 2,782

• ચોરી અને હેરાફેરી: લગભગ 4,500

• નશા અને વ્યાપાર: 3,200

• અન્ય ગુનાઓ: 6,783

આ વર્ગીકરણની સ્થિતિ જેલોમાં જથ્થાબંધ સુરક્ષા, જેલકર્મચારીઓના નિયંત્રણ અને કેદીઓ વચ્ચેનો તણાવ ઘટાડવા માટે જરૂરી છે. જો વર્ગીકરણ યોગ્ય રીતે ન કરવામાં આવે, તો કેદીઓ વચ્ચે ઘર્ષણ અને હિંસા વધવાની શક્યતા રહે છે.

સુરક્ષા અને શાંતિની સ્થિતિ

હાઉસફુલ જેલોમાં કેદીઓની વધારે સંખ્યા અનેક પડકાર ઊભા કરે છે:

• સુરક્ષા જોખમ: વધુ કેદીઓ સાથે જેલકર્મચારીઓ માટે નિયંત્રણ જટિલ બની જાય છે. કોઈ પણ હિંસક ઘટના અથવા કેદીઓની અથડામણમાં નુકસાનનું જોખમ વધી જાય છે.

• આરોગ્ય સંબંધી સમસ્યાઓ: તંગ જેલમાં જીવનશૈલી સક્રિય ન હોવાથી, સંક્રમણ, શારીરિક બીમારી અને માનસિક તણાવ વધે છે.

• જેલ કર્મચારીઓ પર ભાર: કેદીઓની વધારે સંખ્યા જેલ કર્મચારીઓ માટે સતત ચિંતાનો વિષય છે. તેઓને સુરક્ષા, વ્યવસ્થાપન અને કાયદાકીય જવાબદારીનું ભારણ વધે છે.

કાયદાકીય પરિપ્રેક્ષ્ય

જેલમાં કેદીઓની વધારે સંખ્યા ભારતીય કાયદા મુજબ સજાની પ્રક્રિયા અને કેદી હક પર પ્રતિકૂળ અસર કરે છે. કેદીઓને માનવ અધિકારો મુજબ ભોજન, આરોગ્ય, ઘુમારણ અને સુવિધા ઉપલબ્ધ કરાવવી જરુરી છે.

આ ઉપરાંત, હાઉસફુલ જેલમાં કેદીઓના રિલીઝ, જામીન અને ન્યાયલયની સુવિધાઓ માટે પણ સમયસર કાર્યવાહી જરૂરી છે. અનેક કેદીઓ, ખાસ કરીને હત્યાના આરોપીઓ, લાંબા સમય સુધી જેલમાં કાયદેસર ન ચુકાયેલી સજા માટે અટકી રહે છે, જે કાયદાકીય વિલંબનું દૃશ્ય આપે છે.

રાજ્ય સરકારના પગલાં અને નિષ્ણાતોની ભલામણ

જેલના અધિકારીઓ અને કાયદાકીય નિષ્ણાતો હાઉસફુલ સ્થિતિના નિવારણ માટે કેટલીક ભલામણો આપી રહ્યા છે:

1. નવી જેલોના નિર્માણ: નવા પ્રારંભિક કેદી અને વિશિષ્ટ ગુનાનો આરોપીઓ માટે વધારાની ક્ષમતા ધરાવતી જેલ બનાવવી.

2. જેલ રિફોર્મ અને મોર્ડનાઇઝેશન: ટેક્નોલોજી દ્વારા જેલ વ્યવસ્થાપન સુલભ બનાવવું, CCTV, મોનિટરિંગ, ઑનલાઇન કેદી રેકોર્ડ અને સુરક્ષા ઉપકરણો સ્થાપિત કરવી.

3. જેલ ઓવરક્રાઉડિંગ ઘટાડવા માટે જામીન અને રિમાન્ડની ઝડપી કાર્યવાહી: ન્યાયાલયોમાં કેદીઓ માટે સમયસર જાહેર જામીન અને કેસના સમયસર નિરાકરણ માટે વિશેષ બૅન્ચ બનાવવી.

4. સામાજિક પદ્ધતિઓ અને રિહેબિલિટેશન: કેદીઓને કૌશલ્ય અને શિક્ષણ પ્રદાન કરવું, જેથી તેઓ કાયદા ભંગ કરવાથી દૂર રહે.

5. માનવાધિકાર અને આરોગ્ય સુવિધા: કેદીઓ માટે આરોગ્ય કેન્દ્ર, યોગ્ય ભોજન અને સ્વચ્છતા સુવિધાઓ ઉપલબ્ધ કરવી.

સામાજિક પરિપ્રેક્ષ્ય

હાઉસફુલ જેલોમાં કેદીઓના વધારા પછી સામાજિક અસર પણ નોંધાઇ રહી છે. કેદીઓના પરિવાર, પ્રધાનમંત્રાલય, પોલીસ અને ન્યાયલય વચ્ચે સંવાદ જરૂરી છે, જેથી કાયદા ભંગ ન થાય.

કાયદાકીય અને સામાજિક દ્રષ્ટિએ જો જોઈએ તો, કેદીઓ માટે સુરક્ષિત, આરોગ્યમય અને શાંતિપૂર્ણ પરિસ્થિતિનો બેલેન્સ જ રાજ્યમાં કાયદા અને શાંતિ જાળવવા માટે મહત્વપૂર્ણ છે.

નિષ્કર્ષ

ગુજરાતમાં હાઉસફુલ જેલોની પરિસ્થિતિ ચિંતાજનક છે, ખાસ કરીને જ્યારે કેદીઓની કુલ સંખ્યા 17,265 છે, જ્યારે કુલ ક્ષમતા માત્ર 14,065 છે. કેદીઓમાં 2,782 જેટલા હત્યાના આરોપીઓનું સમાવેશ, જેલ કર્મચારીઓ અને ન્યાયાલય માટે સુરક્ષા પડકાર ઊભો કરે છે.

રાજ્ય સરકાર અને જેલ વ્યવસ્થાપકોને તરત પગલાં લેવા જરૂરી છે, જેમાં નવિનીકરણ, નવા હાઉસફુલ કેદી માટે વિકલ્પ, આરોગ્ય અને સુરક્ષા સુવિધાઓ, કાયદાકીય પ્રક્રિયા ઝડપી બનાવવી અને સમાજમાં કાયદાકીય જાગૃતિ લાવવી મુખ્ય છે. આ માત્ર કાયદાકીય જવાબદારી નથી, પણ સામાજિક શાંતિ અને કાયદાની સલામતી માટે પણ આવશ્યક છે.

વિજયાદશમી એટલે કે દશેરો, હિંદુ સમાજમાં ધર્મ પર અધર્મના વિજયનો પ્રતિક માનવામાં આવે છે. આ દિવસે શ્રીરામે રાવણનો સંહાર કર્યો હતો અને મા દુર્ગાએ મહિષાસુરનો વધ કર્યો હતો એવી માન્યતા છે. ભારતમાં આ પર્વ માત્ર ધાર્મિક દૃષ્ટિએ જ નહીં, પરંતુ પરાક્રમ, સાહસ અને શૌર્યના પ્રતિક તરીકે પણ ઉજવાય છે. આ પવિત્ર દિવસે પરંપરાગત રીતે વિવિધ ક્ષેત્રોમાં શસ્ત્રપૂજન કરવાની પરંપરા છે. યુદ્ધકલા, સૈન્ય, પોલીસ તંત્ર તેમજ રક્ષાક્ષેત્રમાં કાર્યરત લોકો આ દિવસે પોતાના હથિયારો, સાધનો અને કાર્યકલાક્ષમતાના પ્રતિક સાધનોનું પૂજન કરીને દૈવીશક્તિનું સ્મરણ કરે છે.

મુંબઈ શહેરમાં દર વર્ષે જેમ વિજયાદશમીની અનોખી ઉજવણી થાય છે તેમ આ વર્ષે પણ વિવિધ પોલીસ-સ્ટેશનોમાં શસ્ત્રપૂજનનું આયોજન થયું હતું. ખાસ કરીને માટુંગા અને થાણેના પોલીસ-સ્ટેશનોમાં આ પૂજા ભવ્ય રીતે યોજાઈ હતી. અહીંની ખાસ વાત એ રહી કે પૂજાનો કાર્યક્રમ મહિલા પોલીસ અધિકારીઓ અને મહિલા કાંસ્ટેબલોના હસ્તે પાર પડ્યો હતો. આ રીતે, શસ્ત્રપૂજન જે પરંપરાગત રીતે પુરુષ શૌર્યનું પ્રતિક માનવામાં આવે છે, તેને નારીશક્તિએ પણ આત્મસાત કરી લીધો હતો.

શસ્ત્રપૂજનની પરંપરા

શસ્ત્રપૂજનની પરંપરા પ્રાચીનકાળથી ચાલી આવતી જોવા મળે છે. રાજાઓ અને યોદ્ધાઓ પોતાના તલવાર, ભાલા, ઢાલ, ધનુષ-બાણ વગેરેનું પૂજન કરતા અને પછી યુદ્ધમાં તેનો ઉપયોગ કરતા. આ પરંપરા પાછળનો મૂળ તત્ત્વ એ હતું કે શસ્ત્રો માત્ર સંહાર કે હિંસાના સાધન નથી, પરંતુ રક્ષણ, ન્યાય અને ધર્મની સ્થાપનાનું સાધન છે. પોલીસ વિભાગ માટે પણ શસ્ત્રો એ ન્યાયની સ્થાપના, ગુનેગારોને કાબૂમાં લેવાની શક્તિ અને જનસુરક્ષાનું પ્રતિક છે.

માટુંગા પોલીસ સ્ટેશનમાં શસ્ત્રપૂજન

માટુંગા પોલીસ સ્ટેશનમાં સવારે જ શસ્ત્રપૂજન માટે તૈયારીઓ શરૂ થઈ ગઈ હતી. સ્ટેશનના મુખ્ય હોલમાં શસ્ત્રો — રીવોલ્વર, રાઇફલ, એલએમજી, બેટન, સ્ટન ગન તેમજ અન્ય સાધનો — સુઘડ રીતે ગોઠવવામાં આવ્યા હતા. તેમની આગળ લાલ રંગનું વસ્ત્ર પાથરીને કંકુ, ચોખા, ફૂલો તથા દીવા સાથે પૂજાની સજાવટ કરવામાં આવી હતી.

પૂજા માટે ખાસ મહિલા પોલીસ કાંસ્ટેબલોની ટીમે આગળ આવી. તેઓએ તલવાર પર ફૂલ ચઢાવ્યા, રીવોલ્વર અને રાઇફલ પર કંકુ લગાવ્યું અને દીપ પ્રગટાવ્યો. પૂજાના મંત્રોચ્ચાર વચ્ચે સમગ્ર વાતાવરણ પવિત્રતા અને ઊર્જાથી ઝગમગી ઉઠ્યું હતું. પોલીસ ઇન્સ્પેક્ટર સહિત અન્ય અધિકારીઓ પણ હાજર રહ્યા.

થાણે પોલીસ સ્ટેશનનો પ્રસંગ

થાણે પોલીસ સ્ટેશનમાં પણ આવો જ કાર્યક્રમ યોજાયો હતો. અહીં વિશેષ કરીને મહિલા સબ-ઇન્સ્પેક્ટરે પૂજાનો કાર્યક્રમ સંચાલિત કર્યો. શસ્ત્રપૂજન બાદ ત્યાં ઉપસ્થિત અધિકારીઓએ જણાવ્યું કે, “પોલીસ માટે શસ્ત્રો માત્ર હથિયાર નથી, પરંતુ તે જનસુરક્ષાનું સાધન છે. અમે હંમેશાં પ્રયત્ન કરીએ છીએ કે આ સાધનોનો ઉપયોગ માત્ર જરૂરી સમયે જ થાય અને તેનું ઉપયોગ ન્યાયની સ્થાપનામાં થાય.”

નારીશક્તિનો પ્રતિક

આ પ્રસંગે મહિલાઓ દ્વારા પૂજા કરાવવામાં આવી તે ખાસ મહત્વપૂર્ણ માનવામાં આવ્યું. દૈવીશક્તિ તરીકે દુર્ગાનું પૂજન થતું હોય છે ત્યારે, પોલીસમાં કાર્યરત નારીશક્તિએ પોતાના હસ્તે શસ્ત્રોની પૂજા કરી તે પરંપરાગત માન્યતાઓને નવી દિશા આપનાર પ્રસંગ બન્યો. સમાજમાં મહિલાઓ માત્ર ઘરગથ્થુ જીવન પૂરતી સીમિત નથી, પરંતુ તેઓ દેશના કાયદા અને વ્યવસ્થાની રક્ષા માટે પણ સમર્થ છે તેવો સંદેશ આ શસ્ત્રપૂજનમાંથી મળ્યો હતો.

શસ્ત્રપૂજનનું આધુનિક અર્થઘટન

આધુનિક કાળમાં શસ્ત્રપૂજનનો અર્થ માત્ર ધાર્મિક વિધિ પૂરતો નથી. પોલીસ અને સૈન્ય માટે આ દિવસ એ પોતાનાં કર્તવ્યની યાદ અપાવે છે. નાગરિકોની સુરક્ષા, ન્યાયની સ્થાપના અને ગુનેગારો પર નિયંત્રણ એ જ તેમનું ધ્યેય છે. પૂજાનો હેતુ એ છે કે શસ્ત્રો હંમેશાં સદુપયોગમાં આવે અને તેના દુરુપયોગથી દૂર રહે.

સોશ્યલ મીડિયામાં ચર્ચા

મુંબઈમાં યોજાયેલા આ શસ્ત્રપૂજનના ફોટા અને વીડિયો સોશ્યલ મીડિયા પર પણ વાયરલ થયા. લોકોમાં આનંદની લાગણી સાથે ગૌરવનો અહેસાસ થયો. ઘણા લોકોએ લખ્યું કે, “પોલીસ આપણા રક્ષક છે, અને તેમના માટે શસ્ત્રપૂજન એ માત્ર વિધિ નહીં પરંતુ ન્યાયની પરંપરાની ઉજવણી છે.”

જનસુરક્ષા માટેનો સંકલ્પ

પૂજા બાદ પોલીસ અધિકારીઓએ શપથપૂર્વક જણાવ્યું કે તેઓ પોતાના કર્તવ્યમાં ક્યારેય ઉણપ નહીં રહેવા દે. જનતા માટે સુરક્ષા જ તેમનું પ્રથમ ધ્યેય છે અને આ શસ્ત્રો તેના સાધન છે.

અંતિમ નોંધ

વિજયાદશમીનો પાવન દિવસ શૌર્ય, સંકલ્પ અને ધાર્મિક ઊર્જાનો દિવસ છે. મુંબઈના પોલીસ સ્ટેશનોમાં યોજાયેલા આ શસ્ત્રપૂજન એ સાબિત કર્યું કે ધર્મ, શૌર્ય અને જનસુરક્ષા વચ્ચેનો સમન્વય આજેય એટલો જ પ્રાસંગિક છે જેટલો પ્રાચીન સમયમાં હતો. ખાસ કરીને મહિલા પોલીસ અધિકારીઓ દ્વારા આ પરંપરાનું પાલન થવું એ સમાજમાં નારીશક્તિના વધતા પ્રભાવ અને સામાજિક સમાનતાનું પણ પ્રતિક છે.

👉 આ રીતે, મુંબઈ પોલીસ સ્ટેશનોમાં થયેલું શસ્ત્રપૂજન માત્ર એક ધાર્મિક વિધિ ન રહી, પરંતુ એ ન્યાય, શૌર્ય અને નારીશક્તિના સમન્વયનું પ્રતિક બનીને જનતાના હૃદયમાં ગૌરવ જગાવી ગયું.

મુંબઈ શહેરની રાત્રિ ગઈ કાલે ભક્તિભાવ, ધાર્મિક ઉત્સાહ અને પરંપરાગત ઉત્સવોના રંગોથી ઝગમગી ઉઠી હતી. એક તરફ નવરાત્રિના નવમા દિવસે અને વિજયાદશમીના પાવન પર્વે ગિરગામ ચોપાટી પર હજારોની સંખ્યામાં શ્રદ્ધાળુઓ એકત્ર થયા હતા, જ્યાં માતા દુર્ગાની મૂર્તિને વિદાય આપવામાં આવી હતી. તો બીજી તરફ ઍન્ટૉપ હિલમાં શ્રી સનાતન ધર્મ સભા દ્વારા ભવ્ય રાવણ દહનનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું, જેમાં મેઘનાદ અને કુંભકર્ણ સાથે રાવણના પુતળાઓ દહન કરી અધર્મ પર ધર્મના વિજયનું પ્રતીક ઉજવવામાં આવ્યું હતું.

આ બંને પ્રસંગોએ મુંબઈના નાગરિકોને એક સાથે ભક્તિની ગંગામાં સ્નાન કરાવ્યું અને સાથે સાથે દુર્ગા પૂજા અને દશેરાની પરંપરાને જીવંત બનાવી દીધી. ચાલો વિગતવાર જાણીએ કે કેવી રીતે આ બંને કાર્યક્રમો નાગરિકોના જીવનમાં અનોખો અનુભવ બની ગયા.

🌸 ગિરગામ ચોપાટી પર માતાજીની વિદાયનો ભવ્ય દૃશ્ય

મુંબઈના ગિરગામ ચોપાટીનું નામ આવે એટલે સૌપ્રથમ આંખો સામે આવે દરિયા કિનારે વિસર્જનની ઝાંખી. ગઈ કાલે સાંજથી જ અહીં હજારો શ્રદ્ધાળુઓ ભેગા થવા લાગ્યા હતા. મા દુર્ગાના વિશાળ અને સુંદર મૂર્તિઓને ટ્રક, પંડાલ અને સજાવટ કરેલી વાહન વ્યવસ્થા દ્વારા ચોપાટી સુધી લાવવામાં આવી રહી હતી.

🔔 ઘંટ-ઘડિયાળના નાદ, ઢોલ-તાશા, શંખના ધ્વનિ અને “દુર્ગા માઈકી જય!”ના જયઘોષ સાથે સમગ્ર વાતાવરણ ગુંજી ઉઠ્યું હતું.

ભક્તો પરંપરાગત વસ્ત્રોમાં સજ્જ થઈ માતાજીની આરતી ઉતારી રહ્યા હતા. સ્ત્રીઓએ હાથમાં થાળી લઈને ગાતા ભજનોની વચ્ચે માતાજીની વિદાયમાં આંખોમાં આંસુ સાથે ભાવભીની પ્રાર્થના કરી હતી. ઘણા પરિવારો દશેરાના દિવસે પોતાના બાળકોને સાથે લઈને દરિયા કિનારે આવ્યા હતા, જેથી તેઓને પરંપરા અને સંસ્કૃતિનો અનુભવ કરાવી શકે.

🌊 દરિયામાં વિસર્જનનો પાવન ક્ષણ

જ્યારે મૂર્તિ દરિયા કિનારે પહોંચતી ત્યારે ભક્તો “વિસર્જન”ની ઘડીને પાવન યાત્રા માનીને આખું મન એકાગ્ર કરતા. દરિયામાં માતાજીની મૂર્તિ ઊતરતાં જ ભક્તોના ચહેરા પર એક સાથે વિરહ અને આનંદના ભાવ જોવા મળ્યા.

• વિરહ, કારણ કે નવ દિવસ સુધી પૂજેલી માતાજી હવે પોતાના ઘરમાંથી વિદાય લઈ રહી હતી.

• આનંદ, કારણ કે ભક્તો માને છે કે માતાજી આગામી વર્ષે ફરી આવનાર છે અને ફરીથી નવરાત્રિના પર્વને ભક્તિભાવે ઉજવાશે.

🏹 ઍન્ટૉપ હિલમાં રાવણ દહનનો જશ્ન

જ્યાં ગિરગામ ચોપાટી પર દુર્ગાની વિદાયની ભાવુકતા છવાઈ હતી ત્યાં ઍન્ટૉપ હિલમાં ઉત્સાહ અને ઉમંગ છવાયો હતો. શ્રી સનાતન ધર્મ સભા દ્વારા આયોજિત રાવણ દહન કાર્યક્રમમાં વિશાળ મેદાનમાં હજારો લોકો ભેગા થયા હતા.

અહીં રાવણ, મેઘનાદ અને કુંભકર્ણના પુતળાઓ ઊભા કરવામાં આવ્યા હતા, જેઓ 40-50 ફૂટ જેટલા ઊંચા હતા. સાંજ પડતાં જ સમગ્ર મેદાન રંગીન લાઇટોથી ઝગમગી ઉઠ્યું. બાળકો થી લઈને વડીલો સુધી સૌ કોઈ ઉત્સુકતાપૂર્વક રાહ જોઈ રહ્યા હતા કે ક્યારે ત્રિપુતળા દહન થશે અને આકાશમાં ફટાકડાની ઝળહળાટ ફાટી નીકળશે.

🔥 દહનનો પાવન ક્ષણ

જયારે મુખ્ય મહેમાનો દ્વારા ધનુષ્યથી આગનું તીર છોડાયું અને રાવણના પુતળામાં આગ લાગી, ત્યારે મેદાનમાં એક સાથે “જય શ્રી રામ!”ના નાદ ગુંજી ઉઠ્યા.

• રાવણ દહનની સાથે જ આકાશમાં ફટાકડાની ઝગમગાટ થઈ.

• લોકોના ચહેરા ખુશીથી ચમકી ઉઠ્યા.

• બાળકો તાળીઓ પાડી રહ્યા હતા, જ્યારે મોટા લોકો પોતાના ફોનમાં આ ક્ષણને કેદ કરી રહ્યા હતા.

🧾 ધાર્મિક અર્થ અને પ્રતીક

દુર્ગાની વિદાય અને રાવણ દહન – બંને પ્રસંગોમાં એક સામાન્ય સંદેશ છુપાયેલો છેઃ

• મા દુર્ગાની વિદાય આપણને યાદ અપાવે છે કે સારા કાર્યો માટે નવ દિવસ સુધી થયેલી સાધના અંતે એક પાવન પૂર્ણાહુતિ છે.

• રાવણ દહન આપણને શીખવે છે કે અધર્મ અને અહંકારનો અંત નિશ્ચિત છે અને સત્ય તથા ધર્મનો વિજય હંમેશાં થશે.

🎶 સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમો

આ પ્રસંગોને વધુ જીવંત બનાવવા માટે વિવિધ સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમો પણ યોજાયા.

• ગિરગામ ચોપાટી પર વિસર્જન પહેલાં ભક્તિગીતો અને ગર્ભા-ડાંડીયાની રજૂઆત થઈ.

• ઍન્ટૉપ હિલ ખાતે રાવણ દહન પહેલા સ્થાનિક શાળાઓના વિદ્યાર્થીઓએ રામાયણના પાત્રો પર આધારિત નાટ્ય રજૂઆત કરી.

👮 સુરક્ષા અને વ્યવસ્થા

બન્ને સ્થળોએ મોટી સંખ્યામાં પોલીસ, હોમગાર્ડ, સ્વયંસેવકો અને આરોગ્યકર્મીઓને તૈનાત કરવામાં આવ્યા હતા.

• ગિરગામ ચોપાટી પર દરિયા કિનારે NDRF ટીમ અને લાઇફગાર્ડ હાજર હતા.

• ઍન્ટૉપ હિલ ખાતે ફાયર બ્રિગેડ અને એમ્બ્યુલન્સ તૈયાર રાખવામાં આવ્યા હતા.

📢 નાગરિકોના અનુભવ

એક ભક્તે ગિરગામ ચોપાટી પર કહ્યુંઃ
“માતા દુર્ગાની વિદાય આપણને ભક્તિ, એકતા અને સંસ્કૃતિ સાથે જીવવાની પ્રેરણા આપે છે. દર વર્ષે આ ક્ષણ આપણા માટે નવા ઉત્સાહનો આરંભ કરે છે.”

ઍન્ટૉપ હિલના એક યુવાને કહ્યુંઃ
“રાવણ દહન જોવું એ બાળપણથી આજ સુધીનો ઉત્સવ છે. આજે પણ જ્યારે રાવણ સળગી ઉઠે છે ત્યારે હૃદયમાં ધર્મના વિજયનો ગર્વ અનુભવાય છે.”

🔚 ઉપસંહાર

મુંબઈની સાંસ્કૃતિક અને ધાર્મિક ઝાંખી એક જ દિવસે બે મહાન પ્રસંગોથી જીવંત થઈ ગઈ – ગિરગામ ચોપાટી પર માતાજીની વિદાય અને ઍન્ટૉપ હિલ ખાતે રાવણ દહન. એક તરફ ભક્તિભાવ અને સંવેદનાનો સ્પર્શ હતો, તો બીજી તરફ ઉમંગ અને આનંદની ઉજવણી.

આવા પ્રસંગો માત્ર ધાર્મિક મહત્વ પૂરતા નથી, પરંતુ સમાજને એકતાનું સંદેશ આપે છેઃ અંતે સત્યનો જ વિજય છે.