અમદાવાદ – વારસાગત સંપત્તિમાં દીકરીઓના હક્કનો પ્રશ્ન ભારતના કાનૂની અને સામાજિક પરિપ્રેક્ષ્યમાં હંમેશાં ચર્ચાનો વિષય રહ્યો છે. ખાસ કરીને ખેતીની જમીન, જે ગ્રામ્ય સમાજના આર્થિક આધારનો કેન્દ્ર છે, તેમાં દીકરીઓને વારસાગત હક મળે કે નહીં, તે મુદ્દો લાંબા સમયથી વિવાદાસ્પદ રહ્યો છે.
આ જ મુદ્દે ગુજરાત હાઈકોર્ટએ તાજેતરમાં એક મહત્વપૂર્ણ ચુકાદો આપ્યો છે – જે દીકરીઓના સમાન હક્કને મજબૂત કરે છે અને કાયદાની સમાનતાની ભાવનાને નવો આધાર આપે છે.

⚖️ કેસની પૃષ્ઠભૂમિ: પિતાની ખેતીની જમીન અને દીકરીનો દાવો

અમદાવાદ જિલ્લામાં રહેતી એક મહિલાએ પોતાના પિતાની વારસાઈ ખેતીની જમીનમાં પોતાનો હક માંગતાં કેસ દાખલ કર્યો હતો. મહિલાનો દાવો હતો કે પિતાના અવસાન બાદ જમીનનો હિસ્સો તેના ભાઈઓને આપવામાં આવ્યો, પરંતુ દીકરી તરીકે તેનું પણ હક્ક હતું જે પારિવારિક દબાણ અને સામાજિક પરિસ્થિતિઓને કારણે છીનવાઈ ગયો હતો.

આ દાવાને ટ્રાયલ કોર્ટએ અગાઉ રદ્દ કર્યો હતો. ટ્રાયલ કોર્ટનું માનવું હતું કે જમીન ખેતી માટેની હોવાથી અને હિસ્સો વહેંચણીના સમયે દીકરીએ કોઈ દાવો કર્યો નહોતો, એટલે હવે વર્ષો બાદ તેની અપીલ માન્ય નથી.

પરંતુ મહિલાએ ન્યાય માટે લડત ચાલુ રાખી અને ગુજરાત હાઈકોર્ટમાં અપીલ દાખલ કરી.

🧾 હાઈકોર્ટનો નિર્ણય: દીકરીનો હક્ક અવિભાજ્ય અને અવિરત

હાઈકોર્ટના ન્યાયાધીશે વિગતવાર સુનાવણી બાદ ચુકાદામાં સ્પષ્ટ ઠરાવ્યું કે –

“જ્યાં સુધી દીકરી સ્વૈચ્છિક રીતે પોતાના હક્કોનો ત્યાગ ન કરે અથવા કાયદેસર રીતે હક છોડતી ન હોય, ત્યાં સુધી પિતાની વારસાઈ સંપત્તિમાં તેનો હિસ્સો અખંડિત અને સુરક્ષિત રહે છે.”

અદાલતે કહ્યું કે ભારતનો બંધારણ સ્ત્રી અને પુરુષને સમાન હક્ક આપે છે. હિન્દુ વારસાકાનૂનમાં પણ સુધારાઓ બાદ દીકરીઓને પુત્ર જેટલો જ હક આપવામાં આવ્યો છે, પછી તે શહેરી મિલકત હોય કે ગ્રામ્ય ખેતીની જમીન.

આથી, નીચલી અદાલતનો આદેશ રદ કરવામાં આવે છે અને મહિલાને તેના પિતાની ખેતીની જમીનમાં કાયદેસર હિસ્સો આપવાનો હુકમ આપવામાં આવે છે.

🧑‍⚖️ અદાલતે કાનૂની સંદર્ભમાં શું કહ્યું

હાઈકોર્ટએ હિન્દુ સુક્સેશન (સંશોધન) અધિનિયમ 2005નો ખાસ ઉલ્લેખ કર્યો.
આ અધિનિયમ મુજબ:

• દીકરીને હવે પુત્ર જેટલો જ વારસાગત હક મળ્યો છે.

• દીકરીને પણ પિતાની સંપત્તિમાં સમાન હિસ્સો અને સહમાલિકીનો અધિકાર મળે છે.

• આ હક્ક આપમેળે પ્રાપ્ત થાય છે – કોઈ દસ્તાવેજી દાવો કરવાની જરૂર નથી.

• દીકરી લગ્નિત હોય કે અવિવાહિત, તેના વારસાગત હક્કમાં ફેરફાર થતો નથી.

અદાલતે એ પણ સ્પષ્ટ કર્યું કે, ખેતીની જમીન પણ વારસાગત સંપત્તિમાં આવે છે, અને રાજ્ય સરકારની ભૂમિ નીતિઓના નામે સ્ત્રીઓના હક્કો અટકાવવામાં ન આવે.

🌾 ખેતીની જમીન અને સ્ત્રીઓના હક્ક – એક ઐતિહાસિક વિષય

ગ્રામ્ય ભારતમાં ખેતીની જમીન માત્ર જીવનોપાર્જનનું સાધન નથી – તે છે પરિવારની ઓળખ, આર્થિક શક્તિ અને સામાજિક સ્થાનનું પ્રતિક. પરંતુ પરંપરાગત રીતે પુત્રોને જ જમીન વારસામાં મળતી આવતી હતી, જ્યારે દીકરીઓને લગ્ન પછી પિતૃગૃહમાંથી “વિદાય” માનવામાં આવતી.

સામાજિક માન્યતાઓ અને પિતૃસત્તાત્મક ધોરણો હેઠળ, અનેક દીકરીઓએ પોતાનો હક સંવેદનશીલ સંબંધોના ભયથી છોડવો પડતો હતો.

પરંતુ હાઈકોર્ટના આ ચુકાદાથી સ્પષ્ટ સંદેશ મળ્યો છે કે કાયદો હવે પરંપરાગત ભેદભાવને સ્વીકારતો નથી.

📰 સમાજમાં ઉદભવેલો પ્રતિસાદ

આ ચુકાદા પછી અનેક સ્ત્રી અધિકાર સંગઠનો અને કાનૂનવિદોએ તેને “માઇલસ્ટોન” ગણાવ્યો છે.
અમદાવાદની મહિલા અધિકાર વકીલ અંજુબેન ઠક્કર કહે છે –

“આ ચુકાદો માત્ર એક મહિલાને નહીં, પરંતુ હજારો દીકરીઓને ન્યાય આપે છે. હવે કોઈ દીકરીને પોતાના પિતાની જમીન માટે ભાઈઓ સામે હાથ જોડવા નહીં પડે.”

બીજી બાજુ કેટલાક ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં હજુ પણ સામાજિક વિરોધાભાસ જોવા મળે છે. કેટલાક લોકો માને છે કે ખેતીની જમીન પર સ્ત્રીના હક્કથી જમીનના ટુકડા વિભાજિત થશે અને ખેતી મુશ્કેલ બનશે.

પરંતુ કાનૂનવિદો કહે છે કે “આ તો સમાનતા તરફનો અનિવાર્ય પગલું છે.”

📚 કાયદાની વિકાસયાત્રા: દીકરીના હક્કનો ઇતિહાસ

હિન્દુ વારસાકાનૂન 1956માં લાગુ પડ્યા પછી શરૂઆતમાં દીકરીઓને મર્યાદિત હક્ક મળતો હતો. તેઓ માત્ર લગ્ન પહેલા જ પિતાની સંપત્તિમાં ભાગીદાર ગણાતી.

પરંતુ વર્ષ 2005માં થયેલા સુધારાઓ બાદ હિન્દુ સુક્સેશન (સંશોધન) અધિનિયમએ ઐતિહાસિક ફેરફાર લાવ્યો –

• દીકરી પણ હવે પિતાની જમીનની સહમાલિક.

• પિતા જીવતા હોય કે ન હોય, હક અડગ.

• કોઈપણ પારિવારિક સમજૂતી દીકરીના હકને રદ નહીં કરી શકે.

આ સુધારાના 20 વર્ષ પછી ગુજરાત હાઈકોર્ટનો આ ચુકાદો તેની વાસ્તવિક અમલવારીને મજબૂત બનાવે છે.

💬 ન્યાયાધીશના અવલોકન

ન્યાયાધીશે પોતાના ચુકાદામાં લખ્યું છે:

“સ્ત્રીના હક્કને જો આપણે વારસાગત જમીનથી વંચિત કરીએ, તો સમાનતાનો મૂળભૂત સિદ્ધાંત જ ખંડિત થાય છે. સમાજના વિકાસ માટે જરૂરી છે કે સ્ત્રીઓને પણ જમીન અને સંપત્તિમાં સમાન માલિકી મળે.”

અદાલતે વધુમાં ઉલ્લેખ કર્યો કે સમાજમાં દીકરીઓ પ્રત્યેનો દૃષ્ટિકોણ બદલવાનો સમય આવી ગયો છે. કાનૂન હવે ન માત્ર સમાનતા આપે છે, પરંતુ સામાજિક ન્યાયનું પ્રતિબિંબ પણ બને છે.

🧩 સામાજિક અને આર્થિક અસર

આ ચુકાદાથી ગામડાંના સ્તરે મોટો પ્રભાવ જોવા મળશે.

• અનેક મહિલાઓ હવે પોતાની પિતૃ સંપત્તિ માટે કાયદેસર રીતે દાવો કરી શકશે.

• ખેતીમાં મહિલાઓની ભાગીદારી વધશે.

• ગ્રામીણ અર્થતંત્રમાં સ્ત્રીઓનું આર્થિક સ્વાવલંબન મજબૂત થશે.

સ્ત્રી અધિકાર કાર્યકર્તા મીના પરમાર કહે છે –

“જ્યારે દીકરી પાસે પોતાનો જમીનનો હિસ્સો હશે, ત્યારે તે નિર્ણય લેવાની દિશામાં પણ સશક્ત બનશે. આ ચુકાદો ગ્રામ્ય સ્ત્રી માટે આશાનો કિરણ છે.”

🏛️ કાનૂનથી આગળ – માનસિક પરિવર્તનની જરૂર

જ્યારે કાયદો સમાનતા આપે છે, ત્યારે સામાજિક સ્વીકાર એ હજી પડકારરૂપ છે.
ઘણા ગામડાઓમાં આજે પણ “દીકરી તો પરાયી છે” એવી માન્યતા જીવંત છે. આવી માન્યતાઓ તોડવા માટે જરૂરી છે કે સમાજ સમજશે –

“દીકરી પરિવારનો સમાન વારસદાર છે, દયાનો વિષય નહીં.”

શિક્ષણ, જાગૃતિ અને કાનૂની માર્ગદર્શન દ્વારા સ્ત્રીઓના હક્ક વિશે માહિતી પહોંચાડવી જરૂરી છે.

⚙️ સરકાર અને તંત્રની ભૂમિકા

હાઈકોર્ટના આ ચુકાદા બાદ રાજ્ય સરકાર અને રાજસ્વ વિભાગ માટે પણ સ્પષ્ટ સંદેશ છે કે –

• જમીનના દસ્તાવેજોમાં દીકરીના નામની નોંધ ફરજિયાત રીતે થવી જોઈએ.

• વારસાગત હક માટેની અરજી પ્રક્રિયા સરળ બનાવવી જોઈએ.

• ગ્રામ પંચાયત સ્તરે મહિલા સંપત્તિ અધિકાર જાગૃતિ અભિયાન ચલાવવું જોઈએ.

જો આ પગલાં અમલમાં આવશે તો આ ચુકાદાનો વ્યાપક ફાયદો સામાન્ય સ્ત્રીઓ સુધી પહોંચશે.

 અંતિમ વિચાર: ન્યાયથી સમાનતા તરફ

ગુજરાત હાઈકોર્ટનો આ ચુકાદો માત્ર એક કેસનો અંત નથી – તે છે એક નવી શરૂઆત.
આ નિર્ણય એ સંદેશ આપે છે કે સ્ત્રીના હક્કો કાયદાથી વધુ એક માનવાધિકાર છે.

પિતાની જમીનમાં દીકરીનો હક કોઈ ઉપકાર નથી, તે છે ન્યાયનો સ્વાભાવિક અધિકાર.

જ્યારે ગામડાની કોઈ દીકરી પોતાના નામે જમીનનો દસ્તાવેજ હાથમાં લેશે, ત્યારે એ માત્ર કાગળ નહીં, પરંતુ સમાજના સમાનતાના નવા અધ્યાયની શરૂઆત હશે.

જૂનાગઢ – પ્રાચીન ગિરનાર પર્વતની પવિત્ર ધરતી પર દર વર્ષે યોજાતી લીલી પરિક્રમા માત્ર ધાર્મિક નહીં પરંતુ કુદરત સાથેનું એક જીવંત જોડાણ છે. ભક્તિ, પર્યાવરણ અને આધ્યાત્મનો આ અદ્વિતીય મેળાવડો દર વર્ષે હજારો શ્રદ્ધાળુઓને ગિરનારના ચરણોમાં આકર્ષે છે. પરંતુ આ વર્ષે અચાનક પડેલા કમોસમી વરસાદે પરિક્રમા પૂર્વે જ માહોલમાં ચિંતા ફેલાવી દીધી છે. તાજેતરના વરસાદથી પરિક્રમા રૂટનો મોટો ભાગ ધોવાઈ જવાથી, તંત્ર અને ભક્તો બન્નેને મુશ્કેલીનો સામનો કરવો પડી રહ્યો છે.

જૂનાગઢ જિલ્લા કલેક્ટર દ્વારા જાહેર કરવામાં આવેલી તાત્કાલિક અપીલમાં સ્પષ્ટ કહેવામાં આવ્યું છે કે, “પરિક્રમા માર્ગની હાલની સ્થિતિને ધ્યાનમાં રાખીને અન્નક્ષેત્રના વાડ રૂટ પર લાવવા અથવા ખોરાકની વ્યવસ્થા સ્થાપિત કરવા માટેની મંજૂરી તાત્કાલિક રદ કરવામાં આવે છે, જ્યાં સુધી નવી સૂચના બહાર પાડવામાં ન આવે.”

☔ કમોસમી વરસાદે કરેલા નુકસાનનું વાસ્તવિક ચિત્ર

પાછલા બે દિવસથી જૂનાગઢ શહેર તથા ગિરનાર પંથકમાં સતત માવઠા જેવી સ્થિતિ સર્જાઈ હતી. અચાનક વરસેલા ભારે વરસાદના કારણે લીલી પરિક્રમા રૂટના કેટલાક મહત્વના ભાગોમાં પાણી ભરાઈ ગયું છે, જ્યારે કેટલાક ડુંગરાળ માર્ગો અને કુદરતી નાળાઓમાં માટી ધસી આવી છે.

ગિરનારની તળેટીમાં આવેલા કેટલાક વિસ્તારોમાં નાના નાળા અને ખીણોમાંથી પાણીના પ્રવાહે પરિક્રમા માર્ગના પથ્થરીલા ભાગને ધોઈ નાખ્યા છે. અનેક જગ્યાએ પગદંડીઓ તૂટી ગઈ છે, અને રૂટ પર ચાલવા યોગ્ય સ્થિતિ હાલ નથી.

તંત્રના પ્રાથમિક સર્વે મુજબ, “રૂટના આશરે 40 ટકા ભાગને ફરીથી દુરસ્ત કરવાની જરૂર છે.” માર્ગમાં આવેલા અન્નક્ષેત્રો માટેની ઝૂંપડીઓ અને તાત્કાલિક શેડ પણ વરસાદના કારણે નુકસાનગ્રસ્ત થયા છે.

🕉️ ગિરનાર લીલી પરિક્રમા – એક આધ્યાત્મિક મહોત્સવ

દર વર્ષે કાર્તિક મહિનાના શુક્લ પક્ષના દ્વાદશીથી પૂર્ણિમા સુધી (આ વર્ષે 2 થી 5 નવેમ્બર) ગિરનાર લીલી પરિક્રમા યોજાય છે. ભક્તો ગિરનારની તળેટીથી શરૂ કરીને ગિરનાર પર્વતને ચારેકોર ફરતાં આશરે 36 કિલોમીટરનું પરિક્રમા માર્ગ પગપાળા પૂર્ણ કરે છે.

આ માર્ગ હરિયાળા જંગલોમાંથી પસાર થાય છે, જે દરમિયાન ભક્તોને કુદરતી સૌંદર્ય અને આધ્યાત્મિક અનુભૂતિનું અનોખું સંયોજન મળે છે. પરિક્રમામાં ભાગ લેનારા ભક્તો રસ્તામાં આવેલા અનેક અન્નક્ષેત્રોમાં પ્રસાદ ગ્રહણ કરે છે, ભજન-કીર્તન અને સેવા પ્રવૃત્તિઓમાં જોડાય છે.

ગિરનાર લીલી પરિક્રમા એ માત્ર ધાર્મિક યાત્રા નથી, પરંતુ ગિરનારના પર્યાવરણ, સંસ્કૃતિ અને લોકજીવન સાથેનું એક જીવંત જોડાણ છે. દર વર્ષે હજારો લોકો ગુજરાતભરથી અહીં ઉપસ્થિત રહે છે, જ્યારે વિદેશથી પણ કેટલાક આધ્યાત્મિક પ્રવાસીઓ અહીં જોડાય છે.

🚨 તંત્રની તકેદારી અને અપીલ

જૂનાગઢ જિલ્લા કલેક્ટરશ્રી દ્વારા જાહેર કરાયેલ સત્તાવાર અપીલમાં જણાવાયું છે કે –

“હાલમાં પરિક્રમા રૂટ પર અનેક જગ્યાએ પાણી ભરાઈ ગયેલું છે અને માર્ગ ખડકાળ બની ગયો છે. પરિક્રમા પહેલાં રૂટની પુનઃદુરસ્તી, માટી સમતલિકરણ, સેફ્ટી વૉલ અને લાઇટિંગ જેવી વ્યવસ્થાઓનું કામ હાથ ધરવામાં આવશે. તેથી, અન્નક્ષેત્રના આયોજનકારો તથા ભક્તોએ નવી સૂચના ન મળે ત્યાં સુધી કોઈ પણ પ્રકારની તૈયારીઓ રૂટ પર ન કરવી.”

તંત્રે સાથે સાથે જુનાગઢ મ્યુનિસિપલ કૉર્પોરેશન, ફોરેસ્ટ ડિપાર્ટમેન્ટ, પી.ડબલ્યુ.ડી. અને પોલીસ વિભાગને સૂચના આપી છે કે તેઓ તાત્કાલિક મેદાન સર્વે કરીને માર્ગની સ્થિતિનો રિપોર્ટ રજૂ કરે.

સાથે જ ભક્તોને સૂચના આપવામાં આવી છે કે અફવાઓ પર વિશ્વાસ ન રાખવો, અને માત્ર તંત્ર દ્વારા જાહેર થતી સત્તાવાર માહિતી પર આધાર રાખવો.

🌳 પર્યાવરણના પરિપ્રેક્ષ્યમાં પરિક્રમાનો મહત્વ

ગિરનાર લીલી પરિક્રમા એ પર્યાવરણપ્રેમ અને આધ્યાત્મિકતાનું અનોખું ઉદાહરણ છે. ગિરનાર પર્વતના આસપાસના જંગલોને “ગિરનાર વન્યજીવ અભયારણ્ય” તરીકે જાહેર કરવામાં આવ્યા છે, જ્યાં સિંહ, ચિત્તા, હરણ, મોર અને અનેક દુર્લભ પક્ષીઓનું નિવાસસ્થાન છે.

પરિક્રમા દરમ્યાન ભક્તો કુદરતી સંવેદનાને અનુભવે છે. પરંતુ આ વખતે પડેલા અતિરેક વરસાદે જંગલ વિસ્તારના માર્ગોને પણ અસર કરી છે. કેટલાક વનમાર્ગોમાં કાદવ ભરાઈ ગયો છે અને નાના પુલો તૂટી પડવાના અહેવાલો પણ મળ્યા છે.

તંત્રે ફોરેસ્ટ વિભાગ સાથે મળીને માર્ગની સાફ-સફાઈ અને કુદરતી સંતુલન જળવાઈ રહે તે માટે આયોજન હાથ ધર્યું છે.

🙏 ભક્તોની પ્રતિક્રિયા

જૂનાગઢ તેમજ સૌરાષ્ટ્રના વિવિધ ગામડાઓમાંથી ગિરનાર પરિક્રમામાં ભાગ લેવા ઉત્સાહિત હજારો ભક્તો છે. વરસાદની ખબર મળતાં તેઓ નિરાશ તો થયા છે, પણ મોટા ભાગે ભક્તોનું માનવું છે કે –

“આ બધું ભગવાન દત્તાત્રેયની ઈચ્છા છે. પરિક્રમાનો સમય આવશે ત્યારે કુદરત પણ સ્વચ્છ માર્ગ આપશે.”

કેટલાક ભક્તોએ સોશિયલ મીડિયા દ્વારા અપીલ કરી છે કે ભક્તિ કરતા પહેલા સલામતીનું ધ્યાન રાખવું જરૂરી છે. વરસાદ પછી માર્ગ滑 બની ગયો છે, જેના કારણે દુર્ઘટના થવાની શક્યતા વધી શકે છે.

🏗️ તંત્રના સુધારાત્મક પ્રયાસો શરૂ

જૂનાગઢ જિલ્લા પ્રશાસન દ્વારા જણાવ્યું છે કે વરસાદ થંભ્યા પછી તરત જ માર્ગ મરામત માટે ટીમો મેદાનમાં ઉતારી દેવામાં આવશે.

• રેન્ઝર ટીમો કાદવ દૂર કરશે,

• પી.ડબલ્યુ.ડી. માર્ગ સમારકામ હાથ ધરશે,

• મ્યુનિસિપલ તંત્ર ડ્રેનેજ સાફ કરશે,

• અને વીજ વિભાગ લાઇટિંગની વ્યવસ્થા તપાસશે.

કલેક્ટરશ્રીએ જણાવ્યું કે, “આપણા લક્ષ્ય એ છે કે પરિક્રમા પહેલાં રૂટને ફરી ચાલવા યોગ્ય બનાવવો. જો સમયસર શક્ય ન બને, તો પરિક્રમાના તારીખોમાં ફેરફાર અંગે પણ વિચારણા થઈ શકે છે.”

🌼 અન્નક્ષેત્ર સંચાલકોની સ્થિતિ

દર વર્ષે સેવા ભાવના ધરાવતા હજારો સેવક અને અન્નક્ષેત્ર સંચાલકો પરિક્રમા રૂટ પર તાત્કાલિક રસોડા, આરામશેડ અને આરોગ્ય કેમ્પો સ્થાપિત કરે છે. પરંતુ આ વર્ષે રૂટ ધોવાતા તેઓ મુશ્કેલીમાં મુકાયા છે.

અન્નક્ષેત્ર સંચાલકોએ જણાવ્યું કે તેઓ જિલ્લા તંત્રના આદેશનું સંપૂર્ણ પાલન કરશે અને નવી સૂચના મળ્યા પછી જ સ્થળ પર સામાન લાવશે.

“આપણા માટે ભક્તોની સુરક્ષા પ્રથમ છે,” એમ એક સંચાલકે જણાવ્યું.

🌄 ભક્તિ સાથે ધીરજની જરૂર

હાલના પરિસ્થિતિમાં તંત્ર, સેવકમંડળો અને ભક્તો વચ્ચે સહકાર અને ધીરજ જ સૌથી મોટો ઉપાય છે. કુદરતનો આ આકસ્મિક પ્રહાર તાત્કાલિક મુશ્કેલી તો લાવે છે, પરંતુ ગિરનાર પરિક્રમાનો આત્મા અડગ છે.

જૂનાગઢ કલેક્ટરશ્રીએ અંતે જાહેર અપીલ કરી છે –

“તમામ ભક્તોએ કૃપા કરીને કુદરતી પરિસ્થિતિને સમજી સહકાર આપવો. પરિક્રમા ફરી શરૂ થાય તે માટે તંત્ર પૂરતા પ્રયત્નો કરી રહ્યું છે. સૌની સુરક્ષા અમારું પ્રથમ ધ્યેય છે.”

🌺 અંતિમ શબ્દ

ગિરનાર લીલી પરિક્રમા માત્ર એક ધાર્મિક કાર્યક્રમ નથી – તે છે માનવતા, ભક્તિ અને કુદરત વચ્ચેનો એક પવિત્ર સંબંધ. આ વર્ષે માવઠાએ માર્ગ ધોઈ નાખ્યો છે, પરંતુ ભક્તોના મનનો ઉત્સાહ અને શ્રદ્ધાનો દીવો ધીમો નથી થયો.

ભક્તો વિશ્વાસ રાખે છે કે ગિરનારદેવની કૃપાથી પરિસ્થિતિ જલ્દી સુધરશે, અને 2 નવેમ્બરથી ફરી એક વાર હજારો પગલાં ગિરનારના ચરણોમાં ભક્તિપૂર્વક ગુંજી ઊઠશે –
“જય ગિરનારદત્ત!” 🌿

મુંબઈ — સપનાઓનું શહેર. રોજ લાખો લોકો આ શહેરની લોકલ ટ્રેનોમાં પોતાના સપના સાથે દોડતા જોવા મળે છે. કેટલાક પોતાના કામ પર જઈ રહ્યા હોય છે, કેટલાક ઘરે પરત ફરતા હોય છે, તો કેટલાક માટે આ મુસાફરી જ જીવનનું પ્રતિબિંબ બની જાય છે. આવી જ એક લોકલ ટ્રેનની ભીડમાં, જ્યાં થોડીક જગ્યાએ ઊભા રહેવું પણ મુશ્કેલ બને છે, ત્યાંથી અચાનક એક મધુર ધૂન ગુંજવા લાગે છે. ક્યારેક “લગ જા ગલે”ની કરુણતા, તો ક્યારેક “યે શામ મસ્તાની”ની મીઠાશ. એ ધૂનના સૂર જે મુસાફરોના મનને અચાનક શાંત કરી દે છે.

એ વાંસળી વગાડતો યુવાન છે આનંદ મહલદાર — જેની દૃષ્ટિ માત્ર ૨૦ ટકા છે, પણ તેની સંગીત પ્રત્યેની દૃષ્ટિ અનંત છે.

🌟 એક જુસ્સાભરેલી શરૂઆત

આનંદનો જન્મ પશ્ચિમ બંગાળના કલકત્તામાં થયો હતો. બાળપણથી જ તેને સંગીત પ્રત્યે રસ હતો. તે સમયે પણ જ્યારે મિત્રો ક્રિકેટ રમતા કે ટીવી જોતા, આનંદ વાંસળીના સ્વર પર પોતાના સપના બાંધી રહ્યો હતો. પરંતુ નાનપણમાં જ તેને આંખની દૃષ્ટિ સાથેની તકલીફ જણાઈ. ડૉક્ટરોએ કહ્યું કે તેની આંખોમાં એવી સમસ્યા છે કે સમય જતાં તેની દૃષ્ટિ ધીમે ધીમે ઘટશે.

કિશોરાવસ્થામાં જ તેને સમજાઈ ગયું કે કદાચ એક દિવસ બધું અંધારું થઈ શકે છે. પરંતુ એ અંધકાર સામે લડવાની હિંમત એને સંગીતે આપી. એ દિવસથી આનંદે નક્કી કરી લીધું કે આંખ ભલે ધૂંધળી થઈ જાય, પણ સ્વપ્ન ક્યારેય ધૂંધળાં નહીં બને.

📚 શિક્ષણ અને સ્વાવલંબનનો માર્ગ

આનંદ મહલદારએ કલકત્તાની ઓપન યુનિવર્સિટીમાંથી અંગ્રેજીમાં ઑનર્સ ડિગ્રી મેળવી. દૃષ્ટિની સમસ્યા હોવા છતાં તેણે ક્યારેય દયા કે સહાનુભૂતિની અપેક્ષા રાખી નથી. તે કહે છે,

“લોકો ઘણીવાર કહે છે કે મને દેખાતું નથી, પરંતુ હું કહેું છું – મને દુનિયા અલગ રીતે દેખાય છે.”

અભ્યાસ પૂર્ણ કર્યા બાદ આનંદે એક હોમ લોન કંપનીમાં કામ શરૂ કર્યું. શરૂઆતમાં બધું સારું ચાલ્યું, પરંતુ ધીમે ધીમે તેની આંખોની દૃષ્ટિ માત્ર ૨૦ ટકા રહી ગઈ. કમ્પ્યુટર સ્ક્રીન સામે કામ કરવું મુશ્કેલ બનતું ગયું.

🎵 સંગીત તરફ વળેલો જીવનનો રાગ

આ સમયે આનંદના જીવનમાં સંગીત ફરી પાછું આવ્યું. તેના એક મિત્રે કહ્યું – “તારી વાંસળીની ધૂન કોઈ દિવસ પણ ભીડને શાંત કરી શકે છે, તું એને દુનિયા સુધી પહોંચાડ.” એ વાત આનંદના મનમાં વસી ગઈ.

થોડા દિવસ બાદ આનંદે મુંબઈની લોકલ ટ્રેનમાં વાંસળી વગાડવાનું શરૂ કર્યું. શરૂઆતમાં થોડા લોકો ચકિત થઈ જતા — “ભીડમાં વાંસળી?” પરંતુ જ્યારે ધૂન વહેતી શરૂ થઈ, ત્યારે લોકો અટકી જતા. કેટલાકે સ્મિત આપ્યું, કેટલાકે વિડિયો બનાવ્યો, તો કેટલાકે રૂપિયા આપ્યા.

🚆 મુંબઈ લોકલની ધડકનમાં ગુંજતો સ્વર

આનંદ હવે રોજ સવારે અને સાંજે અલગ અલગ રૂટની લોકલ ટ્રેનોમાં ચડે છે — ક્યારે CST થી દાદર, ક્યારે અંધેરીથી બોરીવલી. ભીડ ભરેલી ટ્રેનમાં જ્યારે વાંસળીના સૂર ગુંજે છે ત્યારે મુસાફરોના ચહેરા પર અચાનક શાંતિ છવાઈ જાય છે.

એ ધૂન ક્યારેક ફિલ્મી હોય છે, ક્યારેક લોકગીત. મુસાફરો કહે છે કે “મુંબઈની ધમાલ વચ્ચે એની વાંસળી આત્માને શાંતિ આપે છે.”

એક નિયમિત મુસાફરે સોશિયલ મીડિયા પર લખ્યું હતું —

“જ્યારે હું રોજ ઓફિસ જાઉં છું ત્યારે ચીડચીડાપણું, અવાજ, ભીડથી થાકી જાઉં છું. પણ એક દિવસ આ યુવાનની વાંસળી સાંભળી, મને સમજાયું કે જીવનની ઝડપ વચ્ચે થોડી ક્ષણો સંગીત માટે પણ જરૂરી છે.”

❤️ ભીડમાં સહાનુભૂતિનો સ્પર્શ

આનંદ કોઈ દાન માગતો નથી. તે કહે છે,

“હું પૈસા માટે નથી વગાડતો. હું ઈચ્છું છું કે લોકો થોડા પળ માટે ખુશ થાય. જો કોઈ મદદ કરે તો એ તેમની દયા નથી, એ તેમની કદર છે.”

ઘણા મુસાફરો તેને થોડા રૂપિયા આપે છે, કેટલાક ખાવાનું આપે છે, તો કેટલાકએ તેને સોશિયલ મીડિયા પર વાયરલ કરીને તેની પ્રતિભાને ઉજાગર કરી છે. હવે ઘણા સંગીતપ્રેમી સંગઠનો આનંદને નાના પ્રોગ્રામમાં આમંત્રણ આપે છે.

🌈 અંધકારમાં પ્રકાશ શોધવાની કળા

આનંદ કહે છે કે જ્યારે દૃષ્ટિ ઘટી ગઈ ત્યારે પ્રથમ વખત તેને ડર લાગ્યો. પરંતુ એક દિવસ ટ્રેનમાં જ એક વૃદ્ધાએ કહ્યું –

“બેટા, તું અંધકારમાં પણ પ્રકાશ ફેલાવી રહ્યો છે. તું ધન્ય છે.”

આ શબ્દોએ તેને નવી ઉર્જા આપી. ત્યારબાદ આનંદે નક્કી કર્યું કે તે અન્ય દૃષ્ટિબાધિત બાળકો માટે પણ પ્રેરણા બનશે. હવે તે વીકએન્ડ પર NGOમાં જઈને દૃષ્ટિબાધિત બાળકોને સંગીત શીખવે છે. તે કહે છે કે,

“દૃષ્ટિ ન હોવા છતાં સ્વપ્ન જોવામાં કોઈ રોક નથી. ભગવાને મને આંખ ઓછી આપી છે, પણ દિલ વધારે આપ્યું છે.”

🎶 સંગીત જે જીવંત કરે છે આત્માને

આનંદના હાથમાં વાંસળી છે, પણ એ ફક્ત એક વાદ્ય નથી. એ તેની આત્માની અવાજ છે. તેના દરેક સૂર પાછળ એક વાર્તા છે — હિંમતની, આશાની અને પ્રેમની.

તેનું મનપસંદ ગીત છે “એક પ્યાર કા નગમા હૈ.” તે કહે છે,

“જીવન પણ એ જ ગીત છે — ક્યારેક હાસ્ય, ક્યારેક આંસુ. પણ જે તેને વગાડે છે, તે પોતાનો સંગીત શોધી લે છે.”

📸 સોશિયલ મીડિયાથી લોકપ્રિયતા

આનંદના વાંસળીના અનેક વિડિયો સોશિયલ મીડિયા પર વાયરલ થયા છે. ઇન્સ્ટાગ્રામ અને યુટ્યુબ પર “Flute Traveller Anand” નામે તેની ચેનલ છે, જ્યાં લોકો તેના સૂરને લાખો વખત સાંભળે છે.

ઘણા મ્યુઝિક ડિરેક્ટરોએ પણ તેની પ્રતિભાને વખાણી છે. કેટલાક સંગીતકારોએ તેને મ્યુઝિક સ્ટુડિયો રેકોર્ડિંગ માટે આમંત્રણ આપ્યું છે. તેમ છતાં આનંદ હંમેશા કહે છે,

“મારો મંચ લોકલ ટ્રેન છે. અહીં લોકો સાચા છે, અહીં સ્મિત ખરાં છે.”

🌻 પડકારો વચ્ચે જીવનનો પાઠ

આનંદ મહલદારની વાર્તા એ યાદ અપાવે છે કે શારીરિક અક્ષમતા ક્યારેય સપનાઓ માટે અવરોધ નથી. અસલ અંધકાર આંખમાં નહીં, મનમાં હોય છે.

તે કહે છે,

“જે દિવસે લોકો મારી વાંસળી સાંભળી ખુશ થાય છે, એ દિવસે મને લાગે છે કે હું દેખું છું — દરેકના ચહેરા પર પ્રકાશ.”

🌟 અંતિમ વિચાર

મુંબઈની લોકલ ટ્રેન જ્યાં હજારો અવાજો એકસાથે ભળી જાય છે, ત્યાં આનંદની વાંસળી એ યાદ અપાવે છે કે જીવનમાં સૂર હંમેશા રહે છે — ફક્ત આપણે તેને સાંભળવાની તૈયારી રાખવી જોઈએ.

જેમ વિઝન ઘટ્યું તેમ આનંદની દૃષ્ટિ સંગીત તરફ વધતી ગઈ. તેણે સાબિત કર્યું કે પ્રતિભા આંખોથી નહીં, આત્માથી જોવામાં આવે છે.

મુંબઈ શહેરના ધમધમતા જીવનમાં એક અનોખો પરંતુ વર્ષોથી ચર્ચાસ્પદ મુદ્દો છે — કબૂતરખાનાંઓનો. શહેરના અનેક વિસ્તારોમાં આવેલા આ કબૂતરખાનાં ધર્મિક ભાવના સાથે જોડાયેલા હોવા છતાં, સ્વચ્છતા અને જાહેર આરોગ્યની દ્રષ્ટિએ સમસ્યાઓ પણ ઉભી કરે છે. તાજેતરમાં બોમ્બે હાઈકોર્ટના આદેશ બાદ બૃહન્મુંબઈ મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશન (BMC)એ શહેરના વિવિધ કબૂતરખાનાંઓ સામે પગલાં લીધાં છે અને ઘણા સ્થળોએ કબૂતરખાનાં બંધ કરવામાં આવ્યા છે.

આ પગલાંથી જૈન સમાજ અને અન્ય ધાર્મિક સંગઠનોમાં ચિંતા ફેલાઈ છે, કારણ કે જૈન પરંપરામાં પ્રાણિમાત્ર પ્રત્યે કરુણા અને અહિંસાનો સિદ્ધાંત મહત્વ ધરાવે છે. કબૂતરોને અનાજ ખવડાવવું એ જૈન સમાજ માટે ધર્મિક કૃત્ય માનવામાં આવે છે.

આ પૃષ્ઠભૂમિમાં ગઈકાલે શ્રી મુંબઈ જૈન સંઘ સંગઠન અને અધ્યાત્મ પરિવારના પ્રતિનિધિમંડળે BMCના કમિશનર ભૂષણ ગગરાણીને મળીને આ મુદ્દે વિગતવાર રજૂઆત કરી હતી. પ્રતિનિધિમંડળમાં નીતિન વોરા, મુકેશ જૈન, અતુલ શાહ, વિજય જૈન તથા હિતેશ મોતા ઉપસ્થિત રહ્યા હતા.

🌇 કોર્ટના આદેશ બાદ ઊભી પરિસ્થિતિ

તાજેતરમાં બોમ્બે હાઈકોર્ટએ BMCને સ્પષ્ટ માર્ગદર્શન આપ્યું હતું કે શહેરમાં આવેલા કબૂતરખાનાંઓ જો જાહેર આરોગ્ય માટે જોખમી હોય અથવા લોકો માટે ત્રાસરૂપ બની રહ્યાં હોય તો તે સ્થળોને બંધ કરવાં. કોર્ટએ આ સાથે એ પણ સૂચવ્યું હતું કે કબૂતરખાનાંમાં કબૂતરોને અનાજ નાખવાની પ્રક્રિયા માટે સમય અને માત્રા બંને બાબતે નિયમ બનાવવામાં આવે.

BMCએ આ આદેશને અમલમાં મૂકતાં શહેરના કેટલાક વિસ્તારો — જેમ કે ધોબી તળાવ, ભુલેશ્વર, મલાડ, દાદર અને બોરિવલી — માં કબૂતરખાનાં બંધ કર્યા હતા. આ પગલાંથી કેટલાક નાગરિકોને રાહત મળી હોવા છતાં, જૈન સમાજમાં ધાર્મિક પરંપરાના અવરોધનો ભય ઉભો થયો હતો.

🙏 જૈન સમાજની રજૂઆત: “ધાર્મિક ભાવનાનું જતન કરો”

જૈન સમાજના પ્રતિનિધિમંડળે કમિશનર ભૂષણ ગગરાણી સાથેની બેઠકમાં સ્પષ્ટ કહ્યું કે તેઓ જાહેર આરોગ્ય અને સ્વચ્છતાના મહત્વને સમજે છે, પરંતુ સાથે સાથે ધર્મના અનુષ્ઠાનોનું સંરક્ષણ પણ તાત્કાલિક જરૂરી છે.

તેમણે કમિશનરને રજૂઆત કરી કે,

“અમે ઇચ્છીએ છીએ કે મુંબઈગરાઓને ત્રાસ ન થાય, પરંતુ ધર્મિક ભાવનાનું પણ સન્માન થાય. તેથી BMCએ એવી વૈકલ્પિક જગ્યા શોધવી જોઈએ જ્યાં લોકો સુવ્યવસ્થિત રીતે કબૂતરોને અનાજ ખવડાવી શકે અને જ્યાં સ્વચ્છતાનું પણ પાલન થાય.”

🏛️ BMC કમિશનરનો પ્રતિભાવ

ભૂષણ ગગરાણીએ પ્રતિનિધિમંડળને વિશ્વાસ આપ્યો કે BMC ધાર્મિક સમુદાયની ભાવનાઓને આઘાત ન પહોંચે તે માટે સંવેદનશીલ છે. તેમણે કહ્યું કે,

“અમે શહેરમાં એવી જગ્યાઓ શોધી રહ્યા છીએ જ્યાં ધર્મિક રીતે કબૂતરખાનાં સ્થાપિત કરી શકાય અને ત્યાં આરોગ્યના ધોરણોનું પણ પાલન થાય. આવી જગ્યાઓ નક્કી કર્યા બાદ તેની માહિતી કોર્ટને પણ આપવામાં આવશે.”

તેમણે આ પણ સ્પષ્ટ કર્યું કે BMCનો હેતુ ધાર્મિક પ્રવૃત્તિઓ પર પ્રતિબંધ મૂકવાનો નથી, પરંતુ નાગરિકોની સલામતી, સ્વચ્છતા અને જાહેર આરોગ્યનું રક્ષણ કરવાનો છે.

🕊️ કબૂતરખાનાંઓ સામેની વાંધાજનક સ્થિતિ

મુંબઈના કબૂતરખાનાં લાંબા સમયથી વિવાદનું કેન્દ્ર રહ્યા છે. જ્યાં એક તરફ હજારો નાગરિકો રોજ અહીં ધર્મિક ભાવના સાથે કબૂતરોને ચણ નાખવા આવે છે, ત્યાં બીજી તરફ આરોગ્ય નિષ્ણાતો કહે છે કે કબૂતરના મૂત્ર અને પંખો કારણે હવાની ગુણવત્તા ખરાબ થાય છે અને શ્વાસસંબંધિત રોગો ફેલાય છે.

ઘણા ડૉક્ટરોના મતે “પિજન લંગ ડિસિઝ” તરીકે ઓળખાતી એક ગંભીર એલર્જીક બીમારી, ખાસ કરીને વૃદ્ધો અને બાળકોમાં જોવા મળે છે. એના કારણે આંખ, નાક અને ફેફસાંમાં ઈન્ફેક્શન થવાની શક્યતા વધી જાય છે.

તેથી આરોગ્ય નિષ્ણાતોનું પણ માનવું છે કે જો વૈકલ્પિક સ્થળોની રચના થાય અને સ્વચ્છતા જાળવવામાં આવે તો ધાર્મિક અને આરોગ્ય બંને હિત વચ્ચે સંતુલન શક્ય છે.

🌿 જૈન સમાજના દ્રષ્ટિકોણથી કબૂતરખાનાંનું મહત્વ

જૈન ધર્મ અહિંસા અને કરુણાના સિદ્ધાંતો પર આધારિત છે. દરેક જીવમાત્ર માટે પ્રેમ અને રક્ષણ એ જૈન ધર્મનો આધારસ્તંભ છે. કબૂતરોને ચણ ખવડાવવું એ “જીવ દયા” તરીકે ગણાય છે — જે જૈન ધર્મમાં પુણ્યકારક માનવામાં આવે છે.

મુંબઈના અનેક વિસ્તારોમાં કબૂતરખાનાંઓના માધ્યમથી દરરોજ હજારો કિલો ચણ વિતરણ થાય છે. આ પ્રવૃત્તિથી ઘણા લોકો રોજગાર સાથે પણ જોડાયેલા છે — જેમ કે ચણ સપ્લાયર, સફાઈ કામદારો અને સંચાલકો. તેથી આ મુદ્દો ફક્ત ધાર્મિક નહીં પરંતુ સામાજિક અને આર્થિક દ્રષ્ટિએ પણ મહત્વનો છે.

⚖️ કાયદાકીય દ્રષ્ટિ અને ભવિષ્યની દિશા

હાલમાં કોર્ટમાં ચાલી રહેલી અરજી પર અંતિમ નિર્ણય આવવાનો બાકી છે. BMCએ કોર્ટને માહિતી આપી છે કે તેઓ શહેરના વિવિધ વિસ્તારોમાં વૈકલ્પિક સ્થળો માટે સર્વે કરી રહ્યા છે. આ સ્થળોએ સ્વચ્છતા માટે હેન્ડવોશ ઝોન, ડસ્ટબિન, હેલ્થ ગાઇડલાઇન, અને નિયમિત સફાઈની વ્યવસ્થા પણ કરવાની યોજના છે.

જૈન સમાજે સૂચન આપ્યું છે કે દરેક વિસ્તારની વસ્તી અને ધાર્મિક જરૂરિયાતોને ધ્યાને લઈને ઝોનવાઇઝ કબૂતરખાનાં વિકસાવવામાં આવે, જેથી કોઈ વિસ્તાર પર વધારાનો ભાર ન પડે.

🤝 ધાર્મિક સૌહાર્દ અને નાગરિક જવાબદારીનો સંદેશ

આ આખી ઘટનાએ એક મહત્વનો સંદેશ આપ્યો છે — ધર્મ અને સ્વચ્છતા એકબીજાના વિરોધી નથી, પરંતુ પૂરક છે. જૈન સમાજે શાંતિપૂર્ણ રીતે પોતાની વાત રજૂ કરી અને BMCએ સંવાદ દ્વારા ઉકેલ શોધવાનો સંકલ્પ વ્યક્ત કર્યો છે.

મુંબઈ જેવા વૈશ્વિક શહેરમાં આવું સંતુલન જ શહેરના ધાર્મિક, સામાજિક અને નાગરિક જીવનની પરિપક્વતાનું પ્રતીક છે.

🌟 અંતિમ વિચાર

આ મુદ્દો હવે કોર્ટના અંતિમ આદેશ અને BMCની સર્વે પ્રક્રિયા પર આધારિત છે. પરંતુ એક બાબત સ્પષ્ટ છે — જૈન સમાજનો અવાજ સંવાદ અને શાંતિનો છે.

કબૂતરોને ચણ ખવડાવવું હોય કે સ્વચ્છતા જાળવવી — બન્ને માનવીય ફરજો છે. જો સંવેદનશીલતા અને સંકલ્પથી ઉકેલ શોધવામાં આવે તો મુંબઈ ફરી એકવાર બતાવી શકે કે ધાર્મિક સૌહાર્દ અને નાગરિક જવાબદારી કેવી રીતે હાથમાં હાથ નાખીને આગળ વધી શકે છે.

રાજકોટ જિલ્લામાં આવેલ ઉપલેટા તાલુકા અને આસપાસના ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં છેલ્લા થોડા દિવસોથી પડેલા કમોસમી વરસાદે ખેડૂતોના ચહેરા પરથી હાસ્ય છીનવી લીધું છે. કુદરતના આ કાળા કોપે જમીન સાથે જીવતરા જોડેલા ખેડૂતોને આર્થિક રીતે ખોખલા બનાવી દીધા છે. ઘણા ગામોમાં પાક ખેતરોમાં પાણી ભરાઈ જતા ઉભા પાકને ભારે નુકસાન થયું છે. ખાસ કરીને મગફળીના પાક પર ભારે માર પડ્યો છે — જે પાક ખેડૂતો માટે આર્થિક આશાનો આધાર હતો, તે હવે વાદળોના ત્રાસથી નાશ પામ્યો છે.

ઉપલેટા તાલુકાના વિવિધ ગામોમાં ખેતરોમાં પાણી ભરાઈ ગયાના દ્રશ્યો હવે સામાન્ય બની ગયા છે. ખેડૂતોની મહેનત, આશા અને રોકાણ બધું જ પાણીમાં વહી ગયું છે. આવો વરસાદ સામાન્ય રીતે ખેડૂતો માટે લાભકારી ગણાય છે, પરંતુ આ વખતે પાકના અંતિમ તબક્કે પડતા વરસાદે વિપરીત અસર કરી છે. પાકના સોથ વળી ગયા છે, છોડ જમીન પર પડી ગયા છે અને માટીમાં ભેજ વધુ થઈ જતા મગફળીના દાણા સડવા લાગ્યા છે.

🌾 ખેડૂતોની વ્યથા : પાંચ મહિના ની મહેનત પલમાં બરબાદ

સ્થાનિક ખેડૂત હસમુખભાઈ ખાચર કહે છે કે, “આ વર્ષે અમે મગફળીના પાકમાં આશા રાખી હતી કે બજારમાં સારો ભાવ મળશે, પરંતુ અચાનક પડેલા વરસાદે આખો પાક પાણીમાં ડૂબી ગયો. એક વિઘામાં સરેરાશ ₹25,000 જેટલો ખર્ચ કર્યો હતો, પણ હવે એ મહેનતનો કોઈ અર્થ નથી રહ્યો.”

બીજા ખેડૂત વિજયભાઈ ગોહિલ કહે છે, “ખેતરમાં પાણી ભરાઈ ગયું છે, જમીન કાદવથી ભરાઈ ગઈ છે. ટ્રેક્ટર ખેતરમાં જવા અસમર્થ છે. પાકના સોથ વળી ગયા હોવાથી હવે મશીનથી ઉપજ લેવી મુશ્કેલ છે.”

આવા અનુભવો હજારો ખેડૂતોના છે. ઉપલેટા તાલુકાના ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં ખેડૂતોના ચહેરા પરથી આશાની ઝલક ગાયબ થઈ ગઈ છે. ઘણા ખેડૂતો તો આર્થિક સંકટને કારણે નવા વાવેતર વિશે વિચારતા પણ ડરી રહ્યા છે.

🌧️ કમોસમી વરસાદનો અસરકારક વિસ્તાર

ઉપલેટા તાલુકા સિવાય પણ આજુબાજુના ગામોમાં — જેમ કે ભાદર, ખોડીયા, ઠેબા, ધોરાજી રોડ વિસ્તાર અને પાટણવડ ગામોમાં પણ વરસાદે પાકને નુકસાન પહોંચાડ્યું છે.

સ્થાનિક કૃષિ અધિકારીઓએ જણાવ્યું છે કે કુલ 22 વિઘા જેટલા વિસ્તારમાં પાકને વ્યાપક નુકસાન થયું છે, જેમાં મગફળી, તલ, તુવેર અને અન્ય ઉભા પાકનો સમાવેશ થાય છે.

આ વિસ્તારના મોટા ભાગના ખેડૂતો સિંચાઈ માટે વરસાદ પર નિર્ભર રહે છે. આ વર્ષમાં વરસાદ સમયસર આવ્યો હોવાથી ખેડૂતો ખુશ હતા, પણ પાકના અંતિમ તબક્કે પડેલો આ કમોસમી વરસાદ તેમની માટે કાલ સમાન સાબિત થયો છે.

💰 એક વિઘામાં ₹25,000નો ખર્ચ પાણીમાં વહી ગયો

ખેડૂતો જણાવે છે કે એક વિઘા જમીન પર મગફળીનું વાવેતર કરવા માટે સરેરાશ 25,000 રૂપિયાનો ખર્ચ થાય છે. તેમાં બી, ખાતર, કીટનાશક દવા, મજૂરી અને સિંચાઈનો સમાવેશ થાય છે. હવે જ્યારે પાક ઉપજ માટે તૈયાર હતો ત્યારે વરસાદે ખેતરોને ડૂબાવી દીધા.

આથી માત્ર પાકનું નુકસાન જ નહીં, પણ ખેડૂતના રોકાણ પર પણ પાણી ફરી વળ્યું છે. અનેક ખેડૂતો પાસે હવે શિયાળુ વાવેતર માટે નાણાં ઉપલબ્ધ નથી. “અમે સરકાર પાસે માગ કરીએ છીએ કે તાત્કાલિક સર્વે હાથ ધરી સહાય જાહેર કરે. નહિ તો અમને નવું વાવેતર કરવું અશક્ય બની જશે,” એક ખેડૂત આક્રોશ સાથે કહે છે.

🧾 ખેડૂતોની માંગણીઓ : તાત્કાલિક સર્વે અને સહાય જાહેર થાય

ઉપલેટા તાલુકા ખેડૂત સંઘના પ્રતિનિધિ મગનભાઈ ચુડાસમાએ જણાવ્યું કે, “સરકારે તરત સર્વે હાથ ધરી પાકનું મૂલ્યાંકન કરાવવું જોઈએ. હાલની પરિસ્થિતિ ગંભીર છે. ખેડૂતોને કાબર કરવાની જરૂર છે. સહાય વગર ખેડૂતો નવી સિઝન માટે તૈયાર થઈ શકશે નહીં.”

ખેડૂતોની મુખ્ય માંગણીઓ નીચે મુજબ છે :

1. તાત્કાલિક સર્વે હાથ ધરી નુકસાનનું મૂલ્યાંકન કરવું.

2. દર વિઘા દીઠ યોગ્ય આર્થિક સહાય જાહેર કરવી.

3. સરકારી બેંકો અને સહકારી મંડળો દ્વારા વ્યાજમુક્ત લોન પૂરી પાડવી.

4. શિયાળુ વાવેતર માટે બી અને ખાતર સહાયરૂપે ઉપલબ્ધ કરાવવું.

5. નુક્સાનગ્રસ્ત ખેડૂતોને કૃષિ વીમા યોજના હેઠળ તાત્કાલિક વળતર ચૂકવવું.

🌦️ હવામાન વિભાગની ભૂમિકા : અનિશ્ચિત વાદળોની ચાલથી મુશ્કેલી વધી

હવામાન નિષ્ણાતો જણાવે છે કે છેલ્લા કેટલાક દિવસોથી સૌરાષ્ટ્ર વિસ્તારમાં “વેસ્ટર્ન ડિસ્ટર્બન્સ” અને અરબી સમુદ્રના “ટ્રફ”ના કારણે વાતાવરણ અસ્થિર બન્યું છે. તેની અસર રૂપે અમુક વિસ્તારોમાં અનિયમિત વરસાદ વરસી રહ્યો છે.

ઉપલેટા વિસ્તારમાં પણ અચાનક બનેલા વાદળોના કારણે ટૂંકા સમયગાળામાં 2 થી 3 ઇંચ વરસાદ પડ્યો, જેના કારણે ખેતરો પાણીથી છલકાઈ ગયા.

🌾 આર્થિક કટોકટી : કફોડી પરિસ્થિતિમાં ખેડૂતોની લડત

હાલ ખેડૂતો માટે સૌથી મોટો પ્રશ્ન છે — નવું વાવેતર કેવી રીતે કરવું?
ઘણા ખેડૂતો પાસે પાકનું નુકસાન થઈ જતાં પૂરતા નાણા નથી. અનેક ખેડૂતો પાસે પહેલેથી જ બેંક લોન બાકી છે. જો આ સ્થિતિ લાંબા સમય સુધી રહેશે તો લોનની ચુકવણી પણ મુશ્કેલ બનશે.

સ્થાનિક ખેડૂત કાંતિલાલ ઠાકોર કહે છે, “અમારી પાંચ મહિનાની મહેનત પાણીમાં ગઈ. હવે શિયાળુ પાક માટે બી ખરીદવાનું પણ મુશ્કેલ છે. જો સરકાર સહાય નહીં કરે તો અમે નવા વાવેતર માટે ખેતર ખાલી રાખવું પડશે.”

🚜 કૃષિ અધિકારીઓ અને તંત્રની પ્રાથમિક કાર્યવાહી

ઉપલેટા તાલુકાના કૃષિ અધિકારી આર.એમ. ગઢવીએ જણાવ્યું કે, “અમે સ્થળ પર જઈને ખેડૂતો પાસેથી પ્રાથમિક માહિતી મેળવી છે. અનેક ગામોમાં ખેતરોમાં પાણી ભરાઈ ગયું છે અને મગફળીના સોથ જમીન પર પડી ગયા છે. હાઈ લેવલ સર્વે ટીમ બનાવીને રિપોર્ટ જિલ્લા કક્ષાએ મોકલવામાં આવશે.”

તંત્ર તરફથી આ પણ ખાતરી આપવામાં આવી છે કે નુકસાનના પ્રમાણને આધારે યોગ્ય સહાય માટે રાજ્ય સરકારને રિપોર્ટ મોકલવામાં આવશે.

🌱 કૃષિ વીમા યોજના અને વળતર પ્રક્રિયા

હાલના નિયમ મુજબ, પાક નુકસાનની પરિસ્થિતિમાં કૃષિ વીમા ધરાવતા ખેડૂતોને વીમા કંપની દ્વારા વળતર આપવામાં આવે છે. પરંતુ ઘણા નાના ખેડૂતો પાસે વીમા આવરણ નથી, જેના કારણે તેઓ સહાય માટે સંપૂર્ણપણે સરકાર પર નિર્ભર રહે છે.

ખેડૂતોની માંગ છે કે આવા કમોસમી વરસાદ માટે વિશેષ “તાત્કાલિક રાહત ફંડ” તૈયાર કરવો જોઈએ, જેથી ખેડૂતોને લાંબી પ્રક્રિયા વિના વળતર મળી શકે.

💬 સ્થાનિક પ્રતિનિધિઓનો પ્રતિસાદ

ઉપલેટાના તાલુકા પંચાયત પ્રમુખ દિલીપભાઈ જોષીએ જણાવ્યું કે, “અમે જિલ્લા કલેક્ટરશ્રીને આ બાબતે લેખિતમાં રજૂઆત કરી છે. ખેડૂતોની હાલત ખરાબ છે. જો સહાય વહેલી તકે જાહેર થશે તો ખેડૂત પોતાના પગ પર ઊભા રહી શકે.”

રાજકોટ જિલ્લાના ધારાસભ્યએ પણ જણાવ્યું કે સરકાર આ મામલે ગંભીર છે અને તાત્કાલિક સર્વે હાથ ધરાશે.

🌾 ખેડૂતોની આશા : સરકાર મદદ કરશે એવી અપેક્ષા

હાલમાં ખેડૂતોની તમામ આશા રાજ્ય સરકારના નિર્ણય પર ટકી છે. ઘણા ખેડૂતો કહે છે કે, “અમે કુદરત સામે લડી શકતા નથી, પણ સરકાર અમારી સહાય કરે તો ફરીથી ઉગરી શકીએ.”

કુદરતી આફતો સામે લડતા આ ખેડૂતો માટે હવે સૌથી મોટી જરૂરિયાત છે — ન્યાયી મૂલ્યાંકન અને સમયસર સહાય.

🌿 નિષ્કર્ષ : કુદરતના કોપ વચ્ચે ખેડૂતોની આશા જીવંત રહેવી જોઈએ

ઉપલેટા તાલુકામાં પડેલા કમોસમી વરસાદે ખેડૂત જીવનને ઝંઝોડીને રાખ્યું છે. પરંતુ સાથે સાથે આ દુર્ઘટના એ પણ યાદ અપાવે છે કે ખેડૂતોના સહારા માટે રાજ્ય તંત્રને વધુ મજબૂત નીતિઓની જરૂર છે.

પાંચ મહિના ની મહેનત, લાખો રૂપિયાનો ખર્ચ અને આખી આશા પાણીમાં વહે જતી હોય ત્યારે ખેડૂતના ચહેરા પર નિરાશા જોવી દુખદ છે. છતાંય, ગામના ખેતરોમાં હજી પણ આશાનો એક કિસ્સો દેખાય છે — ખેડૂત હજી હાર માન્યો નથી.

તે સરકારની સહાય, પ્રજાની સમજદારી અને કુદરતની કૃપા સાથે ફરીથી ખેતરમાં હળ ચલાવવાની આશા રાખે છે.

🌧️ “ઉપલેટા ના ખેતરોમાં ફરી ઉગે આશાનું બીજ — જો સરકાર હાથ ધરે સહાયનો.” 🌾