મુંબઈનું શહેર માત્ર મનુષ્યોની જ નહીં, પરંતુ પાળતુ પ્રાણીઓની દુનિયાનું પણ અનોખું કેન્દ્ર છે. અહીંના લોકો પોતાના પાળતુ કૂતરા, બિલાડા, પક્ષીઓ કે કાચબાઓ પ્રત્યે ભારે લાગણી ધરાવે છે. તાજેતરમાં જ એક અનોખી ઘટના સામે આવી છે, જે પાળતુ પ્રાણીઓની સંભાળ અને વેટરનરી સર્જરીની અદ્ભુત ક્ષમતાઓને પ્રકાશમાં મૂકે છે.
માત્ર ૮૧ ગ્રામ વજન ધરાવતા ટચૂકડા બેબી કાચબાના મૂત્રાશયમાંથી ૨૦ ગ્રામ જેટલી મોટી પથરી બહાર કાઢવામાં આવી. એ પણ ત્યારે, જ્યારે એ પથરી કાચબાના શરીરના કુલ વજનની ચોથી હિસ્સા જેટલી હતી. આ સર્જરી સફળ થતા માત્ર પાળતુના માલિકને જ નહીં, પરંતુ સમગ્ર પ્રાણીસંરક્ષણ જગતને ખુશીના સંદેશા મળ્યા છે.
પ્રાથમિક લક્ષણો: માલિકને કેવી રીતે શંકા આવી?
કાચબાના માલિકે ધ્યાન આપ્યું કે છેલ્લા કેટલાક દિવસોથી એ કાચબો ખોરાક લેતો નહોતો, એક્ટિવિટી કરતો નહોતો અને ઘણી વાર સ્થિર પડી રહેતો.
સામાન્ય રીતે કાચબાઓ તંદુરસ્ત હોય ત્યારે જળમાં તરવા, ખોરાક ચાવવાનું કે તેમના નાના એક્વેરિયમમાં ચપળતા બતાવતા હોય છે. પરંતુ આ કિસ્સામાં, સુસ્તી અને ભૂખ ન લાગવી ગંભીર ચેતવણી હતી.
માલિક તરત જ એને વેટરનરી નિષ્ણાત ડૉ. રીના દેવ પાસે લઈ ગયા. પ્રાથમિક ચકાસણી બાદ નિષ્ણાતોને અંદર કંઈક અસાધારણ હોવાનો સંકેત મળ્યો.
ડાયગ્નોસિસ: મૂત્રાશયમાં પથરીનો ખુલાસો
ટેસ્ટ દરમ્યાન એક્સ-રે અને સોનોગ્રાફી જેવી તપાસો કરવામાં આવી. પરિણામો અચંબિત કરનારા હતાં:
-
કાચબાનું વજન માત્ર ૮૧ ગ્રામ.
-
તેના મૂત્રાશયમાં આશરે ૨૦ ગ્રામ વજનની પથરી.
-
પથરીનો કદ ૧.૨ ઇંચ એટલે કે કાચબાના શરીર સાથે સરખાવીએ તો અસાધારણ રીતે મોટી.
ડૉ. રીના દેવના જણાવ્યા મુજબ, સામાન્ય રીતે નાના કાચબાઓમાં આવી મોટી પથરી થવી ખૂબ દુર્લભ છે.
સર્જરીની જટિલતા
આ સર્જરી કોઈ સામાન્ય નથી. કારણ કે,
-
કાચબાનું શરીર નાનું અને નાજુક.
-
એની પીઠ પર કડક શેલ (કવચ) હોય છે, જેને કાપ્યા વિના અંદર પહોંચવું શક્ય નથી.
-
પથરીનો કદ કાચબાના શરીરના પ્રમાણમાં બહુ મોટો.
ડૉક્ટરોએ ચોક્કસ પ્લાનિંગ બાદ સર્જરી શરૂ કરી.
-
કાચબાને એનેસ્થેશિયા (બેભાન કરવાનું દવા) અપાઈ.
-
એની પીઠના શેલમાં નાની ચીર (incision) કરી.
-
અંદરથી મૂત્રાશય સુધી પહોંચી ૧.૨ ઇંચ લાંબી પથરી બહાર કાઢવામાં આવી.
આ સમગ્ર પ્રક્રિયા એક ઉચ્ચ જોખમવાળી સર્જરી ગણાય, પરંતુ કુશળતા અને કાળજીપૂર્વક આખરે સફળતા મળી.
પથરી બનવાનું કારણ
પ્રાણીઓમાં પથરી થવાનું મુખ્ય કારણ મનુષ્યો જેવું જ હોય છે. ખાસ કરીને કાચબાઓમાં, નિષ્ણાતો જણાવે છે કે:
-
પૂરતું પાણી ન પીવું.
-
ખોરાકમાં અસંતુલન – વધારે પ્રોટીન કે કેલ્શિયમનું સેવન.
-
પૂરતી સૂર્યપ્રકાશની કમી (Vitamin Dનું અભાવ).
-
ખોરાકમાં તાજગીનો અભાવ.
આ પરિસ્થિતિઓ મળીને મૂત્રાશયમાં ખનિજ પદાર્થોની ગાંઠ (પથરી) બનાવે છે.
રિકવરીનો સમયગાળો
સર્જરી બાદ કાચબાને ખાસ પોસ્ટ-ઑપરેટિવ કેરમાં રાખવામાં આવ્યો છે.
-
એને હળવું પ્રવાહી ખોરાક આપવામાં આવે છે.
-
દરરોજ એના શરીરની હેલ્થ ચકાસવામાં આવે છે.
-
ડૉક્ટરોનું કહેવું છે કે પૂરી રિકવરી થવામાં લગભગ બે મહિના લાગશે.
આ દરમ્યાન એને ખાસ તાપમાનવાળા પાણીમાં રાખવામાં આવશે, જેથી એ ઝડપથી સ્વસ્થ થઈ શકે.
વેટરનરી સર્જરીમાં દુર્લભ ઘટના
ડૉ. રીના દેવ જણાવે છેઃ
“માત્ર ૮૧ ગ્રામ વજન ધરાવતા કાચબામાંથી ૨૦ ગ્રામ પથરી કાઢવી એ એક અતિદુર્લભ સર્જરી હતી. આ કદની પથરી જો થોડું મોડું બહાર કાઢવામાં આવી હોત, તો કાચબાનું જીવન જોખમમાં પડી શકતું.”
આ સર્જરી હવે વેટરનરી સર્જરીના કેસ સ્ટડી તરીકે પણ નોંધવામાં આવી રહી છે.
કાચબાઓ અંગે રસપ્રદ તથ્યો
-
કાચબાનું આયુષ્ય ઘણીવાર ૫૦ વર્ષથી વધુ હોય છે.
-
પાળતુ કાચબાઓને સ્વચ્છ પાણી, સંતુલિત ખોરાક અને સૂર્યપ્રકાશ ખુબજ જરૂરી છે.
-
કાચબાના શેલ (કવચ) માં નસો અને હાડકાં હોય છે, એટલે એને કાપવી કે નુકસાન પહોંચાડવું ખુબજ સંવેદનશીલ કાર્ય છે.
-
પાળતુ કાચબાઓ પ્રત્યેની બેદરકારી તેમની તંદુરસ્તીને ઝડપથી અસર કરે છે.
પાળતુ પ્રાણીઓની સંભાળ માટે સૂચનો
આ ઘટનાએ પાળતુ પ્રાણીઓના માલિકોને કેટલીક મહત્વપૂર્ણ શીખ આપી છેઃ
-
હંમેશાં પ્રાણીઓને પૂરતું શુદ્ધ પાણી પૂરો પાડવો.
-
સંતુલિત આહાર આપવો – વધારે કેલ્શિયમ કે પ્રોટીન ટાળવું.
-
પ્રાણીઓની આચરણમાં ફેરફાર (જેમ કે ભૂખ ન લાગવી, સુસ્તી) નજરે પડે તો તરત વેટરનરી ડૉક્ટરને બતાવવું.
-
પાળતુ કાચબાઓને સમયાંતરે હેલ્થ ચેક-અપ કરાવવો.
માલિકની લાગણીસભર પ્રતિક્રિયા
કાચબાના માલિકે જણાવ્યુંઃ
“અમે વિચાર્યું હતું કે કદાચ એ માત્ર નખરા કરી રહ્યો છે કે ખોરાક પસંદ નથી. પરંતુ જ્યારે ખબર પડી કે એના મૂત્રાશયમાં એટલી મોટી પથરી છે, ત્યારે અમને આઘાત લાગ્યો. ડૉ. રીના દેવ અને તેમની ટીમનો હું દિલથી આભારી છું કે તેમણે આ નાનકડા જીવનને બચાવી લીધું.”
સમાજમાં સંદેશ
આ ઘટના માત્ર તબીબી સિદ્ધિ નથી, પરંતુ સમાજ માટે એક જાગૃતિ સંદેશ પણ છે.
-
પાળતુ પ્રાણીઓ માત્ર મનોરંજન કે શોખ માટે નહીં, પરંતુ જીવંત સજીવો છે, જેમની જવાબદારી આપણીએ લેવી જોઈએ.
-
નિયમિત કાળજી, પ્રેમ અને તબીબી ચકાસણી એ પણ એટલી જ જરૂરી છે જેટલી મનુષ્યો માટે.
સમાપન વિચાર
એક ૮૧ ગ્રામના ટચૂકડા કાચબામાંથી ૨૦ ગ્રામની પથરી કાઢવાની આ સર્જરી ફક્ત તબીબી સિદ્ધિ જ નહીં, પણ માનવતાની સંવેદના, વૈજ્ઞાનિક કુશળતા અને પ્રાણીસ્નેહનો અનોખો ઉદાહરણ છે.
આ કિસ્સો આપણને યાદ અપાવે છે કે પ્રકૃતિના દરેક પ્રાણીની કદર કરવી જોઈએ. કદમાં નાનકડા હોવા છતાં તેઓ પણ પીડા અનુભવે છે, અને તેમને બચાવવાની જવાબદારી આપણા હાથમાં છે.
