મહેસાણા જિલ્લામાં એક ચોંકાવનારી ઘટના સામે આવી છે, જ્યાં ચૂંટણીપંચની ગંભીર બેદરકારી સામે આવતા મામલો તીવ્ર ચર્ચાનો વિષય બન્યો છે. ગિલોસણ ગામના સરપંચપદ માટે 21 વર્ષની વયની કાયદેસર શરત હોવા છતાં, માત્ર 19 વર્ષની યુવતી અફરોઝબાનુ નામ મંજુર કરવામાં આવી છે અને તેને ગામના સરપંચ તરીકે ઘોષિત કરવામાં આવી છે.
કેટલા મહિનાની નથી વાત, પૂરી બે વર્ષ ઉંમર ઓછી હોવા છતાં બની ગઈ સરપંચ!
ગુજરાત પંચાયત અધિનિયમ મુજબ, સરપંચપદ માટે ઉમેદવારની ન્યૂનતમ ઉંમર 21 વર્ષ હોવી ફરજિયાત છે. છતાં મહેસાણા જિલ્લાના ગિલોસણ ગામની 19 વર્ષીય યુવતી અફરોઝબાએ પસંદગી પામી, જેને લઈ હવે શંકાસ્પદ રીતે આખી ચૂંટણી પ્રક્રિયા અને વય ચકાસણી પ્રક્રિયા અંગે ગંભીર સવાલો ઊઠી રહ્યાં છે.
આ મામલે સ્થાનિક સ્તરે ચર્ચા એ વેગ પકડી છે કે, અફરોઝબાએ ફોર્મ ભરતી વખતે પોતાનો જન્મદિન છૂપાવ્યો હતો કે પછી ચૂંટણી વિભાગે યોગ્ય પ્રમાણપત્ર વગર ફોર્મ મંજુર કર્યું હતું? એટલું જ નહીં, આ ક્ષતિ અંતિમ તબક્કા સુધી જાય છે કેમ કે પસંદગી અને જાહેરાત બાદ પણ વય અંગે કોઈ તહેનાત તપાસ કરવામાં આવી નહોતી.
હવે શું?
મામલો સામે આવતા જિલ્લા ચૂંટણી અધિકારીઓ અને તાલુકા વિકાસ અધિકારી દ્વારા તપાસ શરૂ કરાઈ છે. જો અફરોઝબાની વય ખરેખર 21 કરતાં ઓછી હોવાનું પુરવાર થશે, તો તેની સાર્વજનિક પસંદગી રદ થવાની સંભાવના છે અને નવુ ચૂંટણી પ્રક્રિયા યોજવી પડશે.
દોષિત અધિકારીઓ સામે કાર્યવાહીની માંગ
સ્થાનિક ગ્રામજનો અને રાજકીય પક્ષોનું કહેવું છે કે, “આ માત્ર એક સામાન્ય ભૂલ નહીં પણ ચૂંટણીપંચ અને વહીવટી તંત્રની ગંભીર બેદરકારી છે. આવી ભૂલોથી પ્રજાસત્તાકની ન્યાયિકતા અને વિશ્વસનીયતા પર પ્રશ્ન ઉઠે છે.” તેમણે જવાબદાર અધિકારીઓ સામે કાયદેસર પગલાં ભરવાની માંગ કરી છે.
સમાપન
આ ઘટના તાત્કાલિક પગલાં અને તપાસની માંગ સાથે રાજ્યના અન્ય જિલ્લાઓ માટે પણ ચેતવણીરૂપ બની છે. આ ખામીઓ ફરી ન દોહરાઈ, વય અને લાયકાતોની સઘન ચકાસણી પ્રક્રિયા અપનાવવી સમયની માંગ બની છે. હવે જોવાનું એ રહેશે કે ચૂંટણી પંચ આ બાબતને કેવી ગંભીરતાથી લઈ કાર્યવાહી કરે છે અને આવી ગેરવહીવટો સામે કઈ દિશામાં પગલાં ભરે છે.
રાધનપુર તાલુકા પંચાયત વિસ્તારમાં યોજાયેલ ગ્રામ પંચાયતની ચૂંટણીમાં મહિલાઓની આગવી હાજરી અને લોકશાહી પ્રત્યે લોકોની પ્રતિબદ્ધતા ફરી એકવાર સાબિત થઈ છે. ખાસ કરીને કલ્યાણપુરા ગામની ચૂંટણીમાં મહિલા ઉમેદવાર સીતાબેન માદેવભાઈ ઠાકોરે વિજય મેળવતા સ્થાનીક રાજકારણમાં મહિલાઓના સશક્તિકરણનું નવા અધ્યાયનું সূચન થયું છે. સીતાબેન ઠાકોરે તેમની પ્રતિસ્પર્ધી સામે 14 મતના અલ્પ બહુમતીના અંતરથી જીત મેળવીને સરપંચ પદ ઉપર કબજો જમાવ્યો છે.
તા. ૨૫ જૂન, ૨૦૨૫ના રોજ સવારે રાધનપુર તાલુકાની મોડેલ શાળા, રાઘનપુર ખાતે ગ્રામ પંચાયતની મતગણતરી શાંતિપૂર્ણ વાતાવરણમાં પોલીસ બંદોબસ્ત વચ્ચે શરૂ થઈ. મતગણતરીના દિવસ માટે પ્રશાસને તડામાર તૈયારીઓ કરી હતી. શાળા પરિસરમાં પોલીસ કાફલાએ ચુસ્ત વ્યવસ્થા કરી હતી જેથી કોઇ પણ પ્રકારની અશાંતિ ન સર્જાય. ઉમેદવારના સમર્થકો પણ નિયમોનુસાર શિસ્તબદ્ધ રીતે હાજર રહ્યા અને સમગ્ર પ્રક્રિયામાં લોકશાહી પર વિશ્વાસ વ્યક્ત કર્યો.
કલ્યાણપુરા ગામમાં ગ્રામ પંચાયતના કુલ મતદારોમાં નોંધપાત્ર ટકાવારીયે મતદાન નોંધાયું હતું. ગામના વડીલોથી લઈને યુવાનો અને મહિલાઓ પણ મતદાન માટે ઉત્સાહપૂર્વક ભાગ લેશે, એ રીતે ગામના લોકોને લોકશાહી પ્રત્યેની લાગણી સ્પષ્ટ રીતે જોવા મળી હતી.
મતફલીફળનો ઘમાસાણ संघर्ष
કલ્યાણપુરા ગામ પંચાયતની ચૂંટણીમાં સરપંચ પદ માટે ત્રણ ઉમેદવારો મેદાનમાં હતા, જેમાં મુખ્ય ટક્કર સીતાબેન માદેવભાઈ ઠાકોર અને તેમના સામે ઉભેલા લોકલ સ્તરે જાણીતા નામ વચ્ચે રહી હતી. મત ગણતરી દરમિયાન પ્રારંભિક રાઉન્ડમાં આગળ પાછળ થઈ રહી હતી. supporters ની આંખો ઈવીએમની સ્ક્રિન પર જમાઈ ગઈ હતી. સમય જતા ચિતાર સ્પષ્ટ થતો ગયો અને અંતે જાહેરાત થઈ કે સીતાબેન ઠાકોરે કુલ 316 મત મેળવીને વિજય પ્રાપ્ત કર્યો છે. તેમના નિકટમ પ્રતિસ્પર્ધી ઉમેદવારે 302 મત મેળવીને સીતાબેન ઠાકોરથી માત્ર 14 મતથી પરાજય વેઠ્યો હતો.
આ 14 મતનો નાનો તફાવત ભલે ઓછો લાગે, પણ તેમાં ગામના નાગરિકોના સ્પષ્ટ મતસંધાન અને આશિર્વાદ છુપાયેલા છે. દરેક એક મત સીતાબેન માટે એક આશાવાદ હતો, અને ગ્રામ વિકાસના તેમના સંકલ્પને villagers દ્વારા મજબૂતી આપવામાં આવી છે.
મહિલા સશક્તિકરણનો જીતો વારસો
સીતાબેન ઠાકોરનો વિજય માત્ર રાજકીય જીત નથી, તે સામાજિક રીતે પણ ખૂબ મહત્વ ધરાવે છે. ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં હજુ પણ અનેક સ્થળોએ મહિલાઓને રાજકારણમાં મજબૂત ભૂમિકા નથી અપાતી. એવા સમયમાં કલ્યાણપુરા જેવા ગામમાં મહિલા સરપંચ તરીકે સીતાબેનની જીત એવે છે કે હવે ગામના લોકો પરિવર્તન માટે તૈયાર છે. મહિલાઓને નેતૃત્વમાં લાવવું માત્ર રૂપરેખા નથી રહી, પરંતુ હવે તે વાસ્તવિકતા બની રહી છે.
સીતાબેનને આજે જે જીત મળી તે પાછળની લાંબી પ્રક્રિયા છે. ગામના વિકાસ માટે તેઓએ લોકો વચ્ચે જઈને સંવાદ સાધ્યો, પડકારો સમજ્યા, અને સામાન્ય મહિલાની રીતે નહીં પણ એક જવાબદાર આગેવાન તરીકે કામ કર્યું. તેમણે ગામના પાણી, રસ્તા, આરોગ્ય અને શિક્ષણ જેવા મુદ્દાઓ અંગે પોતાનો દૃઢ અભિગમ રજૂ કર્યો. ગામના વડીલોએ અને મહિલાઓએ તેમનું સાહસ જોઈને તેમને મત આપ્યા.
જીત પછી villagers ની ખુશી
જેમજ પરિણામ જાહેર થયું તેમજ ગ્રામજનોમાં આનંદની લહેર ફરી વળી. ગામની મહિલાઓએ ફૂલહાર પહેરાવી, તલગરા વગાડી અને ઢોલ નગારા સાથે સીતાબેનને બિરદાવી. ગામના યુવાનો અને વડીલોએ પણ તેમની જીતને લોકોના આત્મવિશ્વાસની જીત ગણાવી. કેટલાક વડીલોએ તો કહ્યું કે “સીતાબેન જેવી મહિલા હવે ગામમાં નોકરી-ધંધા, પાણીની સમસ્યા, ગટર વ્યવસ્થા અને મહિલાઓ માટે નવી યોજનાઓ લાવશે.”
સીતાબેન ઠાકોરે જીત બાદ કહ્યું:
“આ જીત મારા માટે સન્માન છે. પણ એના પાછળની જવાબદારી વધુ મોટી છે. કલ્યાણપુરા ગામના દરેક વાસી માટે હું સદાય હાજર રહીશ. ગામના વિકાસ માટે કોઈ રાજકીય રંગ વગર હું સૌને સાથે લઈને કામ કરીશ.”
પછી શું? ગામના વિકાસ માટે દિશા
સીતાબેન ઠાકોરે તેમના વિઝન અંગે જણાવ્યું કે તેઓ પ્રથમ તબક્કે ગામમાં શૌચાલયોની સુવિધા, પીવાના પાણીનું નેટવર્ક, સફાઈ અને મહિલા સ્વસહાય સમૂહો માટે કામગીરી શરૂ કરશે. એ ઉપરાંત નવી પેઢી માટે શિક્ષણના સ્તર ઉંચું લાવવું અને યુવાઓ માટે સ્કીલ ડેવલપમેન્ટ સેન્ટર ઉભું કરવું તેમનો મક્કમ સંકલ્પ છે.
તેમની નીતિઓ “સૌનું ગામ, સૌનો વિકાસ”નાં સિદ્ધાંત પર આધારીત છે. ગામના તમામ સમાજો – રબારી, ઠાકોર, દરબાર, મંચુડ અને અન્ય વર્ગો વચ્ચે ભાઈચારો જળવાઈ રહે તે માટે તેઓ ગામસભાઓમાં સઘન સંવાદ શરૂ કરશે.
નિષ્કર્ષ: લોકશાહી અને વિશ્વાસનો પરિચય
કલ્યાણપુરા ગામની ચૂંટણી અને તેમાં મળેલો બહુમુલ્ય પરિણામ એ દર્શાવે છે કે હવે ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં લોકશાહી વધુ મજબૂત બની રહી છે. મહિલાઓ આગળ આવી રહી છે, લોકો સજાગ છે અને મતનો ઉપયોગ તેઓને નક્કી કરેલા વિકાસ માટે કરે છે.
સીતાબેન માદેવભાઈ ઠાકોરની વિજય સાથે કલ્યાણપુરા ગામે એક નવી આશાની કિરણ જાગી છે — જ્યાં મહિલાઓ માત્ર ઘરની અંદર નહિ, પણ ગામના વહિવટમાં પણ આગળ આવી રહી છે.
ચૂંટણી પ્રક્રિયા સાથે જોડાયેલા મતદારોથી લઈ રાજકીય પક્ષોના ઉમેદવાર સહિતના હિતધારકોને સ્પર્શતી વિવિધ બાબતોનો સમાવેશ
વિશ્વની સૌથી મોટી લોકશાહી શાસન વ્યવસ્થા ધરાવતા આપણા દેશમાં મુક્ત, ન્યાયી, પારદર્શી અને સર્વસમાવેશી ચૂંટણીઓ યોજાય તે માટે ભારતનું ચૂંટણી પંચ પ્રતિબદ્ધ છે. ચૂંટણી પ્રક્રિયાને વધુ સુગમ બનાવવા તથા તેની સાથે જોડાયેલા તમામ હિતધારકોની ચૂંટણી પ્રક્રિયામાં સહભાગીતા સુનિશ્વિત થાય તે માટે મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનર શ્રી જ્ઞાનેશ કુમારના નેતૃત્વ અને માર્ગદર્શનમાં અનેકવિધ પ્રયાસો હાથ ધરવામાં આવ્યા છે. જેના ભાગરૂપે ભારતના ચૂંટણી પંચે છેલ્લા માત્ર ત્રણ જ મહિનામાં 18 જેટલી વિવિધ પહેલ દ્વારા જનસામાન્યને તેની સંનિષ્ઠ કામગીરીની પ્રતિતિ કરાવી છે.
લોકશાહી વ્યવસ્થાના આધારસ્તંભ સમા મતદારોની ચૂંટણી પ્રક્રિયામાં ભાગીદારી અને સર્વસમાવેશકતા સુનિશ્ચિત કરતાં ભારતના ચૂંટણી પંચ દ્વારા ચાર જેટલા મહત્વપૂર્ણ નિર્ણયો લેવામાં આવ્યા. એક મતદાન મથક પર મહત્તમ 1200 થી વધુ મતદારો થાય તો અલગ મતદાન મથકની વ્યવસ્થા કરવા ઉપરાંત હાઈરાઈઝ બિલ્ડીંગ્સ અને કૉલોનીમાં મતદાન મથકો ઉભા કરવામાં આવશે, જેના કારણે મતદારો ઘરના નજીકના સ્થળે મતદાન કરી શકશે. મતદારોની સરળતા માટે તેમને ઉપલબ્ધ કરાવવામાં આવતી મતદાર કાપલીમાં મતદારનો ક્રમાંક અને મતદાર વિભાગ વધુ સ્પષ્ટતાથી જોઈ શકાય તે રીતે દર્શાવવામાં આવશે. વધુમાં, રજીસ્ટ્રાર જનરલ ઑફ ઈન્ડિયા પાસેથી અવસાન પામેલા મતદારોની વિગતો મેળવી તેની ખરાઈ કર્યા બાદ મતદાર યાદીમાંથી આવા મતદારોનું નામ કમી કરવાથી મતદારયાદીને ક્ષતિરહિત બનાવવામાં મદદ મળશે.
ચૂંટણી પ્રક્રિયાથી રાજકીય પક્ષો મતદારોનું પ્રતિનિધિત્વ મેળવે છે ત્યારે ભારતના ચૂંટણી તંત્રના મુખ્ય નિર્વાચન અધિકારીશ્રીઓ, જિલ્લા ચૂંટણી અધિકારીશ્રીઓ અને મતદાર નોંધણી અધિકારીશ્રીઓએ તેમની કક્ષાએ કુલ 4,791 જેટલી બેઠકો યોજી હતી, જેમાં વિવિધ રાજકીય પક્ષોના 27,000 થી વધુ પ્રતિનિધિઓ ઉપસ્થિત રહ્યા હતા. ભારતના ચૂંટણી પંચ દ્વારા પણ રાષ્ટ્રીય અને રાજ્ય કક્ષાના રાજકીય પક્ષોના પ્રમુખો સાથે બેઠકો યોજવામાં આવી હતી. ચૂંટણી સમયે રાજકીય પક્ષો દ્વારા બુથ પર નિયુક્ત કરાયેલા બુથ લેવલ એજન્ટ્સના ક્ષમતાવર્ધન માટે IIIDEM દિલ્હી ખાતે યોજાયેલા કાર્યક્રમોમાં બિહાર, તમિલનાડુ અને પોંડીચેરીના બુથ લેવલ એજન્ટ્સને માર્ગદર્શન આપવામાં આવ્યું હતું.
ટૅક્નોલોજીના વિકાસ સાથે સુસંગત અને વન સ્ટોપ સોલ્યુશન કહી શકાય તેવા 40 થી વધુ ઍપ્લિકેશન્સ અને વેબસાઈટને સમાવતું ECINET ડેશબોર્ડ પણ ભારતના ચૂંટણી પંચ દ્વારા શરૂ કરવામાં આવ્યું છે. આ સાથે જ નવી અમલમાં મૂકવામાં આવેલી વ્યવસ્થાથી મતદાર ઓળખપત્રને યુનિક નંબર આપવામાં આવશે જેનાથી મતદાર ઓળખ કાર્ડનું ડુપ્લિકેશન રોકી શકાશે. આ નવીન વ્યવસ્થા મતદાર યાદીની ક્ષતિરહિતતા અને પારદર્શિતાને સુદ્રઢ કરવામાં મદદરૂપ થશે.
લોકપ્રતિનિધિત્વ ધારો-1950 અને 1951, મતદાર નોંધણી અધિનિયમ-1960, ચૂંટણી સંચાલન નિયમો-1961 મુજબ મતદાર યાદી તૈયાર કરવાથી લઈ જનપ્રતિનિધિની ચૂંટણી પૂર્ણ થવા સુધીની સમગ્ર ચૂંટણી પ્રક્રિયામાં મતદારો, ચૂંટણી સંચાલન કરતાં અધિકારીઓ-કર્મચારીઓ, ઉમેદવારો અને રાજકીય પક્ષો સહિતના 28 જેટલા હિતધારકોનો સમાવેશ થાય છે. ચૂંટણી પ્રક્રિયામાં તમામની સહભાગીતા સુનિશ્ચિત કરવા આ તમામ હિતધારકો માટે ઉક્ત કાયદાઓ અને નિયમોના પ્રેઝન્ટેશન તૈયાર કરવામાં આવ્યા છે. આ ઉપરાંત ભારતના ચૂંટણી પંચ દ્વારા સમયાંતરે તેમને વિવિધ સુચનાઓ પણ આપવામાં આવે છે.
ચૂંટણી પ્રક્રિયાના નિયમાનુસાર અને સુચારૂ સંચાલન માટે ચૂંટણીમાં ફરજ બજાવતા અને તેને સંલગ્ન અધિકારીઓ અને કર્મચારીઓને યોગ્ય તાલીમ દ્વારા તેમનું ક્ષમતાવર્ધન મહત્વનું સાબિત થાય છે. આ બાબતને ધ્યાને લઈ ભારતના ચૂંટણી પંચ દ્વારા IIIDEM દિલ્હી ખાતે તાલીમ કાર્યક્રમોનું આયોજન કરવામાં આવે છે. જે અંતર્ગત અત્યાર સુધીમાં ચૂંટણી તંત્રના પાયાના કર્મચારીઓ અને ફૂટ સોલ્જર્સ ઑફ ઈલેક્શન તરીકે ઓળખાતા 3,000 જેટલા બુથ લેવલ ઑફિસર્સને તાલીમ આપવામાં આવી છે. આગામી વર્ષોમાં દેશભરના કુલ 01 લાખથી વધુ બુથ લેવલ ઑફિસર્સને તાલીમબદ્ધ કરવામાં આવશે. આ ઉપરાંત બિહાર રાજ્યના પોલીસ ઑફિસર્સને પણ IIIDEM દિલ્હી ખાતે તાલીમ આપવામાં આવી હતી.
જનપ્રતિનિધિઓની ચૂંટણી માટે હાથ ધરવામાં આવતી આ સમગ્ર ચૂંટણી પ્રક્રિયા નિષ્પક્ષ અને પારદર્શી રીતે યોજાય તે માટે માધ્યમોની મહત્વની ભૂમિકાને અનુલક્ષીને ભારતના ચૂંટણી પંચ દ્વારા દેશના 36 રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોની મુખ્ય નિર્વાચન અધિકારીની કચેરીના મીડિયા નોડલ ઑફિસર્સ અને સોશિયલ મીડિયા નોડલ ઑફિસર્સ માટે ઑરિએન્ટેશન પ્રોગ્રામ પણ યોજવામાં આવ્યા હતા.
સમગ્ર દેશની વિવિધ ચૂંટણીઓનું સંચાલન જ્યાંથી થાય છે તેવા નવી દિલ્હી ખાતેના ભારતના ચૂંટણી પંચના મુખ્યાલયની વ્યવસ્થાઓને પણ ભારતના મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનરશ્રી દ્વારા વધુ સુદ્રઢ કરવામાં આવી છે. જે અંતર્ગત હાજરી માટેની બાયોમેટ્રીક સિસ્ટમ દાખલ કરવા ઉપરાંત કાર્યવ્યવસ્થાને વધુ સુગમ બનાવવા E-Office નો ઉપયોગ શરૂ કરવામાં આવ્યો છે. દેશના તમામ રાજ્યોના મુખ્ય નિર્વાચન અધિકારીશ્રીઓ સાથે સમયાંતરે નિયમિત રીતે બેઠકો યોજી મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનરશ્રી દ્વારા વિવિધ મુદ્દે સુચનાઓ તથા માર્ગદર્શન પુરૂં પાડવામાં આવે છે.
